Popyt to ilość towarów i usług, które przy danej cenie pragnie nabyć kupujący. Ważne jest jednak, aby kupujący posiadał niezbędne środki pozwalające mu na dokonanie zakupu (dochody oraz środki pochodzące z kredytu). W przeciwnym razie nie mówimy o popycie, ale o potrzebach lub aspiracjach (przykładowo, liczba osób, które chciałyby mieć własne mieszkanie jest w Polsce bardzo duża i może być liczona w milionach - ale liczba osób, które chcą nabyć mieszkanie i mogą zdobyć na to potrzebne środki sięga już tylko ułamka tej liczby).

Podaż to ilość towarów i usług, które przy danej cenie oferowana jest do sprzedaży przez producentów

Prawo popytu i podaży (A.Cournot) - wraz ze wzrostem ceny dobra popyt na nie maleje, a podaż rośnie. Wraz ze spadkiem ceny dobra popyt rośnie a podąż maleje.

Równowaga rynkowa, sytuacja na rynku, w której - przy określonej cenie, zwanej ceną równowagi rynkowej - wielkość popytu na określony produkt (lub inny przedmiot wymiany) zrównuje się z wielkością jego podaży. Graficznym obrazem stanu równowagi rynkowej jest punkt równowagi rynkowej, tj. punkt przecięcia się krzywej popytu z krzywą podaży.

Rynek Producenta - Jest to taka sytuacja na rynku w której warunki dyktuje producent. Występuje brak konkurencji (monopol), oczekiwania nabywców znacznie przewyższają oferowaną do sprzedaży ilość produktów (popyt jest większy niż podaż), toteż sprzedawcy nie zabiegają o konsumenta, a nabywcy muszą rywalizować w ich zdobywaniu; konsekwencją takiego stanu rzeczy może być korupcja, wprowadzanie reglamentacji sprzedaży, przydziałów, talonów i wreszcie dystrybucja za pomocą systemu kartkowego

Rynek Konsumenta - Sytuacja przeciwna do rynku producenta, tzn. warunki dyktuje konsument (klient). Nieodzownym elementem tego rynku jest konkurencja. Ilość produktów przeznaczonych do sprzedaży przewyższa zapotrzebowanie klientów, przedsiębiorstwa produkują to, co znajduje aprobatę nabywców i właściwie zaspokaja ich potrzeby, a pozyskanie klienta jest wynikiem marketingu

Elastyczność - siła zmian jednej zmiennej wobec drugiej. Rodzaje cenowa i dochodowa.

Elastyczność cenowa - miara wpływu zmian cen określonego dobra na zmianę popytu na to dobro. Wyróznaimy popyt elastyczny i nieelastyczny.

Popyt elastyczny - przejaw duzej wrażliwości reakcji konsumenta na zmianę cen. (Zmiana cen jest równa duzej zmianie w popycie)

Popyt nieelastyczny - przejaw niskiej wrażliwości reakcji konsumenta na zmianę cen

Współczynniki elastyczności:

Ed=0 popyt sztywny(produkty pierwszej potrzeby

Ed=1 elastyczność neutralna

Ed >1 popyt elastyczny

Ed<1 popyt nieelastyczny

Ed=∞ popyt doskonale elastyczny

Determinanty elastyczności:

• czas - w krótkim czasie trudno zauważyć elastyczność

• substytuty - popyt elastyczny gdy mamy substytuty

• rodzaj artykułów - luksusowe -popyt elastyczny, pierwszej potrzeby-popyt sztywny

Elastyczność dochodowa-miara wpływu zmian dochodu na zmianę popytu

Ed = 1 neutralny

Ed >1 elastyczny

Ed <1 nieelastyczny

Pieniądz - materialny lub niematerialny środek, który można wymienić na towar lub usługę.

Według współczesnej doktryny na pieniądz składają się trzy elementy

• jednostka pieniężna,

• suma pieniężna,

• znak pieniężny.

Aprecjacja - wzrost siły nabywczej pieniądza krajowego. Wzrost jego wartości w stosunku do innych walut.

Deprecjacja - spadek siły nabywczej pieniądza krajowego oraz spadek jego wartości w stosunku do innych walut następuje zwykle w skutek inflacji. Zjawiskiem odwrotnym do deprecjacji jest aprecjacja.

Denominacja - reforma pieniężna, polegająca na zastąpieniu dotychczasowej waluty narodowej nową, bez ingerencji w kurs walutowy. Wymiana wszystkich wartości (płace, ceny, kurs walutowy, rachunki bankowe etc.) odbywa się według wcześniej ustalonych proporcji. Denominacja zazwyczaj wynika z wysokiej inflacji, jaką wcześniej doświadczyła gospodarka danego państwa - i ma sens w momencie kiedy inflacja jest już opanowana przez bank centralny. Emisja banknotów o coraz wyższych nominałach, rosnące wartości w rozliczeniach finansowych stają się uciążliwe dla funkcjonowania zarówno pojedynczych podmiotów jak i całej gospodarki państwowej - i stąd potrzeba zmniejszenia wartości nominalnej zawieranych transakcji.

Akcja denominacji waluty pociąga za sobą wielkie koszty takie jak: druk i wymiana nowych banknotów, zaktualizowanie maszyn obsługujących operacje finansowe, akcje informujące społeczeństwo itp. W 1995 roku koszt denominacji polskiego złotego wyniósł 30 milionów nowych złotych (3 biliony starych złotych).

Dewaluacja - oficjalne zmniejszenie wartości pieniądza krajowego w stosunku do innych walut przez rząd . Celem jest wzrost opłacalności eksportu.

Inflacja - proces ciągłego wzrostu ogólnego poziomu cen rynkowych w danym okresie czasu (dekady kwartalne, typowym okresem jest rok), najczęściej spowodowany tym, że globalny popyty w gospodarce przewyższa podaż.

Deflacja - wzrost wartości pieniądza w czasie - z czasem można za daną ilość pieniędzy kupić coraz więcej towarów i usług, ciągły spadek poziomu cen. Zmniejszenie ilości pieniędzy w obiegu, które prowadzi do powstania nadwyżki globalnej podaży rynkowej nad efektywnym popytem i powoduje spadek cen i zatrudnienia.

Użyteczność - zdolność dobra do zaspokajania potrzeb. Określa subiektywną przyjemność, pożytek lub zadowolenie płynące z konsumowanych (ew. posiadanych) dóbr. W szerszym ujęciu jest to satysfakcja i przyjemność wobec korzyści jaką osiągają konsumenci w wyniku użycia (konsumpcji) jakiegoś dobra. Kategoria użyteczności jest abstrakcją i ma charakter subiektywny.

Wartość użyteczności, pozwala subiektywnie określić ile zadowolenia dostarczają konsumentowi konsumowane przez niego produkty i usługi. Możliwe jest też istnienie ujemnej użyteczności, która informuje o tym, że konsumpcja danego dobra (czy danej ilości dobra, czy w dany sposób) sprawia konsumentowi przykrość.

Przykładowo, konsumpcja pierwszego pączka dla przeciętnego człowieka, będzie miała wysoką użyteczność, drugiego - wciąż użyteczność dodatnią, jednak już mniejszą. Spożycie trzeciego pączka, może się okazać dla konsumenta obojętne (nie jest już ani przyjemnością, ani też nie sprawia mu przykrości - zerowa użyteczność). Natomiast zjedzenie czwartego i kolejnych pączków, może już sprawiać spożywającemu przykrość (objedzenie, ból brzucha, zbyt duża ilość cukru, rozterki związane z przytyciem itp.).

Do takiej sytuacji odnosi się prawo malejącej użyteczności krańcowej (I Prawo Gossena).

Prawo malejącej użyteczności krańcowej - prawo ekonomiczne, w myśl którego korzyść krańcowa każdej kolejnej konsumowanej jednostki dobra jest mniejsza od korzyści krańcowej poprzedniej jednostki dobra. Tym samym konsument zwiększając konsumpcję o kolejne jednostki powoduje zwiększenie odnoszonych korzyści, ale przyrost tych korzyści z każdą jednostką dobra jest coraz mniejszy

Kredyt - jest pożyczką pieniężną zaciągniętą w banku na określony cel i czas oraz za określony procent. Udzielanie kredytów przez banki jest jednym z ich podstawowych zadań. Kredyt uzyskuje się na pewien czas, po którym należy go zwrócić. Czas ten liczony jest w dniach, a przy dłuższych okresach w miesiącach i latach. Procent za kredyt jest jego ocena i stanowi podstawę do obliczenia wynagrodzenia banku. Wynagrodzeniem banku za udzielone kredyty są odsetki kredytowe, których wielkość zależy od sumy udzielonego kredytu. Odsetki te płaci kredytobiorca i są one dla niego kosztem. Odsetki od kredytów stanowią podstawowy przychód banku. Kredyty zaciągają przedsiębiorstwa gdy brak im środków na konkretne cele.

Kredyty bankowe pełnią następujące funkcje:
- Kreatywną (polega ona na tworzeniu pieniądza. Bank udzielając kredytu działa podobnie jakby emitował pieniądz, bowiem kwota udzielonego kredytu jest przeznaczona na określone wydatki i działa tak jakby kredytobiorca otrzymał określoną kwotę pieniężną. Funkcja ta może być przyczyna inflacji, ponieważ jej skutkiem może być nadmierna ilość pieniądza w obiegu.)
- Płatniczą (polega ona na umożliwieniu kredytobiorcy zapłacenia swoich płatności wierzycielom).
- Finansową (polega ona na stworzeniu możliwości sfinansowania przedsiębiorstwom określonych przedsięwzięć związanych z prowadzoną działalnością).
- Kontrolną (wynika z trybu jego udzielania przez bank. Bank może udzielić kredytu jedynie wiarygodnym kredytobiorcom).

Cechy Kredytu:
- charakter pieniężny( tzn. przedmiotem kredytowania są zawsze pieniądze)
- zwrotność ( kredyt musi być zwrócony w ściśle określonym terminie zgodnie z umową)
- celowość (bank udziela kredytu zawsze z określonym przeznaczeniem, zmiana celu wykorzystania kredytu wiąże się z wypowiedzeniem umowy kredytowej przez bank)
- odpłatność ( kredyt jest odpłatny w dwóch aspektach:
1. prowizja od kredytu przyznanego
2. odsetki od kredytu wykorzystanego)
- zabezpieczenie ( kredyt musi być zabezpieczony od jego utraty z punktu widzenia banku jest to nie osiągnięcie zysku na operacji, z punktu widzenia klientów to jest utrata części wkładów, które zostały zainwestowane w operacje kredytowe)

Klasyfikacja kredytu:

a) ze względu na przeznaczenie:
- na działalność gospodarczą
- konsumpcyjny
- mieszkaniowe

b) ze względu na czas spłaty:
- krótkoterminowe do 1 roku
- średnioterminowe do 5 lat
- długoterminowe powyżej 5 lat

c) ze względu na zabezpieczenie:
- lombardowe ( zabezpieczone zastawem bankowym na przedmiot wartościowy, papiery wartościowe lub towary lub zastawem rejestrowym kiedy przedmiot zastawu pozostaje w rękach kredytobiorcy)
- hipoteczne ( zabezpieczone hipoteką ustanowioną na nieruchomość, stanowiącej własność kredytobiorcy lub osoby trzeciej)

d) ze względu na walutę:
- kredyty w złotych polskich
- kredyty w dewizach

e) ze względu na przedmiot kredytowania:
- inwestycyjne (przeznaczone dofinansowania nakładów inwestycyjnych)
- obrotowe (przeznaczone na finansowanie działalności eksploatacyjnej).
f) ze względu na formę kredytowania:
- kredyty dyskontowe (wekslowe- udzielane poprzez wykup weksli przed ich terminem płatności)
- kredyty akceptacyjne (polegają na akceptowaniu wystawionych na bank weksli trasowanych: bank zobowiązuje się do udzielenia kredytu na ich wykupienie. Wykorzystanie kredytu akceptacyjnego może również nastąpić poprzez poręczenie weksla przez bank w drodze awalu)
- kredyty czekowe ( służą na pokrycie czeków na rachunku wystawcy czeku)
- kredyty lombardowe (udzielane są pod zastaw przedmiotów wartościowych lub towarów)
- kredyty hipoteczne (udzielane są pod zastaw hipoteczny ustanowiony na nieruchomościach)
- kredyty inkasujące wierzytelność (udzielane są pod przeniesione wierzytelności z wierzyciela na bank w drodze cesji odpowiednich
dokumentów)

g) ze względu na specjalne warunki kredytowe
- kredyty preferencyjne (udzielane na korzystniejszych warunkach
na określone cele)
- kredyty dewizowe ( udzielane w dewizach na transakcje w handlu
zagranicznym).

Funkcje banków:
1) przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów,
2) prowadzenie innych rachunków bankowych,
3) udzielanie kredytów,
4) udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw,
5) emitowanie bankowych papierów wartościowych,
6) przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,
6a) wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego,
7) wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach.

Czynnościami bankowymi są również następujące czynności, o ile są one wykonywane przez banki:
1) udzielanie pożyczek pieniężnych,
2) operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty,
3) wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu,
4) terminowe operacje finansowe,
5) nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,
6) przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych,
7) prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych,
8) udzielanie i potwierdzanie poręczeń,
9) wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych,
10) pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym.

Banki mogą także:
1) obejmować lub nabywać akcje i prawa z akcji, udziały innej osoby prawnej i jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych,
2) zaciągać zobowiązania związane z emisją papierów wartościowych,
3) dokonywać obrotu papierami wartościowymi,
4) dokonywać, na warunkach uzgodnionych z dłużnikiem, zamiany wierzytelności na składniki majątku dłużnika,
5) nabywać i zbywać nieruchomości,
6) świadczyć usługi konsultacyjno-doradcze w sprawach finansowych,
7) świadczyć usługi certyfikacyjne w rozumieniu przepisów o podpisie elektronicznym, z wyłączeniem wydawania certyfikatów kwalifikowanych wykorzystywanych przez banki w
czynnościach, których są stronami,
8) świadczyć inne usługi finansowe,
9) wykonywać inne czynności, jeżeli przepisy odrębnych ustaw uprawniają je do tego.

Okresowe zmiany poziomu aktywności gospodarczej nazywane są cyklem koniunkturalnym. Wyróżnia się zwykle cztery fazy cyklu: kryzys, depresję, ożywienie i rozkwit. Między poszczególnymi fazami zachodzi związek przyczynowo-skutkowy, co oznacza, że mechanizmy i procesy zachodzące w jednej fazie cyklu warunkują mechanizmy i procesy w następnej fazie. Prawidłowości cyklicznego rozwoju nie oznaczają, że nie występują czynniki różnicujące przebieg wahań koniunkturalnych w czasie i przestrzeni. Przebieg cykli jest nieuregulowany. Cykle różnią się miedzy sobą długością poszczególnych faz oraz amplitudą wahań. Nie ma dwóch identycznych cykli. Można jednak wykryć pewne podobieństwa i prawidłowości.

A - rozkwit, B - kryzys, C - depresja, D - ożywienie

Faza kryzysu (B) charakteryzuje się nadprodukcją, czyli przewagą podaży w porównaniu z popytem. Powoduje to spadek wielkości gospodarczych, przy czym tempo spadku poszczególnych wielkości jest różne, wsytrzymanie inwestycji i produkcji, brak zbytu, urlopy przymusowe, zwolnienia, bezrobocie - ludzie nie zarabiają i nie kupują.

Faza depresji (C) (zastoju) odznacza się względną stabilizacją gospodarki na obniżonym poziomie. W pewnym momencie trwania tej fazy gospodarka osiąga najniższy poziom zwany dolnym punktem zwrotnym. Na rynku jest niewiele firm -tylko najmocniejsze, produkcja potrzebnych artykułów, nowe inwestycje i ożywienie.

Fazę ożywienia (D) cechuje wzrost poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej. Gdy wielkości te osiągną, w porównaniu z poprzednim cyklem, stosunkowo wysoki poziom, zaczyna się faza rozkwitu, charakteryzująca się dalszym wzrostem poszczególnych wskaźników, ale już w zwolnionym tempie. Zatrudnienia, ludzie kupują, większa oferta, udzielanie kredytów, nowe firmy.

Rodzaje cykli:

- świński (6miesięcy)

- Kondratieffa (60 lat)

- Batra

Rada Polityki Pieniężnej (RPP) - organ Narodowego Banku Polskiego. Zadaniem RPP jest coroczne ustalanie założeń i realizacja polityki pieniężnej państwa. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności NBP.

Zadania Rady.

• Podstawowym celem Rady Polityki Pieniężnej jest dbanie o stabilność polskiego pieniądza - Rada dbać ma o stabilną, niską inflację. Stara się, by była ona jak najbardziej zbliżona do 2,5 procent, przy czym dopuszcza odchylenia o plus/minus jeden punkt procentowy.

• Jeśli nie koliduje to z celem inflacyjnym, Rada dba też o wzrost gospodarczy.

• Coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej i przedkładanie ich do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej

• Składanie Sejmowi sprawozdania z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego

• Ustalanie wysokości stóp procentowych NBP

• Ustalanie zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków

• Określanie górnej granicy zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych

• Zatwierdzanie planu finansowego NBP oraz sprawozdania z działalności NBP

• Przyjmowanie rocznego sprawozdania finansowego NBP

• Ustalanie zasad operacji otwartego rynku

Skład Rady. W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzi Prezes Narodowego Banku Polskiego jako Przewodniczący i dziewięciu członków, powoływanych po trzech przez Prezydenta, Sejm i Senat na okres 6 lat.

Polityka pieniężna (inaczej polityka monetarna) - systematyczne działania mające na celu zapewnienie stabilności cen. Politykę pieniężną państwa prowadzi bank centralny lub inna instytucja rządowa upoważniona do realizacji tej funkcji. Oddziałuje ona na poziom podaży pieniądza oraz na kursy walutowe.

Polityka pieniężna jest realizowana przez bank centralny, a jej celem jest zapewnienie równowagi pieniężnej w gospodarce oraz zapobieganie i zwalczanie inflacji, co powinno prowadzić do długofalowego wzrostu gospodarczego. Wyróżnić można dwa, ogólnie panujące standardy polityki monetarnej:

• prymat antyinflacyjny, czyli dbałość o stabilny poziom cen poprzez kontrolę podaży pieniądza na rynku

• autonomiczny charakter instytucji sprawujących politykę pieniężną- niezależność banku centralnego od rządu, parlamentu i wszelkich grup interesów.

Działania, jakie podejmuje bank centralny mają na celu oddziaływanie na podaż pieniądza w gospodarce, a także kształtowanie się stóp procentowych stosowanych przez banki komercyjne. Poziom tych stóp procentowych powinien być spójny z realizacją celu antyinflacyjnego.

Ekspansywna - jej celem jest zwiększenie podaży pieniądza. Realizowana jest przez obniżenie stóp procentowych: lombardowej i redyskontowej, zakup papierów wartościowych na otwartym rynku, obniżenie wskaźnika rezerw obowiązkowych. Prowadzi to do potanienia kredytu i zwiększenia akcji kredytowych przez banki komercyjne i wzrostu podaży pieniądza. Kiedy łatwiej jest zaciągnąć kredyt na potrzeby produkcyjne lub konsumpcyjne, ludzie wydają więcej pieniędzy i popyt wzrasta, co może prowadzić do wzrostu produkcji i spadku bezrobocia. Ekspansywnej polityce monetarnej towarzyszyć może jednak wzrost cen.

Restrykcyjna - realizowana jest poprzez podwyżkę stóp procentowych, podwyższenie wskaźnika rezerw obowiązkowych, sprzedaż lub emisję papierów wartościowych . Prowadzi to do obniżenia podaży pieniądza, spadku popytu oraz wzrostu bezrobocia, a także zahamowania inflacji.

Cele strategiczne polityki pieniężnej

To cele ogólne odnoszące się do gospodarki jako całości. Może to być utrzymywanie wysokiej koniunktury i zatrudnienia, czy też walka z inflacją lub deflacją. Wybór samego celu pozostaje w ścisłym związku z przyjętą koncepcją roli pieniądza oraz banku centralnego. Ogniwem pośrednim między zmianą podaży pieniądza a zmianą popytu globalnego jest stopa procentowa.

Cele pośrednie polityki pieniężnej

Poziom stopy procentowej - bank centralny wpływa na ogół stóp procentowych prowadząc operacje otwartego rynku, redyskontując weksle i udzielając kredytów pod zastaw płynnych papierów wartościowych.

Podaż pieniądza - wybór tego celu pozostaje w ścisłym związku z narastaniem monetarystycznej, ponieważ to właśnie monetaryści uważają, że stabilizacja podaży pieniądza oznacza stabilizację gospodarki zarówno od strony popytu globalnego, jak i podaży globalnej.

Cele operacyjne polityki pieniężnej

Przestrzeganie reguł i zasad w czasie realizacji celów pośrednich wymaga od banku centralnego wypełnienia szczegółowych celów operacyjnych. Są to przede wszystkim:

• Prawidłowa wysokość bazy monetarnej

• Odpowiedni poziom stopy procentowej rynku pieniężnego

Popyt na pracę - zapotrzebowanie jakie zgłasza przedsiębiorstwo na jeden z czynników produkcji jakim jest praca. Liczba pracowników jaką jest gotowy zatrudnić pracodawca przy określonej wysokości płacy.

Według teorii produkcyjności krańcowej popyt na prace zależny jest od krańcowego kosztu pracy MCL czyli kosztu zatrudnienia dodatkowego pracownika, oraz od krańcowego przychodu z pracy MRPL. Krańcowy przychód z pracy to przychód jaki przedsiębiorstwo uzyskuje z zatrudnienia dodatkowego pracownika. Pracownika opłaca się zatrudnić jeśli powiększa utarg fimy w większym stopniu niż koszty.

Czynniki okreslające popyt na pracę

• Koszty -stawka płacy - im wyższe płace tym niższy popyt na pracę

• Wydajność - produkcyjność pracy - im niższa tym większy popyt na pracę

• popyt oraz cena na dane dobro - popyt na pracę jest popytem pochodnym czyli zależnym od popytu na dane dobro, im wyższy popyt na produkt tym wyższy popyt na pracowników wytwarzających go

Koszty stałe - nakłady, jakie ponosi przedsiębiorca, niezależnie od wielkości produkcji. Nawet w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo niczego nie produkuje, przedsiębiorca ponosi takie nakłady jak np. czynsze, obsługa kredytów, koszty konserwacji i renowacji, płace pracowników (w zależności od formy zatrudnienia). Tak więc Koszty stałe stanowią te koszty, które nie reagują na zmiany wielkości produkcji, ponieważ są uzależnione np. od upływu czasu i bez względu na ilość dóbr wytworzonych w danym okresie zazwyczaj zostają na niezmiennym poziomie.

Koszty zmienne są to nakłady ponoszone przez przedsiębiorstwo związane bezpośrednio z produkcją. Ich poziom wynika z rozmiarów produkcji. Tak więc wynoszą 0 gdy niczego się nie produkuje, a wzrastają razem z wzrostem rozmiarów produkcji. Można tu zaliczyć np. koszty energii, surowców, płace pracowników zatrudnionych na akord itp.

Koszt alternatywny - koszt utraconych możliwości - z punktu widzenia przedsiębiorstwa będzie to równowartość dochodów, które dany czynnik wytwórczy mógłby wytworzyć, gdyby wykorzystano go w innym możliwie najlepszym zastosowaniu.

Koszty całkowite (Kc) - (całkowity koszt ponoszony przez przedsiębiorstwo). Koszty całkowite składają się z kosztów stałych i kosztów zmiennych.

Koszt jednostkowy (koszt przeciętny) - przypadający na jednostkę dobra - jeżeli koszt całkowity podzielimy przez ilość wyprodukowanych dóbr (Q) otrzymamy koszt jednostkowy

Koszt krańcowy (koszt marginalny) - koszt jaki ponosi producent w związku ze wzrostem wielkości produkcji danego dobra o jednostkę. Stanowi on przyrost kosztu całkowitego wynikający z wytworzenia dodatkowej jednostki dobra. Koszty krańcowe stanowią dla przedsiębiorcy bardzo ważną informacje przy podejmowaniu decyzji dotyczących wielkości produkcji.

Gospodarstwo domowe - jeden z podmiotów gospodarczych, jedna osoba lub ich zespół, razem zamieszkujących lub osobno, wspólnie się utrzymujących (w ogromnej większości połączonych więzami biologicznymi i stanowiących rodziny). Osoby samotne, utrzymujące się samodzielnie, to jednoosobowe gospodarstwa domowe.

Celem głównym działalności gospodarstw domowych jest zaspokajanie wspólnych oraz indywidualnych potrzeb członków gospodarstwa domowego.

Funkcję celu gospodarstwa domowego podzielono na:

a) funkcję wytwórczo-zaopatrzeniową - można wyodrębnić 3 rodzaje działalności gospodarstw domowych:

- produkowanie dóbr i usług np. budowanie domu,

- nabywanie na rynku głównych dóbr konsumpcyjnych oraz przedmiotów wymagających przetworzenia i przygotowania do spożycia,

- pozyskiwanie dóbr konsumpcyjnych w inny sposób niż ich wytworzenie lub nabywanie, a szczególnie poprzez system świadczeń i ubezpieczeń społecznych np. usługi medyczne, darowizna.

b) funkcję konsumpcyjną - polega na procesach zaspokajania potrzeb, czyli zużywaniu określonych dóbr materialnych oraz usług w celu zaspokajania potrzeb jego członków. W ramach tej funkcji wyróżnić można dwa rodzaje zadań:

- zadania sprzyjające rozwojowi fizycznemu członków gospodarstw tj. prawidłowe wyżywienie, warunki mieszkaniowe, wypoczynek oraz opieka socjalna,

- zadania sprzyjające rozwojowi intelektualnemu członków gospodarstw domowych tj. prawidłowy proces wychowania, edukacji i podnoszenia kwalifikacji, czyli kształtowanie systemu wartości i rozwoju osobowości członków gospodarstwa domowego.

Popyt i jego determinanty

1. cena danego produktu - czyli określona kwota pieniędzy, jaką trzeba zapłacić za jego jednostkę. Cena w powiązaniu z naszymi dochodami informuje nas, jaką ilość danego produktu jesteśmy w stanie kupić. Zmiany ceny mają wpływ na zmiany wielkości popytu - są to odwrotnie proporcjonalne zmiany. Poza tym cena pozwala na porównanie danego produktu z innymi towarami oferowanymi na rynku. Zależność między ceną a wielkością popytu zależy od dwóch zjawisk: efektu substytucyjnego (jeżeli cena danego wyrobu wzrasta, to kupujemy go mniej, ponieważ jest dla nas relatywnie droższe, więc szukamy innych produktów, które stały się względnie tańsze i zastępujemy nimi dotychczas kupowany wyrób) oraz efektu dochodowego (jeśli cena danego dobra spada, to możemy kupić go w większej ilości, a więc stajemy się względnie bogatsi - rośnie siła nabywcza dochodu, jakim rozporządzamy)

2. ceny innych produktów - porównujemy dany towar z innymi dobrami oferowanymi na rynku (z ich cenami). Ma to szczególne znaczenie w przypadku dóbr substytucyjnych (czyli takich, które mogą się wzajemnie zastępować, ponieważ zaspokajają tę samą potrzebę) oraz dóbr komplementarnych (czyli takich, które muszą być kupowane razem z innymi i używane łącznie, ponieważ konsumowane osobno są właściwie bezużyteczne). Zależność między takimi dobrami wygląda tak, że jeśli cena danego towaru rośnie, to maleje popyt na niego, ale rośnie popyt na jego substytut. Z kolei jeśli cena dobra komplementarnego rośnie, to spada wielkość popytu na nie i jednocześnie zmniejsza się popyt na dobro komplementarne w stosunku do niego;

3. dochód - oznacza suma pieniędzy, jaka można przeznaczyć na transakcje na określonym rynku w danym czasie. Oczywiście nie bez znaczenia jest skłonność do oszczędzania. Jednak ogólnie rzecz biorąc im wyższy dochód, tym większy popyt zgłasza uczestnik rynku;

4. moda, preferencje, gust, postęp cywilizacyjny - czynniki te odgrywają coraz większą rolę w określaniu zgłaszanego popytu. Indywidualne upodobania kupującego mają znaczący wpływ na dokonywane zakupy. Coraz większą rolę przypisuje się reklamie, która w znacznej mierze kształtuje rozmiary popytu na współczesnych rynkach;

5. liczba kupujących - na rynku najczęściej występuje zależność następującej postaci: im więcej kupujących, tym większy popyt obserwowany na rynku;

6. przewidywania dotyczące cen w przyszłości - prognozy dotyczące kształtowania się cen w najbliższym czasie wpływają na popyt - jeśli wzrost ceny jest bardzo prawdopodobny, to popyt na produkt może wzrosnąć (ludzie będą chcieli kupić więcej towaru zanim stanie się on droższy niż obecnie);

7. pozostałe czynniki - przybierają postać najczęściej jakiejś chwilowej tendencji, zaleceń lekarzy, filmu itp. Przyczyny te często wydają się być nieracjonalne, jednak wpływają na rozmiary popytu.

Podaż i jej determinanty

1. cena danego produktu - oznacza określoną kwotę pieniędzy, jaką sprzedający (producent, dostawca itp.) otrzymuje za jednostkę tego produktu. Jeżeli cena danego towaru wzrasta, to rośnie także wielkość jego podaży, z kolei w sytuacji spadku ceny towaru, spada także jego podaż na rynku;

2. ceny czynników produkcji - zależność ta oznacza, że podaż danego towaru zależy od kosztów jego wytworzenia. Jeżeli koszty spadają, to rośnie opłacalność produkcji, a tym samym producenci decydują o zwiększeniu podaży tegoż dobra;

3. dostępność czynników produkcji - dostępność czynników wytwórczych ma wpływ na ceny tych czynników, a tym samym wpływa na całą podaż;

4. technologia produkcji - oznacza pewien sposób zorganizowania procesu wytwarzania danego produktu (rodzaju i sposobu wykorzystanych czynników produkcji), najczęściej im lepsza technologia, tym niższe koszty wytwarzania, pozwalające na zwiększenie podaży.

5. ceny innych produktów - w sytuacji rosnących cen innych wyrobów, produkcja danego dobra staje się relatywnie nieopłacalna, więc producenci przesuwają swoje zasoby do tych dziedzin, w których ceny są wyższe i pozwalają na osiągnięcie większych przychodów i zysków;

6. liczba sprzedających - jeśli rośnie liczba producentów/dostawców danego towaru na rynek, wzrasta tym samym podaż danego produktu;

7. oczekiwania dotyczące przyszłych cen produktów i czynników wytwórczych - jeśli prawdopodobny jest wzrost cen czynników wytwórczych, podaż danego towaru zostanie najpierw zwiększona. Jeśli przewiduje się, że ceny dobra wzrosną, to podaż może zostać ograniczona;

8. pozostałe czynniki - w przypadku produktów spożywczych lub usług turystycznych rozmiary podaży zależą od klimatu i pogody.

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie - instytucja publiczna mająca na celu zapewnienie możliwości obrotu papierami wartościowymi (takimi jak akcje, obligacje, prawa poboru, itp.) dopuszczonymi do obrotu giełdowego.

Warszawska giełda jest głównym elementem rynku wtórnego i dzieli się na rynek podstawowy i rynek równoległy. Handel na rynku wtórnym odbywa się za pośrednictwem domów maklerskich lub banków prowadzących działalność maklerską.

Najważniejszymi indeksami giełdy warszawskiej są WIG oraz WIG20 i mWIG40.

Papiery wartościowe są dokumentami stwierdzającymi istnienie określonych praw majątkowych. Realizacja tych praw możliwa jest jedynie na podstawie okazania tych dokumentów bądź ich zwrotu. Papiery wartościowe są z reguły dokumentami o finansowym charakterze . Do najczęściej spotykanych należą: akcje, obligacje, czeki, weksle, bony skarbowe

1. Akcje - emitowane przez spółkę akcyjną jako dokumenty, stwierdzają ułamkową własność kapitału akcyjnego oraz ogół praw i obowiązków przynależnych akcjonariuszom, czyli osobom nabywającym akcje. W powyższym znaczeniu, akcje stanowią formę finansowania działalności gospodarczej przedsiębiorstw z jednej strony, a z drugiej formę inwestowania własnych oszczędności w aktywny sposób.

Bycie akcjonariuszem to nie tylko prawa i korzyści finansowe, to także ryzyko związane z posiadaniem akcji. W wolnorynkowej gospodarce opartej na działaniu w warunkach konkurencji możliwe są inne scenariusze - trudności ze sprzedażą produktów, brak zysków a nawet upadłość spółki. Ryzyko inwestora w przypadku akcji zwykłych jest znacznie wyższe niż w przypadku dowolnych innych papierów wartościowych emitowanych przez przedsiębiorstwa. Z uwagi na to inwestorzy decydują się na zakup akcji zwykłych tylko wtedy, gdy przynosza one odpowiednio wysoką stopę zwrotu, która rekompensuje ryzyko potencjalnej straty.
Prawa akcjonariuszy:
PRAWO DO UCZESTNICZENIA W WALNYM ZGROMADZENIU.
PRAWO DO UDZIAŁU W ZYSKACH (DYWIDENDY)
PRAWO POBORU NOWYCH AKCJI

2.Obligacje - są formą pożyczki przez nabywcę obligacji ich emitentowi. Emitentami obligacji mogą być: skarb państwa, związki samorządowe lub duże przedsiębiorstwa. Obligacja ma wartość nominalną, równą zazwyczaj kwocie pożyczki oraz realną (kurs) , jeśli jest przedmiotem obrotu giełdowego lub pozagiełdowego w okresie pomiędzy datą emisji a datą wykupu. Posiadaczowi obligacji przysługuje wynagrodzenie w formie oprocentowania. Oprocentowanie może być wypłacane posiadaczowi obligacji jednorazowo w momencie ich wykupu lub sukcesywnie. Obligacja jako papier wartościowy może być przedmiotem obrotu na giełdzie, co umożliwia posiadaczowi obligacji odzyskanie pożyczonych pieniędzy przed terminem ich płatności. Wahania rynkowe cen powodują ,że inwestor może zyskać lub stracić pieniądze, jeżeli sprzeda swoje obligacje przed terminem wykupu. Ze względu na dużą inflację w Polsce istnieje tylko rynek obligacji krótkoterminowych.

3. Weksle - jest dokumentem, w którym ktoś zobowiązuje się do zapłaty pewnej kwoty pieniędzy innej osobie. Treść i formę tego dokumentu dokładnie opisuje ustawa. Zazwyczaj jest on wręczany przez dłużnika swojemu kontrahentowi w związku z umową. Należy jednak pamiętać, że weksel jest zobowiązaniem samodzielnym i niezależnym od umowy. Oznacza to, że jeżeli znajdzie się on w rękach osoby innej niż kontrahent dłużnika ( a tak się dzieje zazwyczaj), dłużnik będzie musiał tej osobie zapłacić bez względu na to, czy umowa, którą zabezpieczył wekslem, została prawidłowo zawarta albo czy kontrahent jej dotrzymał.

4.Czeki - jest jednym z rodzajów papieru wartościowego. Zastępuje on w obrocie pieniądz gotówkowy. Czek jest pisemnym zleceniem bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty, wydanym bankowi przez posiadacza rachunku bankowego.

5.Bony - Bon skarbowy jest krótkookresowym (zazwyczaj 3-12 miesięcy) papierem wartościowym, emitowanym przez rząd. Potwierdza on zobowiązanie skarbu państwa z tytułu zaciągniętego kredytu w formie pieniężnej. Za ich pomocą można regulować zobowiązania wobec państwa.
Bon oszczędnościowy ,bon lokacyjny jest dokumentem potwierdzającym założenie w banku wkładu oszczędnościowego o określonej wartości.
Może być dokumentem imiennym lub na okaziciela. Oprocentowany jest w różnej wysokości w zależności od okresu i warunków, na jakich ulokowane zostały oszczędności

Ekonomia - nauka badająca jak ludzie radzą sobie z rzadkością, brakiem nieograniczonej dostępności dóbr, jak rozwiązują problem alokacji ograniczonych zasobów w celu zaspokojenia konkurencyjnych chęci aby zaspokoić ich na tyle ile jest w danej sytuacji możliwe.

Ekonomia pozytywna ma za zadanie wyjaśnianie zjawisk ekonomicznych, jest oparta na obiektywnej wiedzy o rzeczywistości. Bada zjawiska gospodarcze takie, jakimi są. Analizuje skutki zmian warunków ekonomicznych lub wariantów uprawianej polityki gospodarczej, bez formułowania sądów wartościujących. Jest stosowana przez ekonomistów, którzy efekty swojej pracy przedstawiają wyłącznie jako zdarzenie gospodarcze, prezentując dane empiryczne i budując niewartościujące teorie.

Jej celem - obok wyjaśniania - jest także edukacja oraz formułowanie hipotez (prognoz). Ekonomia pozytywna formułuje sądy, będące obiektywnym i naukowym objaśnieniem funkcjonowania gospodarki.

Ekonomia pozytywna koncentruje się na wypracowaniu najbardziej uniwersalnych narzędzi i metod analizy ekonomicznej w celu możliwie wszechstronnego uogólnienia procesów gospodarczych i mechanizmów ekonomicznych.

Można przyjąć w uproszczeniu, że ekonomia pozytywna odpowiada na pytanie "jak jest?", w przeciwieństwie do ekonomii normatywnej, która odpowiada na pytanie "jak powinno być?".

Ekonomia normatywna - to ekonomia dokonująca wartościowań faktów opisywanych przez ekonomię pozytywną. Opierając się m.in. na koncepcjach polityki społecznej, polityki gospodarczej i historii gospodarczej formułuje zalecenia co do świadomego kształtowania rzeczywistości ekonomicznej. W ekonomii normatywnej formułowane są tezy oparte na własnych systemach wartości badacza i często przyjmują formy zaleceń czy przekształcają się w odrębne szkoły ekonomiczne.

Ekonomia normatywna, zwana też ekonomią subiektywną, na podstawie obserwacji rynku i zjawisk w nim zachodzących, wyciąga wnioski na przyszłość, stara się przewidzieć skutki obecnych działań gospodarczych.

Mikroekonomia - dziedzina ekonomii zajmująca się badaniem zachowań indywidualnych konsumentów, przedsiębiorstw i rynków. Jest to nauka zajmująca się szczegółową analizą podejmowanych przez jednostki decyzji dotyczących zakupu i sprzedaży towarów.

W badaniach mikroekonomicznych gospodarkę danego kraju bądź regionu traktuje się jako zbiór podmiotów, nie zaś jako jeden organizm (jak w makroekonomii). W silnym obecnie nurcie ekonomii neoklasycznej spotykamy prawie wyłącznie matematyczne (statystyczne, analityczne) modele zachowań zbiorów podmiotów, np. konsumentów, przedsiębiorstw, instytucji publicznych itd.

Makroekonomia - dziedzina ekonomii posługująca się wielkościami agregatowymi (zbiorczymi, dotyczącymi całej gospodarki) do badania prawidłowości występujących w gospodarce jako całości.

Przedmiotem zainteresowania makroekonomii jest przede wszystkim tworzenie i podział dochodu narodowego, a także zagadnienia związane między innymi z inflacją, bezrobociem, inwestycjami i bilansem płatniczym, z uwzględnieniem polityki pieniężnej banku centralnego oraz polityki gospodarczej państwa.

Makroekonomia bada gospodarkę, zarówno narodową jak i światową, jako ogół zależności, występujących między najważniejszymi agregatami gospodarczymi, takimi jak: łączny (globalny) popyt i podaż produktów i usług, średni poziom cen, poziom zatrudnienia, wielkość konsumpcji i inwestycji, czy dochody i wydatki budżetu państwa.

Koszt alternatywny danego dobra to ilość innego dobra, z której trzeba zrezygnować, aby możliwe stało się wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego.

Koszt alternatywny w wielu podręcznikach z zakresu ekonomii jest również definiowany jako koszt potencjalnie utraconych możliwości (lub jako koszt utraconych korzyści). Można to tłumaczyć w następujący sposób: Załóżmy, że otwieramy przedsiębiorstwo. Naszym głównym celem jest osiąganie jak najwyższych obrotów, ale może się zdarzyć sytuacja, w której nasze przedsiębiorstwo nie zarobi nic - właśnie wtedy tracimy potencjalny zysk, jaki moglibyśmy zarobić, gdybyśmy zatrudnili się u innego przedsiębiorcy i to właśnie jest koszt alternatywny.

Inaczej mówiąc, koszt alternatywny jest to wartość najlepszej z możliwych korzyści, utraconej w wyniku dokonanego wyboru. Zatem koszt alternatywny:

• jest zawsze ponoszony przez osobę podejmującą decyzję,

• jest określony w chwili dokonywania wyboru,

• ma charakter subiektywny.

Dobro - każda rzecz, która może służyć do zaspokajania ludzkich potrzeb. Istnieje wiele rodzajów dóbr:

• dobra wolne - dostępne dla każdego w nieograniczonej ilości (np. powietrze),

• dobra rzadkie - niedostępne w takiej ilości, aby zaspokoić wszystkie potrzeby ludzkie (np. złoto),

• dobra prywatne - kupowane lub wytwarzane i wykorzystywane przez pojedynczych ludzi albo członków małych, dobrowolnie tworzonych grup (np. żywność),

• dobra publiczne - kupowane lub wytwarzane i wykorzystywane przez duże grupy ludzi lub rządy (np. ochrona policyjna, obrona narodowa),

• dobra konsumpcyjne - zużywane zaraz po ich wyprodukowaniu lub zakupie, w celu zaspokojenia potrzeb konsumpcyjnych (np. żywność),

• dobra produkcyjne (inwestycyjne), kupowane lub wytwarzane w celu dalszego ich wykorzystania w procesie produkcji (np. papier),

• dobra materialne - ich wartość można oszacować w pieniądzu (np. samochód),

• dobra niematerialne - nie można ich przedstawić w pieniądzu (np. talent).

Gospodarka centralnie planowa - gospodarka, opierająca się na założeniach planów kilkuletnich, określających najważniejsze cele rozwoju państwa.

Ten typ organizacji gospodarki jest stosowany w okresie wojny; stosowany był też w większości państw o ustrojach socjalistycznych, a ich tworzenie i realizowanie jest jednym z najważniejszych zadań kierownictwa partii. Uchwalane są często na określony czas podczas zjazdów partyjnych lub plenum. W historii PRL powszechnie znany był Plan Trzyletni i Plan Sześcioletni.

W gospodarce centralnie planowanej to władze ustalają, co, jak i dla kogo ma być produkowane. Ustalane są także ceny poszczególnych produktów. Celem tego typu gospodarki w państwach socjalistycznych miał być sprawiedliwy, równy podział dóbr a nie zysk właścicieli kapitału jak w państwach kapitalistycznych.

System centralnego planowania gospodarczego jest w praktyce nieefektywny i prowadzi do gospodarki niedoboru. Np. w ZSRR niezdolność centralnych planistów (Gosplan) do przewidywania trendów popytowych w gospodarce narodowej i globalnej doprowadziła do niedorozwoju sektora usług oraz przemysłu lekkiego, a w rezultacie - do pogłębiania niewydolności socjalistycznej gospodarki

Gospodarka rynkowa to taka, w której decyzje dotyczące zakresu i sposobu produkcji, podejmowane są przez suwerenne podmioty gospodarcze, kierujące się własnym interesem i postępujące zgodnie z zasadami racjonalności gospodarowania.

Podstawą podejmowania tych decyzji są informacje płynące z rynku: m.in. ceny dóbr i usług, ceny czynników wytwórczych, płace, stopy procentowe, stopy zysku, kursy papierów wartościowych, walut oraz oczekiwania podmiotów gospodarczych co do ich kształtowania się w przyszłości. Gospodarka rynkowa - system ekonomiczny, w którym decyzje dotyczące gospodarki podejmowane są przez różne podmioty gospodarcze (ludzi, przedsiębiorstwa). W tym systemie gospodarczym bardzo ważnym czynnikiem jest konkurencja. Prowadzi ona do obniżania cen produktów i usług oraz do podnoszenia ich jakości. Dzięki temu że występuje zjawisko konkurencji, potencjalny nabywca (produktów, usług) ma bardzo wiele możliwości wyboru.

Podmiotami gospodarki rynkowej są :

• gospodarstwa domowe

• przedsiębiorstwa

• instytucje finansowe

Wolny rynek jest to rynek, na którym wymiana dóbr dokonuje się w wyniku dobrowolnie zawieranych transakcji pomiędzy kupującymi a sprzedającymi przy dobrowolnie ustalonej przez nich cenie. Na wolnym rynku kupujący i sprzedający nie podlegają żadnym ograniczeniom ani przymusowi ze strony podmiotów zewnętrznych (np. władzy publicznej), a warunki transakcji - w szczególności cena - zależą jedynie od ich obopólnej zgody. Przeciwieństwem wolnego rynku jest rynek regulowany.

Suma indywidualnych i dobrowolnych decyzji transakcyjnych podmiotów wolnego rynku przejawia się na rynku w postaci popytu i podaży. W procesie interakcji spontanicznych decyzji kupujących i sprzedających, zwanym mechanizmem rynkowym dochodzi do ustalenia się równowagi rynkowej, czyli zrównania popytu z podażą oraz ustalenia ceny równowagi.

Koniecznym warunkiem zaistnienia wolnego rynku są precyzyjnie określone prawa własności przede wszystkim w odniesieniu do środków produkcji oraz wytworzonych dóbr. Zwolennicy liberalnych koncepcji ekonomicznych twierdzą, że odpowiednie dookreślenie praw własności może zapewnić jedynie powszechna własność prywatna.

---