Olimpia Salach gr 2B
Upośledzenie umysłowe - to istotne niższe niż normalne funkcjonowanie inteligencji, z jednocześnie występującym ograniczeniem w zakresie dwóch lub więcej spośród następujących umiejętności przystosowawczych:
Niedorozwój umysłowy (oligofrenia) - ogólne zmniejszenie możliwości rozwojowych spowodowane wcześniejszymi, a jednocześnie nieodwracalnymi zmianami CUN (centralnego układu nerwowego) dziecka. Muszą być przynajmniej dwa odchylenia od normy.
Niepełnosprawność intelektualna - termin stosowany zamiennie z upośledzeniem. Jednak upośledzenie 0 to termin negatywnie brzmiący, a niepełnosprawność intelektualna -jest mniej naznaczająca.
Klasyfikacja - cztery stopnie upośledzenia:
68-52 - lekki
51-36 - umiarkowany
35-20 - znaczny
19-0 - głęboki
Ogólnie przyjmuje się, że liczba dzieci z upośledzeniem umysłowym wynosi od 2%-3 %, w tym głębiej upośledzonych o ilorazie inteligencji poniżej 50 od 0,3 % do 0,4 % ogółu ludności.
Deficyty globalne i parcjalne
Globalne - odnoszące się do całokształtu funkcjonowania rozwoju poznawczego i intelektualnego; poziom zachowania przystosowania jest istotnie niższy o dwa odchylenia standardowe i więcej.
upośledzenie umysłowe (zaczyna się od dwóch odchyleń)
niedorozwój umysłowy (do 3 r. ż.)
ogólne otępienie (demencja) powyżej 3 r.ż. - ogólny rozwój intelektualny dziecka przebiegał od pewnego czasu mniej lub bardziej prawidłowo; występują wyniki obniżania się poziomu funkcjonowania intelektualnego; rozwój może zacząć się cofać; może być okresowe lub stałe do jakiegoś poziomu.
zahamowanie - następuje zatrzymanie, pozostanie na pewnym poziomie; nie ma możliwości cofanie się; może mieć charakter trwały lub czasowy
obniżenie rozwoju intelektualnego - dziecko przez pewien czas rozwija się na takim samym poziomie (ten rozwój jest niższy), później efekt końcowy może być dobry; dziecko może dojść do rówieśników
opóźnienie rozwoju sprawności intelektualnej - można poprawiać; to np. mniej czasu na skupienie
Parcjalne - intelekt jako całość jest w normie; gdy od normy odbiega jedna funkcja, dwie lub wszystko przy prawidłowym ogólnym poziomie funkcjonowania intelektu.
upośledzenie określonej funkcji
zahamowanie rozwoju określonej funkcji
obniżenie poczucia rozwoju określonej funkcji (funkcja sprawna, ale nie czujemy jej)
opóźnienie rozwoju określonej funkcji (powstaje w okresie rozwojowym, gdy pewna funkcja podejmuje działanie, ale później
Etiologia upośledzenia umysłowego, dwie grupy czynników:
endogenne (wewnętrzne) - czynniki genetyczne, powstają w okresie przed zapłodnieniem
egzogenne (zewnętrzne) - czynniki w okresie po urodzeniu dziecka
Przyczyny (klasyfikacja wg Lipkowskiego):
Prenatalne (w okresie ciąży):
wiek matki (niedostateczna dojrzałość biologiczna bardzo młodych matek lub wyczerpanie generatywnych sił matek starszych
zaburzenia chromosomalne
niedotlenienie (przy krwawieniach we wczesnym okresie ciąży, padaczce)
uszkodzenia chemiczne (leki, antybiotyki, insulina), mechaniczne i radiacyjne, w skutek wstrząsów, prześwietleń promieniami Roentgena
choroby infekcyjne matki (grypa wirusowa lub różyczka w okresie ciąży)
zaburzenia metabolizmu (przemiany materii, w przemianie białka, tłuszczu, węglowodanów; cukrzyca)
Perinatalne (związane z porodem dziecka):
mają najczęściej charakter uszkodzeń mechanicznych i niedotlenienia w czasie porodu
złe postępowanie lekarskie
przedłużający się poród, porody kleszczowe
Postnatalne (po urodzeniu dziecka):
urazy fizyczne (czaszki i mózgu, choroby mózgu)
pod wpływem zatrucia
choroby psychiczne we wczesnym dzieciństwie
choroby zakaźne (opony mózgowe, zapalenie opon)
Przyczyny upośledzenia (wg Gibsona):
Pierwotne - czynniki genetyczne: rodzice przekazują nieprawidłowe lub uszkodzone geny i chromosomy powodujące, że embrion i płód nie rozwijają się normalnie; w konsekwencji dziecko rodzi się upośledzone umysłowo
Wtórne - to czynniki mające wpływ na korę mózgową:
przed urodzeniem
w czasie urodzenia i podczas porodu
po urodzeniu dziecka
Czynniki prenatalne:
choroby infekcyjne matki (różyczka, grypa)
choroby odzwierzęce - toksoplazmoza
niedożywienie
zaburzenia metabolizmu
czynniki chemiczne (leki)
mechaniczne urazy (np. Wypadki samochodowe)
urazy psychiczne
niezgodność immunologiczna (Rh- matki, Rh+ojca) konflikt serologiczny (żółtaczka u dziecka, zaburzenia narządów, upośledzenie
zażywanie alkoholu, narkotyków
promienie Roentgena
Charakterystyka upośledzeń umysłowych:
Osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim (skala Stanforda Bineta) Od 0 do 9 - (raczej od 7-9) -uwaga mimowolna, skupiona w przypadku bardzo silnych bodźców, skupiana na krótko ; mowa : powtarza poszczególne wyrazy (mama, tata) , reaguje na poszczególne polecenia na zasadzie rozpoznawania intonacji głosu (np.: nie wolno) ; potrzeby fizjologiczne : pokazują zachowaniem, nie są w stanie ich same zaspakajać. Od 10 do 19 - nadal mimowolna uwaga , potrafią mówić (zdania 2-3 wyrazowenp.: daj), są w stanie same sygnalizować i czasem załatwiać swoje potrzeby fizjologiczne (zazwyczaj z osobą dorosłą) ; samoobsługa (ubieranie, jedzenie) czasem z osobą dorosłą, osoby te poruszają się , jednak może to następować później, mają potrzebę miłości i przynależności , potrafią liczyć np.: 4-5, nie mają pojęcia liczby.
Osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu znacznym:
Od 20 do 35 - (nie przekraczają skali Piageta 5-6 lat) - uwaga mimowolna, skupiana na dłuższy czas (zajęcia naładowane intensywnymi bodźcami 10-15 min), mowa (jeśli występuje) (afazja : nie mówi), powtarza 12 sylabowe zdanie, mówi 3-5 wyrazów, zdania pojedyncze; liczy i ma pojęcie liczby do 5, potrafi odczytywać proste słowa ( czyta globalnie), potrafi napisać drukowanymi literami proste słowa lub złożyć je z alfabetu ruchomego; samodzielność (ubieranie, rozbieranie się) jest samodzielne (mała pomoc przy zapinaniu, rozpinaniu guzików) ,może wykonać proste czynności pomocy w domu np.: wycieranie stołu, nie jest w stanie zapamiętać wielu poleceń naraz; jest w stanie porównać dwa przedmioty (większy,mniejszy); porusza się po najbliższym terenie (dom, ośrodek); zaburzenie w osobowościach np.: apatyczność lub pobudzenie; definiują przez użytek np.: krzesło to coś do siedzenia; wymyślają różne historie; mają wyczucie motoralno-intuicyjne, które opiera się na bodźcach wyniesionych z domu; początki poczucia humoru.
Osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym:
Od 36 do 51 (dochodzą do 8 lat w skali Piageta) - uwaga dowolna, zdecydowana przewaga uwagi mimowolnej; mowa poprawna, dominują zdania proste, zdania złożone u osób ze słowotokiem ( ubarwienia z wtrętami ); liczenie w zakresie 20 i dodawanie, klasyfikowanie; potrafią czytać- wyuczenie bez zrozumienia, piszą proste zdania, definiują na podstawie cech charakterystycznych dla przedmiotów (nie zawsze istotnych; pojęcia są konkretne; nie potrafią definiować pojęć abstrakcyjnych (np.: bohater, naród); zaradność życiowa; zajmują się gospodarstwem np.: przygotowanie potraw; samoobsługa; samodzielni (dobór kolorów może być nieprawidłowy); mają swoje zasady np.: poczucie estetyki; mają wyczucie moralne wynikające z wiedzy; mają potrzebę miłości, przynależności, szacunku.
Osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim:
Od 52 do 62 (nie przekraczają 12 r.ż. w skali Piageta) - praca na konkretach, uwaga dowolna, trudności w jej skupianiu, pamięć mechaniczna (potrafią wykuć „coś na blachę”), szczątkowe myślenie logiczne, trudności we wnioskowaniu, zachowania są dość schematyczne; operacje umysłowe; klasyfikowanie, przyporządkowanie, dodawanie, mnożenie, różnicowanie; definiują pojęcia, porównują je, przy definiowaniu pojęć dodają cechę nadrzędną, np.: taboret - rodzaj krzesła; mowa poprawna, zdania proste i złożone, mowa może być schematyczna, bardziej rozwinięta mowa bierna niż czynna, czytanie płynne( zależnie od stopnia i I.I. ), gorzej jest ze zrozumieniem tekstu, pomaga czytanie głośne, teksty proste; pisanie; nie jest spontaniczne (bez wypracowań); życie codzienne; są w stanie sobie poradzić samodzielnie. (wynikiem upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim może być zaniedbanie wychowawcze)
W Polsce rzadko mówi się i pisze otwarcie o potrzebach seksualnych osób z upośledzeniem umysłowym. Jeszcze rzadziej rozmawia się z takimi osobami o seksualności. Panuje przekonanie, że rozmowa na "te tematy" niepotrzebnie tylko rozbudzi ich zainteresowanie seksem.
Z osobami z upośledzeniem umysłowym boją się z nimi rozmawiać rodzice, nauczyciele, wychowawcy i opiekunowie. Z problemami związanymi z seksualnością osoby niepełnosprawne intelektualnie pozostają często same.
Największym problemem dotyczącym seksualności i zaspokajania potrzeb seksualnych osób niepełnosprawnych intelektualnie w Polsce jest to, że w ogóle nie widzi się tego problemu i nie ma zrozumienia i akceptacji dla potrzeb tych ludzi, omija się ten temat.
W domach z dziećmi niepełnosprawnymi intelektualnie temat ich potrzeb seksualnych stanowi tabu. Część rodziców jest przekonana, że najlepiej nie rozmawiać z dziećmi na "te tematy", bo mogą się tylko niepotrzebnie pobudzić. Inni wychodzą z założenia, że rozmowa z dzieckiem nic nie da, bo choć skończyło 20 czy 40 lat, to wciąż jest na poziomie rozwoju 12-latka.
Panuje mit głoszący, że jakikolwiek byłby wiek osób upośledzonych umysłowo, pozostaną na zawsze dziećmi. A dzieci są "aseksualne", więc osoba z upośledzeniem nie może być "seksualna". Stąd już krok do wniosku, że każda aktywność seksualna tych osób jest niewłaściwa, niebezpieczna i należy ją eliminować.
Rodzice, których syn zakochał się w jakiejś koleżance nie wiedzieli co mają zrobić. Seksualność ich upośledzonego dziecka to dla nich wstydliwy temat. Uważają że nie potrafi ono wejść w związek, a jedynie może się onanizować.
Niektórzy rodzice nie dopuszczają nawet myśli, że ich dziecko ma potrzeby seksualne. Brak rozmów z dzieckiem na tematy dotyczące seksualności, jak również zawstydzanie go i karanie za "brzydką" ciekawość, za masturbowanie się oraz przejawy zainteresowania płcią przeciwną, sprawiają, że pomiędzy dzieckiem a rodzicami tworzy się mur, którego często nie udaje się już później usunąć. Dziecko zamiast poddawać się narzuconym nakazom, zaczyna działać w ukryciu. W najgorszym wypadku dochodzi u niego do całkowitego zaburzenia identyfikacji rozumienia roli płci oraz rozpoznawania jej u siebie. Niekiedy jawna masturbacja staje się formą sprzeciwu wobec rodziców i innych opiekunów.
Kto wyedukuje?
Nauczyciele często nie potrafią sobie poradzić z niepełnosprawnymi intelektualnie uczniami przejawiającymi zachowania seksualne, w dodatku publicznie je okazującymi, którzy nie czują potrzeby intymności oraz nie panują nad swoją pobudliwością. Takich uczniów zazwyczaj wyprowadza się z klasy, próbuje odwrócić ich uwagę jakimś zajęciem, stosuje zabawy relaksacyjne albo zapisuje do terapeuty, który zachęca ich do większej samokontroli i unikania oglądania pornografii.
Wychowanie seksualne i ukierunkowywanie sprowadza się najczęściej do stałego ich kontrolowania.
Nauczyciele podobnie jak rodzice obawiają się, że rozmowa z uczniami na temat seksualności sprawi, iż ich podopieczni za bardzo zaczną interesować się seksem. Dominuje więc przekonanie, że dopóki potrzeby seksualne nie ujawniły się u nich samoczynnie, to nie powinno się tej sfery dotykać. Jeszcze większym dylematem jest dla nich pytanie, czy osobom z upośledzeniem umysłowym, u których obserwują silne pobudzenie seksualne powinni udzielać technicznych wskazówek, jak mogą rozładować napięcie poprzez masturbację.
Młodzież z upośledzeniem umysłowym ma sferę seksualności tak amputowaną przez rodziców, specjalistów i w ogóle przez społeczeństwo we własnej świadomości, że nie potrafi ani rozmawiać o tych sprawach, ani nazwać i zdefiniować tego, co czuje. W dodatku pewne ich specyficzne właściwości, takie jak otwartość i ufność, powodują, że osoby te są łatwym obiektem molestowania seksualnego.
Problem dotyczący seksualności i realizacji potrzeb seksualnych osób niepełnosprawnych nie tkwi w osobach niepełnosprawnych intelektualnie, ale w osobach pełnosprawnych, opiekunach, rodzicach i otoczeniu. Nie zdajemy sobie sprawy, jak ważnym elementem całego procesu rehabilitacji osób niepełnosprawnych może być zaspokojenie potrzeb seksualnych, jak duże może to im dać poczucie sensu życia i jak wiele radości.
Jak to wygląda w domach pomocy społecznej.
O wiele większa skala problemu występuje w domach pomocy społecznej, w których mieszkają osoby z upośledzeniem umysłowym. W większości są to wciąż domy wyłącznie dla mężczyzn albo kobiet, co dodatkowo pociąga za sobą nowe problemy. Często pomiędzy pensjonariuszami dwóch ośrodków zawiązują się trwałe sympatie. Mimo że pary chodzą ze sobą już wiele lat oraz wyrażają potrzebę wspólnego zamieszkania pod jednym dachem, rzadko daje im się taką możliwość.W ten sposób skazuje się te osoby na jeszcze większą nienormalność, dodatkowo upośledzając je społecznie.
W domu pomocy społecznej w Pakówce realizowany jest projekt "Spełnianie marzeń", dający niektórym parom szansę na wspólne zamieszkanie w jednym pokoju. - Gdy do ośrodka trafiają osoby o odmiennej płci, w sposób naturalny pojawia się zainteresowanie nimi. Żaden mieszkaniec nie chce być samotny, nie chce żyć tak jak dotychczas w izolacji wśród dużej liczby osób. Oni także szukają drugiej osoby, z którą chcą być szczęśliwi.
Osoby z lekkim i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności potrafią swoje uczucia i potrzeby zwerbalizować. W ośrodkach robią to, co ludzie sprawni: spotykają się, przebywają w swoim otoczeniu, razem planują wycieczki, spacery, wyjazdy, zapraszają się na kawę. Niekiedy zaczynają ich łączyć głębsze związki uczuciowe. Osoby upośledzone mają jednak często zaburzone poczucie własnej wartości, nie wierzą, że mają szanse zmienić jakość swego życia i z kimś się związać. Dopiero po pewnym okresie chodzenia i akceptacji siebie, zgłaszają pragnienie zamieszkania razem.
W DPS w Pakówce pozwolono zamieszkać we własnych pokojach już kilku takim parom. Pierwszą była Barbara i Tadeusz. Najpierw jednak wyjaśniono im różne kwestie związane z edukacją seksualną, która w dużym stopniu polegała na nauczeniu ich zachowań seksualnych. Ich przykład rozbudził oczekiwania kilku innych par. Po pewnym okresie i zaręczynach także im pozwolono na wspólne zamieszkanie w jednym pokoju
Ośrodek w Pakówce to wyjątek, w większości DPS opiekunowie wolą, aby problem seksualności ich podopiecznych rozwiązywali rodzice.
Wszyscy: rodzice, opiekunowie i nauczyciele, chowają głowę w piasek. Wolą twierdzić, że problemów nie ma, niż je rozwiązywać.
Przemoc i homoseksualizm
Problemów w ośrodkach jednak nie ubywa, wręcz przeciwnie - pojawia się ich coraz więcej. Wśród nich jest przemoc i agresja na tle seksualnym. To temat tabu, który rzadko się porusza, choć problem dotyczy wielu domów.
Przemoc seksualna pomiędzy pensjonariuszami w domach pomocy to problem, o którym mało się mówi .Możliwe, że przemoc jest wyrazem formy zastępczej rozładowania napięcia seksualnego.
Wielu mieszkańców z upośledzeniem intelektualnym nie ma wypracowanych obronnych zachowań przed takimi sytuacjami. Wychowawcy próbują kontrolować i zaglądać do pokoi, w których mieszka dwóch lub więcej podopiecznych, ale w praktyce nie są w stanie wychwycić wszystkich sytuacji. Dodatkowo niespodziewane wejście do pokoju może wiązać się z ingerencją w intymność któregoś z podopiecznych, który rozładowuje swoje napięcie seksualne. Pociągać to może dodatkowe lęki oraz frustracje.
Przemoc seksualna w ośrodkach wynika z wad systemowych oraz jest związana z brakiem edukacji. Jeżeli w ośrodku jej nie ma, jeśli jest zła atmosfera wokół seksualności mieszkańców, jeżeli nie ma rozwiązań pozwalających rozładować im napięcie seksualne, to seks kojarzy się im z samymi negatywnymi emocjami. Wychowanie polega natomiast na tym, aby seks wiązać z emocjami pozytywnymi, a tam gdzie nie jest to możliwe, z neutralnymi.
Innym problemem w ośrodkach jest częste występowanie wśród mieszkańców zachowań o charakterze homoseksualnym, niekiedy również tworzenie się związków homoseksualnych. Należy pamiętać, by odróżnić bycie osobą homoseksualną z punktu widzenia jej preferencji oraz z powodu warunków, które takim kontaktom mogą sprzyjać. W ośrodkach rzadziej mamy do czynienia z osobami o preferencjach homoseksualnych, natomiast częściej z sytuacjami zachowań homoseksualnych. Inaczej mówiąc, mężczyzna w takim ośrodku, gdyby mógł mieć kontakt seksualny z kobietą, to wolałby go mieć, ale ponieważ kobiet nie ma, więc drugiego mężczyznę traktuje w kategoriach zastępczych, jako obiekt, który pozwoli mu rozładować napięcie seksualne np. poprzez wzajemną masturbację. To samo dotyczy kobiet.
Leki czy agencja?
W holenderskich ośrodkach osoby z upośledzeniem umysłowym mogą korzystać z usług agencji towarzyskich. W Polskich ośrodkach natomiast, gdy wychowawcy widzą u kogoś podniecenie, dają mu lekarstwa na uspokojenie.
Podopiecznym DPS udaje się czasami kupić czasopisma i filmy erotyczne, które skrzętnie chowają przed personelem. W jednym z ośrodków gdy złapano posiadacza takiej kasety, odebrano mu ją, a jego skarcono. Chłopak nie mógł zrozumieć, dlaczego mu się tego zabrania i dlaczego z tego powodu zrobiono awanturę.
Człowiek jest całością
Osoby niepełnosprawne intelektualnie, które, dzięki mądremu wysiłkowi wielu ludzi, prowadzą normalne życie właściwe do swojego wieku, mają szanse przeżywać sympatie, zazdrość, zawody tak jak wszyscy. Nie trzeba się tego bać, zakazywać czy uniemożliwiać. Wcale nie zawsze, a wręcz nawet rzadko musi to wiązać się nierozerwalnie z seksem. Zdarzające się przypadki masturbacji bez zachowania intymności raczej biorą się z nieznajomości społecznie akceptowanych form zachowania. Zachowania homoseksualne i nasilona masturbacja występują u osób żyjących w warunkach głębokiej deprywacji - bezczynności, nudy, braku satysfakcjonujących kontaktów interpersonalnych, samotności lub nadmiernym stłoczeniu, zwłaszcza w jednopłciowym środowisku. Należy wspierać osoby z upośledzeniem umysłowym, wykorzystując sposoby będące w powszechnym użyciu, a jednocześnie starać się nie traktować seksu jako obowiązującej technicznej aktywności, którą trzeba stymulować. Jest wielu ludzi, którzy rezygnują z życia seksualnego i wówczas ważne jest, aby takie osoby znajdowały inne satysfakcje. Osoby niepełnosprawne intelektualnie są w stanie również w dziedzinie seksu podejmować odpowiedzialne decyzje, trzeba je w tym tylko wspierać. Ponieważ każda osoba jest całością, niezbędne jest dbanie o zaspokajanie jej wszystkich potrzeb.