I. PODAŻ PRODUKTÓW I JEJ ISTOTA.
1. Podaż jest to ilość dóbr i usług oferowanych do sprzedaży w danym czasie i po określonej cenie (podaż efektywna). Druga podaż to podaż potencjalna obejmuje zasób dóbr stanowiących przedmiot sprzedaży z uwzględnieniem możliwości produkcyjnych gospodarki narodowej.
2. Źródła podaży towarów.
a) Rolnictwo - wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym każdego kraju zmniejsza się rola rolnictwa jako źródło podaży gotowych produktów żywnościowych. Rolnictwo staje się działem surowcowym w gospodarce krajów rozwiniętych. Część produkcji dostarcza bezpośrednio na rynek żywnościowy, a dominująca część do przedsiębiorstw różnorodnych gałęzi przemysłu przetwórczego, który bazuje na surowcach rolniczych. Rolnictwo jest również dostawcą środków produkcji (nasiona, sadzeniaki, zwierzęta do dalszego chowu).
b) Przemysł - przedsiębiorstwa przemysłowe dostarczają nie tylko dobra konsumpcyjne, ale również środki produkcji i dobra inwestycyjne.
c) Handel zagraniczny - jest to wymiana międzynarodowa, która zbogaca i urozmaica podaż na rynku krajowym. Nabywcy mają swobodę wyboru produktów i marek, a więc spełniony jest warunek istnienia rynku.
d) Rezerwy państwowe - zwane strategicznymi są skromnym źródłem podaży produktów na rynek. Rezerwy uruchamia się w przypadku zagrożeń zewnętrznych lub klęsk żywiołowych.
3. Czynniki determinujące poziom i strukturę podaży.
Analiza czynników, od których zależy podaż dóbr i usług ograniczona zostanie głównie do podaży produktów rolno-żywnościowych oraz środków produkcji dla rolnictwa. Czynniki te dzielimy na:
a) Ekonomiczne
- pierwszym czynnikiem są ceny produktów rolnych są to ceny rynkowe produktów, kiedy cena rośnie to podaż też rośnie, a kiedy cena maleje podaż również maleje.
- koszty produkcji rolnej mogą wzrastać i mogą być też mniejsze. Do czynników obniżających koszty w rolnictwie zaliczamy:
• wprowadzenie postępu biologicznego (nasiona plewnych roślin) oraz zwierzęcego o dużym potencjale genetycznym,
• wdrażanie postępu technicznego i technologicznego,
• uregulowanie stosunków wodnych (nawadnianie, deszczowanie, zasuszanie).
Wszystkie czynniki podwyższające koszty produkcji przyczyniają się do obniżenia podaży.
- relacje cen produktów rolnych do cen środków produkcji,
- relacje cen produktów rolnych do cen detalicznych płaconych przez konsumentów za żywność,
- wewnętrzne relacje cen to relacje - cen jednych grup produktów rolnych do cen innych grup produktów rolnych (ceny produktów roślinnych do cen produktów zwierzęcych),
- polityka kredytowa państwa - zwiększenie oferty kredytowej dla rolnictwa, wzrost kredytów preferencyjnych przyczyniają się do wzrostu podaży produktów rolnych. Kredyty umożliwiają zakup środków produkcji i dóbr inwestycyjnych zwiększają tym samym potencjał wytwórczy.
II. CZYNNIKI POZAEKONIMICZNE
1. Czynniki tkwiące w otoczeniu gospodarstw rolnych.
- warunki klimatyczno-glebowe w państwach gdzie istnieją bardzo dobre i dobre warunki glebowe osiąga się wysokie plony, co warunkuje wysoką podaż produktów rolnych. Klimat i gleby naszego kraju wykluczają produkcje i podaż rynkową wielu produktów takich jak: ścina cukrowa, soja, kawa, banany. Podaż tych produktów na naszym rynku pochodzi wyłącznie z importu. O wielkości i strukturze podaży decydują zasoby (obszar) użytków rolnych oraz ich jakość. Wpływ na wielkość i strukturę podaży dla produktów rolnych ma także właściwie rozmieszczona i rozbudowana sieć punktu skupu, która stymuluje podaż. Na wielkość i strukturę podaży produktów rolnych oddziałowuje także sieć handlu detalicznego z artykułami spożywczymi oraz obfitość żywności w handlu. Dobrze rozwinięta sieć handlu z żywnością i dostęp tej sieci do ludności wpływają stymulująco na podaż produktów rolniczych.
2. Czynniki tkwiące w rolnictwie (gospodarstwach rolnych)
a) struktura obszarowa gospodarstw rolnych po między strukturą obszarów gospodarstw rolnych a rozmiarem podaży rynkowej produktów rolnych istnieje dodatnia korelacja, im lepsza struktura (większy obszar gospodarstw) tym większa podaż produktów. W dużych gospodarstwach jest znikomy odsetek produkcji globalnej, który zostaje na użytek własny.
b) wyposażenie gospodarstwa w czynniki wytwórcze, czyli zasoby produkcyjne kapitał i praca. Gospodarstwa uzyskują najwyższą produkcje a więc o podaż produktów rolnych, gdy są lepiej wyposażone w środki produkcji i siłę roboczą. Duże zasoby kapitałowe zwiększają także potencjał produkcyjną gospodarstwa.
c) położenie gospodarstwa względem rynku zbytu (blisko wielkich aglomeracji miejskich) zakładów przemysłu przetwórczego bazujących na surowcach pochodzenia rolniczego. Korzystne położenie gospodarstw względem chłonnych rynku zbytu działa dodatnio na wzrost podaży. Celem każdego gospodarstwa rolniczego jest maksymalizacja dochodu.
3. Elastyczność podaży jest to reakcja podaży na zmianę ceny. Do rozpatrywania elastyczności podaży przyjmuje się okresy długie, średnie i krótkie.
Przez okres długi elastyczności rozumie się okres obejmujący kilka cykli produkcyjnych jest to czas, w którym może i jest zwiększenie bazy produkcyjnej np. wybudowanie obory, pieczarkarni. Zgodnie z teorią rynku i doświadczeniem podaż w długim okresie jest elastyczna, ponieważ gospodarki mogą się przystosować do warunków rynkowych.
Średni okres elastyczności rozumiemy czas, w którym gospodarstwo może zwiększyć swą produkcje, lecz nie może zwiększyć swojego potencjału wytwórczego. Może tylko zmienić strukturę produkcji np. zwiększyć uprawę buraków kosztem rzepaku.
Krótki okres elastyczności to taki, który gospodarstwa nie są w stanie zmienić potencjału wytwórczego poprzez inwestycje, a nawet zmienić strukturę produkcji.
4. Ceny jako elementy rynku rolniczego.
Cena jest to wszystko, z czego dany podmiot musi zrezygnować w zamian za jednostkę zakupionego, otrzymanego albo spożytego dobra lub usługi.
Ceny są zasadniczym elementem określający efektywność rynku rolniczego. Wpływają na poziom i strukturę produkcji rolnej nad poziom i strukturę spożycia oraz na działalność firm przedsiębiorstw wytwarzających dobra na rynek. W długim okresie cena musi być związana z kosztami produkcji i musi pokrywać koszty stałe i zmienne. W krótkich okresach cena czasem może odbiegać od kosztów wytworzenia. Istotą cen jest także zapewnienie równowaga podaży z popytem w krótkich i długich przedziałach czasu.
5. Funkcje cen rolnych.
a) funkcja informacyjno-stymulacyjna przejawia się w gospodarce rynkowej przez oddziaływanie motywacyjne i pobudzające w stosunku do producentów rolnych. Ceny informują producentów rolnych, co mają uprawiać i hodować, aby maksymalizować dochód rolniczy. Polega na tym, że poziom cen stanowią informacje o randze jako do rolnictwa przywiązuje strategia społeczno-gospodarczego rozwoju kraju i informacje odgrywającą istotną role w podejmowaniu decyzji gospodarczych przez rolników.
b) funkcja dochodowa jest ona realizowana przez poziom cen w sposób bezpośredni dochód producentów jest, bowiem zależny od poziomu cen i rozmiarów sprzedaży.
c) funkcja stabilizacyjna (równowagi) przejawia się w trzech sferach:
- na rynku środków produkcji i usług produkcyjnych dla rolnictwa
- na rynku produktów rolnych
- na rynku artykułów spożywczych.
Korzystne dla rolników ceny produktów działają wielokierunkowo przyczyniają się do ożywienia na rynku środków produkcji a także na rynku finalnej żywności kształtują równowagę między podażą i popytem. Funkcje stabilizacyjną najlepiej spełniają ceny wówczas, gdy nie występują ceny urzędowe, a wszyscy uczestnicy rynku podejmują niezależne decyzje.
6. Równowaga rynkowa to stan rynku, przy którym występuje zgodność między wielkością i strukturą popytu i podaży.
III. STRUKTURA RYNKU ROLNICZEGO
1. Struktura rynku rolniczego to układ podmiotów i przedmiotów rynku powiązanych ze sobą splotem różnorodnych relacji. Na rynku rolniczym występują różne podmioty rynkowe, czyli aktywni uczestnicy rynku. Spełniają oni różne funkcje w całym procesie kupna sprzedaży przedmiotów rynkowych, czyli towarów i usług.
Aktywni uczestnicy rynku to:
a) Producenci od ich liczby oraz aktywności gospodarczej zależy wielkość i struktura podaży produktów rolniczych oraz odpadów użytkowych. Producenci rolni dostarczają na rynek gotowe artykuły przydatne do bezpośredniego spożycia np. owoce, warzywa jak również przetworzone produkty rolnicze np. przetwory mleczarskie oraz surowce dla wielu gałęzi przemysłu przetwórczego np. ziarno zbóż, buraki cukrowe.
b) Przetwórcy nabywają od producentów rolnych produkty rolne i odpady użytkowe w celu dalszego przetwarzania i uszlachetniania.
c) Gospodarstwo domowe to jedna z fundamentalnych grup uczestników rynku wszyscy inni uczestnicy rynku działają z myślą o potrzebach gospodarstw domowych jako finalnych nabywców.
d) Handlowcy występują pomiędzy producentami i przetwórcami a gospodarstwami domowymi, czyli finalnymi nabywcami. Zadaniem handlowców jest nabywanie i dalsza odsprzedaż towarów pojawiających się na rynku. Handlowcy występują jako hurtownicy i detaliści.
e) Agencji i pośrednicy na rynku rolniczym agencji działają jako sprzedawcy towarów nabywając je od rolników na zlecenie lub upoważnienie innych uczestników rynku. Za swoją działalność pobierają prowizje lub wcześnie ustalone wynagrodzenie najważniejszym obszarem, na którym działają agencji w handlu rolno-żywnościowym jest produkcja ogrodnicza.
f) Dilerzy różnią się od agentów tym, że nabywają produkty rolno-żywnościowe od producentów i stają się ich właścicielami. Dilerzy dążą do specjalizacji w różnych grupach towarowych. Diler może się zaopatrywać na aukcjach i targowiskach. Mogą handlować bezpośrednio z producentami rolnymi.
g) Instytucje pomocnicze to osoby prawne wspomagające pozostałych uczestników rynku. Zaliczamy do nich aukcje towarowe, giełdy towarowe, banki, agencje rządowe.
Ekonomika i zarządzanie przedsiębiorstwem w agrobiznesie kl. II semestr III.