Interwencjonizm w agrobiznesie
Istota interwencjonizmu
Interwencjonizm to polityka czynnego oddziaływania państwa na przebieg procesów gospodarczych i społecznych. Termin ten jest często używany zamiennie z „protekcjonizmem” - i jest to chyba uzasadnione. Interwencja państwa w naturalne działania mechanizmów rynkowych i gospodarczych prawie zawsze dotyczy produkcji, a polega na stwarzaniu osłony lub ułatwień dla przynajmniej jednej gałęzi czy jednego sektora gospodarki. Termin „protekcjonizm” ma zabarwienie raczej ujemne, pejoratywne, natomiast „interwencjonizm” - bardziej neutralne. W gruncie rzeczy oba znaczą to samo i są stosowane zamiennie - zależnie od intencji opisującego zjawisko.
Istotą interwencjonizmu była od lat chęć zmiany naturalnych warunków gospodarczych w celu ochrony zagrożonych działów gospodarki lub stworzenia im uprzywilejowanych warunków do intensywniejszego rozwoju.
Przy stosowaniu interwencji zarówno ochronnej (rozwijającej), jak i regulującej (ograniczającej) trzeba uwzględnić to, że cała gospodarka jest wewnętrznie ściśle powiązana, jakiekolwiek więc zmiany w którejś gałęzi wywołują określone skutki w innych. Trzeba też uwzględnić czynnik czasu, i to zarówno w dziedzinie objętej interwencją, jak i w pozostałych. Późniejsze bowiem skutki interwencji - na razie pozytywne - mogą się po jakimś czasie zmienić w niekorzystne i nawet silnie zaszkodzić.
Działania interwencyjne można podzielić na zewnętrzne i wewnętrzne względem gospodarki kraju. Do pierwszych należy system ochrony czy uprzywilejowania produkcji krajowej wobec zagranicznej. Polega on na wszelkiego rodzaju ochronie na granicy, a więc na cłach kwotowych lub cłach od wartości, kontyngentach (kwotach) ilościowych lub wartościowych, surowych przepisach sanitarnych i innych, a także na premiach eksportowych lub opłatach i dopłatach wyrównawczych. Wszystkie one mają ułatwić eksport produkcji krajowej i w konsekwencji pobudzić jej rozwój, zwiększyć zatrudnienie lub też ochronić rynek wewnętrzny przed nadmiernym napływem (z zagranicy) towarów, które dzięki niższej cenie (wszystko jedno - rzeczywistej czy uzyskanej wskutek interwencji państwa eksportującego) mogłyby konkurować skutecznie z produktami krajowymi, ograniczając ich zbyt i przez to utrudniając działalność producentom krajowym. Stosowanie interwencjonizmu zewnętrznego (ceł, kontyngentów, premii itp.) jest skutecznie ograniczone groźbą retorsji - działania odwrotnego władz innych krajów. Wewnątrz kraju zaś czynnikami ograniczającymi są skutki interwencji odczuwane przez inne działy gospodarki.
Interwencjonizm wewnątrz kraju polega na wsparciu różnymi środkami i sposobami działalności poszczególnych odcinków czy też całych gałęzi gospodarki. W tym celu najczęściej używane są polityka podatkowa (ulgi) i kredytowa (kredyty preferencyjne), lecz również np. gwarancje cenowe lub gwarancje odbioru całej bądź określonej części produkcji. Te ostatnie dotyczą właściwie prawie wyłącznie rolnictwa, ponieważ przemysł od lat pracuje na ogół w warunkach wolnej konkurencji wewnątrz kraju i takich zabiegów nie wymaga.
Z uruchomieniem mechanizmów interwencji wiąże się zasadniczy dylemat: kogo chronić - producenta czy konsumenta? daną gałąź produkcji i jej producentów czy całe społeczeństwo? Trzeba bowiem uświadomić sobie, że interesy poszczególnych grup czy to w gospodarce, czy w całym społeczeństwie są bardzo często sprzeczne. Na przykład wzrost cen rolniczych środków produkcji pogarsza wyniki ekonomiczne gospodarki, a jeśli rolnicy - broniąc się przed tym - podniosą ceny swoich wyrobów, co wywoła wzrost cen detalicznych, to w rezultacie rachunek zapłacą konsumenci, czyli całe społeczeństwo - a więc i rolnicy, ponieważ i oni zaopatrują się w sklepach.
Rozwój interwencjonizmu w rolnictwie i produkcji żywności w świecie
Początki polityki protekcyjnej sięgają XII w., kiedy to Anglicy pierwsi wprowadzili prawo zbożowe, skierowane wówczas m.in. przeciwko eksportowi polskiemu.
Pierwocin interwencjonizmu, rozumianego jako stosowanie przez państwo określonych metod i form oddziaływania na życie gospodarcze, należy doszukiwać się już w merkantylizmie (druga połowa XVI w. - pierwsza połowa XVIII w.). W wyniku wzrostu ilości kruszców w państwach europejskich spadła ich cena, gwałtownie zaś wzrosła cena towarów. Spowodowało to wprowadzenie protekcji celnej w handlu zagranicznym oraz polityki ochrony przemysłu krajowego. Nakładano więc cła na import wyrobów przemysłowych i rękodzielniczych, popierano eksport wyrobów (poprzez przyznanie premii eksportowych), wprowadzono zakaz wywozu kruszców, produktów rolnych i żywnościowych (lub nakładano cło wywozowe). Sądzono, że niskie ceny żywności wpłyną na zwiększenie zdolności konkurencyjnej eksportu wyrobów przemysłowych i rękodzielniczych. Był to jeden z elementów ochrony przemysłu krajowego. W grę wchodziły też inne sprawy, takie jak: preferowanie importu produktów rolnych, żywnościowych oraz surowców, nadzór państwa nad rozwojem przemysłu i jakością wyrobów (zakładanie manufaktur państwowych), popieranie prywatnych przedsiębiorstw i wdrażanie postępu technicznego, rozwój sieci komunikacyjnej (budowa dróg utwardzanych, dróg wodnych, rozwój floty), likwidacja ceł wewnętrznych (wolny obrót w kraju) oraz ustalenie przez państwo niskiej stopy procentowej od kredytów.
Już w pierwszej połowie XVIII w. rozwinęła się krytyka merkantylizmu, a w drugiej połowie tego wieku, zwłaszcza we Francji, przewagę zdobyły poglądy fizjokratyczne. Według fizjokratów głównym celem działalności gospodarczej powinno być powiększenie dochodu społecznego za pomocą tzw. porządku naturalnego (opartego na spontanicznej działalności gospodarczej jednostek, wolnej działalności gospodarczej oraz własności indywidualnej).
We Francji na mocy edyktu z 1763 r. wprowadzono wolność handlu wewnętrznego i zagranicznego, a w 1766 r. - wolność handlu zbożem. Edykty te odwołano już jednak w 1770 r.; ponownie zostały przywrócone w 1774 r. i odwołane w 1778 r.
W późniejszych czasach prawie każde państwo wykształciło swoisty system interwencjonalizmu, potem zresztą niejednokrotnie zmieniany. Polska po odzyskaniu niepodległości czyniła to również.
Niecenowe instrumenty regulowania rynków rolnego i żywnościowego
Cena jest bez wątpienia najważniejszym instrumentem regulowania rynku; ale w praktyce stosuje się również instrumenty niecenowe. Ich rolą jest wzmacnianie, a częściej jednak korygowanie mechanizmu rynkowego. Instrumenty niecenowe stosowane przez państwo są wyrazem jego działalności interwencyjnej.
W odniesieniu do rynku rolnego i żywnościowego najczęściej stosuje się następujące elementy niecenowe: cła, instrumenty paracelne, opłaty wyrównawcze, kontyngenty kwotowe, podatek od towarów i usług (VAT) oraz podatek akcyzowy, a także preferencyjne oprocentowanie kredytu i politykę kursów walutowych.
Cła
Pojęcie cła i rodzaje ceł
Cło jest instytucją finansową dość różnie definiowaną:
jest to opłata nakładana przez państwo na towar w chwili przekraczania przez niego granicy celnej danego kraju;
jest podatkiem pobieranym na granicy państwa lub unii celnej;
jest daniną o szczególnych cechach, zbliżoną w swym charakterze do opłaty, pobiera się ją bowiem w związku z wydaniem zgody władzy państwowej na przekroczenie granicy celnej przez towar (opłata ta ma cztery podstawowe cechy podatku, a więc jest świadczeniem pobieranym przez państwo, przymusowym, bezzwrotnym, ogólnie obowiązującym).
Cła są narzędziem polityki fiskalnej (budżetowej), częścią polityki społeczno-gospodarczej państwa. W zależności od przyjętego kryterium wyróżnia się kilka rodzajów ceł.
Z punktu widzenia kierunku ruchu towarów cła dzielimy na:
importowe,
eksportowe,
tranzytowe.
Cła importowe są stosowane przy imporcie towaru. Wzrost ceny importowej powoduje przesunięcie się części popytu na wytwarzany w kraju odpowiednik (substytut) wyrobu importowanego. Powoduje to najczęściej wzrost ceny tego odpowiednika i zwiększenie jego podaży. Wskutek tego ogólnemu zmniejszeniu popytu konsumpcyjnego i dobrobytu krajowego towarzyszy wzrost produkcji krajowej i ograniczenie importu - większe niż ogólny spadek popytu.
Cła eksportowe są stosowane głównie przez kraje słabo rozwinięte, w celu zapewnienia dochodów państwu. Mogą być stosowane tylko wówczas, gdy istnieje duża pewność zbytu eksportowanych towarów po cenie uwzględniającej ten rodzaj opłaty.
Cła tranzytowe kiedyś stosowano powszechnie, ponieważ zapewniały panującemu duże korzyści. Współcześnie raczej nie są stosowane; okazało się bowiem, że tranzyt bezcłowy może dawać gospodarce kraju tranzytowego większe korzyści niż wpływy z ewentualnych ceł.
Z punktu widzenia sposobu określania wysokości ceł wyróżnia się:
cła ad valorem, czyli w procentach w stosunku do wartości towaru;
cła specyficzne, tj. ustalone kwotowo w stosunku do ilości towaru. W przeszłości były one stosowane najczęściej. Wiązało się to z ich zaletą, polegającą na tym, że ciężar tych ceł wzrastał w okresach niskiej koniunktury, gdy ceny na rynkach krajowych i międzynarodowych spadały. Rosła wówczas potrzeba wzmożonej ochrony rynku wewnętrznego. Dodatkową zaletą ceł specyficznych jest prostota ich wymiaru i poboru w odniesieniu do każdej partii jednolitego towaru.
cła kombinowane (stawki mieszane), ustalane w odniesieniu zarówno do ilości jak i wartości towaru.
Ze względu na charakter ekonomiczny cła dzielimy na:
fiskalne,
ochronne,
ekspansywne.
Cłami fiskalnymi nazywa się takie, które są ustanawiane wyłącznie w celu zapewnienia państwu odpowiednich dochodów budżetowych. Aby spełniały swoje zadanie, ich wysokość nie może być ustalona dowolnie i na dowolny towar. Dochody celne są bowiem wynikiem iloczynu stawki celnej i wolumenu importu dokonywanego przy danej stawce.
Cło ochronne jest ustanawiane w celu stworzenia ochrony produkcji krajowej w konkurencji z produkcją zagraniczną. Cło podwyższa cenę towaru zagranicznego na rynku krajowym, co towarom krajowym, charakteryzującym się wyższymi kosztami produkcji lub gorszą jakością, ułatwia konkurowanie z nimi.
Cla ekspansywne są odmianą ceł ochronnych, mających na celu utrzymanie wysokich cen na rynku wewnętrznym, a przez to zwiększenie ekspansywności producentów krajowych na rynkach zagranicznych.
Według kryterium podmiotu ustalania ceł dzieli się je na:
autonomiczne, wprowadzane decyzją danego kraju,
umowne (konwencyjne), określone w umowie z partnerami zagranicznymi.
Według rodzaju taryfy celnej cła dzieli się na maksymalne i minimalne.
Według kryterium zróżnicowanego traktowania wyróżnia się cła:
dyskryminacyjne, ustalone na poziomie wyższym od ogólnie obowiązującego,
— preferencyjne, stosowane wobec krajów, którym chce się zapewnić szczególnie korzystne warunki wymiany.
Cła jako narzędzie polityki państw
Cła mogą być wykorzystywane przez państwo jako narzędzie osiągania określonych celów gospodarczych, społecznych, a nawet politycznych. Celami tymi mogą być zwłaszcza:
ochrona bilansu płatniczego;
ochrona produkcji krajowej;
zapewnienie pożądanego tempa i struktury wzrostu gospodarczego;
poprawa dostępu towarów krajowych do rynków zagranicznych;
zwiększenie stanu zatrudnienia (ograniczenie bezrobocia);
poprawa zaopatrzenia gospodarki w surowce, materiały i energię;
przeciwdziałanie tendencjom inflacyjnym;
h) osiąganie pożądanej struktury dochodów ludności.
Cła są tylko jednym z narzędzi osiągania wymienionych celów, i to często mniej ważnym niż inne.
Polityka celna sprowadza się do wyboru przez państwo określonych celów, ustalenia odpowiedniej hierarchii ich wartości oraz takiego sposobu ich wykorzystania, aby państwo mogło je osiągnąć.
Efektywność ceł jako narzędzia osiągania określonych celów polityki społeczno-gospodarczej zależy w dużym stopniu od swobody państwa w ustalaniu ich poziomu. Dotyczy to zwłaszcza wykorzystania ceł do ochrony równowagi bilansu płatniczego, ochrony produkcji krajowej czy zmniejszania bezrobocia.
Rola ceł w unii celnej
Utworzenie przez państwa unii celnej polega na wprowadzeniu preferencji celnych w postaci zniesienia ceł w stosunkach między krajami należącymi do unii i ich utrzymaniu w stosunkach z krajami trzecimi. Przy tym cła zewnętrzne są w stosunkach zewnętrznych ujednolicone. Utrzymanie unii celnej może powodować w sferze wymiany z zagranicą i stosunków krajowych dwa efekty: efekt kreacji i tzw. efekt przesunięcia.
Efekt kreacji oznacza powstanie nowych możliwości poszerzenia struktury towarowej handlu. Zniesienie ceł wewnątrz unii powoduje, że pewne towary wytwarzane w krajach członkowskich unii mogą być oferowane na rynkach krajów trzecich po cenach konkurencyjnych w stosunku do cen towarów miejscowych. Polega to na tworzeniu warunków do ekspansji produkcyjnej towarów produkowanych najtaniej na rynkach unii i rozszerzeniu ich konkurencyjności na rynkach krajów poza unią celną.
Efekt przesunięcia stanowi wyraz oddziaływania unii celnej na import z krajów nieczłonkowskich. Polega on na tym, że w przypadku dóbr, które są (czy mogą być) produkowane na obszarze unii i które przed jej utworzeniem były w tej czy innej mierze importowane z krajów trzecich, struktura kierunkowa importu poszczególnych krajów unii stopniowo się zmienia (właściwie w wyniku jej utworzenia): zwiększa się w niej udział krajów należących do unii, zmniejsza zaś udział krajów trzecich. U podstaw efektu przesunięcia leży zróżnicowanie stawek celnych - zniesienie tych stawek wewnątrz krajów unii i pozostawienie ich wobec krajów trzecich. Siła, z jaką wystąpi efekt przesunięcia w danym kraju unii celnej, zależy od wielu czynników. Będzie on tym silniejszy, im wyższa jest - w porównaniu z innymi krajami - marża preferencji, z której korzystają dostawcy z krajów unii (czyli wysokość ceł zewnętrznych), im większa jest elastyczność cenowa popytu na import w danym kraju unii oraz im większa jest elastyczność cenowa podaży w innych jej krajach.
Instrumenty paracelne
Jeśli taryfy celne okazują się nie wystarczające do ochrony rynków krajowych przed nadmiernym importem, to poszczególne kraje uciekają się do instrumentów paracelnych, tj. takich, które działają jak cło, chociaż nim nie są. Rolę taką mogą odgrywać m.in.: 1) ograniczenia ilościowe (kontyngenty) i zakazy przywozu oraz 2) różne wymagania „techniczne” i administracyjne, które muszą być spełnione, aby produkt mógł wejść na obszar celny importera. Punkt 1 nie wymaga wyjaśnień. Z wymagań zaś wymienionych w punkcie 2 można bez zastrzeżeń uznać różne przepisy administracyjne związane z importem towarów (np. obowiązek uzyskiwania zezwolenia przywozu czy też posiadania koncesji na import określonych towarów). Należą do nich również przepisy żywnościowe, łącznie z przepisami sanitarnymi, przepisami o dodatkach do żywności i etykietowaniu, a także wymagania weterynaryjne, fitosanitarne i regulujące zasady transportu zwierząt. Aczkolwiek wymagania „techniczne” zawsze utrudniają dostęp do rynku, można je uznać za bariery jedynie wówczas, gdy są wobec produkcji krajowej łagodniejsze niż wobec artykułów importowanych. Bariery pozataryfowe mogą istnieć również wówczas, gdy wprawdzie przepisy są identyczne, ale artykuły importowane są kontrolowane dokładniej niż krajowe (możliwe jest również celowe utrudnianie importu za pomocą takich środków, jak niewielka liczba punktów kontroli czy też ograniczony czas pracy kontrolerów). Problem polega przeważnie na dostosowaniu się do „technicznych" wymagań importera. Dostosowanie się do niektórych przepisów, np. o ochronie zdrowia i życia zwierząt, może być w praktyce niemożliwe. Dobrym przykładem takiego przepisu jest wprowadzony przez kraje wolne od pryszczycy zakaz importu zwierząt parzystokopytnych i większości produktów z nich otrzymywanych z krajów, w których pryszczyca występuje. Zakaz ten doprowadził do podziału światowego rynku mięsa i skór zwierząt parzystokopytnych na dwie grupy rynków. Dostęp do pierwszej mają wyłącznie kraje wolne od pryszczycy, a do drugiej - również kraje, na których obszarze pryszczyca występuje endemicznie. Z kolei przepisy o maksymalnym czasie transportu zwierząt eliminują kraje zbyt odległe.
Opłaty wyrównawcze
Mogą być stosowane zamiast lub obok ceł. Zadaniem opłat wyrównawczych jest podniesienie ceny towaru zagranicznego w celu jej zrównania z ceną towarów występujących na rynku wewnętrznym. Zwykle chodzi o to, aby wyrównać różnice między względnie niską ceną zagraniczną a względnie wysoką ceną na rynku wewnętrznym. Opłaty wyrównawcze, ustalane stosownie do wahań cen zagranicznych, stanowią barierę bardzo skutecznie chroniącą rynek wewnętrzny przed zewnętrzną konkurencją.
Kontyngenty kwotowe
Kontyngenty ustala się głównie w krajach UE w odniesieniu do rynków wykazujących nadwyżki. Określa się górne limity (kwoty) produktów, które będą skupione lub dopuszczone do obrotu. W UE stosuje się dwa rodzaje kontyngentów (kwot ilościowych). Pierwsze polegają na określeniu kontyngentu krajowej produkcji i podaży tych produktów rolnych, których jest nadmiar. Wówczas ustala się kwotę dla każdego farmera. Ich rolą jest ustabilizowanie rynku oraz przeciwdziałanie nadmiernej podaży i spadkowi cen płaconych rolnikom. Oczywiście jest to bezpośrednia ingerencja w rynek, deformująca swobodne kształtowanie się cen.
Drugi rodzaj kontyngentów jest związany z handlem zagranicznym produktami rolnymi i żywnościowymi. Organy wykonawcze UE i poszczególni jej członkowie ustalają (z rocznym wyprzedzeniem) ilości (kwoty) produktów, które zostaną dopuszczone na ich rynki z krajów trzecich, tzn. spoza Unii. Kwoty te mają ułatwiać krajom trzecim politykę eksportową, stabilizować rynki międzynarodowe oraz przeciwdziałać głębokim zmianom cen. Oczywiście również te kontyngenty stanowią naruszenie zasad wolnego handlu i deformują rynek.
Podatek od towarów i usług (VAT) oraz podatek akcyzowy
Polski VAT wraz z podatkiem akcyzowym ma duże znaczenie fiskalne, czemu służy względnie wysoka stawka podstawowa oraz istnienie tylko jednej stawki obniżonej. Długa jest również lista towarów objętych akcyzą. W sumie oznacza to przesunięcie części ciężaru podatkowego na główne podatki pośrednie, w dużej mierze obciążające towary masowego spożycia. Regresywność tych podatków względem dochodów konsumentów istotnie łagodzi (jeśli nie niweluje) progresja w podatku dochodowym.
Preferencyjne oprocentowanie kredytów
Kredyty preferencyjne stosuje się przede wszystkim w rolnictwie, w okresach inflacji bowiem oprocentowanie kredytów jest wyższe od stopy zysku (dochodu), który można osiągnąć w rolnictwie (ze względu na długi okres obrotu kapitału - długie cykle produkcyjne i inwestycyjne). Celem tych kredytów jest wywołanie ożywienia inwestycyjnego i pobudzenie koniunktury w rolnictwie. Polegają one na tym, że banki oferują rolnikom kredyty o oprocentowaniu niższym od rynkowej stopy procentowej. Kredyty preferencyjne mają zawsze charakter celowy, co oznacza, że przyznaje się je na ściśle określone cele. Wpływ ich na rozwój produkcji rolniczej i całego agrobiznesu jest korzystny. Faktyczna skala tego wpływu zależy od możliwości budżetu oraz wykorzystania kredytów przez poszczególnych rolników, a więc - ogólnie mówiąc - od produkcyjności nakładów i efektywności gospodarowania.
Takie rozwiązanie stanowi istotne obciążenie budżetu państwa, pewną bowiem ilość środków wyłącza ono z obiegu rynkowego, a ich alokacja następuje nie według zasady najwyższej efektywności, lecz według kryteriów przyjętych a priori. Jednakże bez wsparcia zewnętrznego rolnictwo samo nie jest w stanie przekroczyć niskiej bariery efektywności Stosowanie kredytów preferencyjnych wywołuje jednak wiele kontrowersji.
Polityka kursów walutowych
Polityka ta jest jednym z narzędzi ogólnej polityki ekonomicznej państwa, za pomocą której może ono skutecznie oddziaływać na obroty z zagranicą. Kurs waluty krajowej wpływa na wysokość cen towarów w eksporcie i cen towarów z importu na rynku krajowym. Zmiany kursu walutowego wpływają więc - tak jak zmiany cen w handlu zagranicznym czy zmiany taryfy celnej - na bilans handlowy, a przez to na całą gospodarkę.
Kurs walutowy jest też często wykorzystywany do regulacji obrotów z zagranicą. Obniżenie kursu (dewaluacja) w stosunku do walut obcych lub złota powoduje spadek cen towarów eksportowych na rynkach zagranicznych w obcych walutach i wzrost cen towarów z importu. Podwyższenie kursu waluty rynkowej (rewaloryzacja) powoduje wzrost cen w eksporcie (wyrażonych w walutach obcych, których kursy odpowiednio spadły w stosunku do waluty zrewaloryzowanej), a więc zmniejszenie popytu na towary eksportowe za granicą oraz spadek cen towarów z importu na rynku krajowym. Dewaluacja działa korzystnie na bilans handlowy i płatniczy, umożliwia wzrost eksportu i zatrudnienia. Rewaloryzacja natomiast wpływa na bilans handlowy i płatniczy niekorzystnie, może jednak ułatwić nasycenie rynku wewnętrznego potrzebnymi towarami z zagranicy i sprzyja pobudzaniu na tym rynku konkurencji Kurs walutowy może być stały lub zmienny (płynny). Jeśli jest on stały, to zmiany kursu są dokonywane rzadko — na podstawie decyzji rządu (dewaluacja lub rewaloryzaga). Zmiana kursu walutowego może się dokonać także stopniowo; oznacza wówczas jego obniżanie się (deprecjację) lub wzrastanie (aprecjację).
W polityce płynnego kursu walutowego zmiany kursu dokonują się samoczynnie -pod wpływem wahań popytu i podaży waluty danego kraju na międzynarodowym rynku dewizowym. Państwo i w tej sytuacji może wpływać na kurs walutowy w sposób pośredni, oddziałując na popyt i podaż na rynku dewizowym poprzez interwencyjne zakupy lub sprzedaż dewiz przez bank centralny.
Można też stosować politykę kursu zróżnicowanego. Polega ona na ustalaniu przez państwo kilku poziomów kursu w zależności od kraju lub grup towarów (pod kątem regulacji eksportu i importu oraz kierunków geograficznych).
Polityka kursu walutowego podlega coraz szerzej regulacji międzynarodowej. Kraje należące do Międzynarodowego Funduszu Walutowego były zobowiązane najpierw do stosowania stałych kursów walutowych. Od 1976 r. mogą one same wybierać system kursu, aczkolwiek pod kontrolą IMF, tak aby kurs walutowy nie służył ich jednostronnej ekspansji na rynkach zagranicznych. IMF wydaje ogólne zalecenia w tej dziedzinie i obserwuje ich stosowanie.
Kraje uprzemysłowione działają w warunkach mieszanego systemu zmiennych (kierowanych) kursów walutowych. Większość krajów rozwijających się utrzymuje stałe kursy walutowe.