PRZESTĘPCZOŚĆ
Przestępczość (znaczenie kryminologiczne) oznacza zbiór czynów zabronionych przez ustawę pod groźbą kary, którego czyny popełnione zostały na terenie danej jednostki terytorialnej w danym czasie.
Przestępczość rzeczywista - to ogół czynów przestępczych popełnionych w danej jednostce czasu na określonym terenie. Wielkość jak i struktura tego zjawiska nie jest znana, jest to liczba szacunkowa.
Ciemna liczba - stanowi obszar czynów przestępczych nie znanych aparatowi sprawiedliwości.
Przestępczość z użyciem przemocy
Kategoria przestępczość z użyciem przemocy obejmuje następujące czyny zagrożone karą: zabójstwa, spowodowanie uszkodzenia ciała, udział w bójce lub pobiciu, rozbój, gwałt, podpalenia i akty wandalizmu.
Dwa elementy kryminologicznego wyróżnienia terminu przemoc: pierwszy zakłada specyficzny sposób działania, drugi skutek wywołany tym działaniem.
W literaturze dot. przemocy przestępczej istnieje (obok przemocy o charakterze psychicznym) zdefiniowana przemoc o charakterze psychicznym - zadawanie bólu i cierpienia psychicznego, wpływanie na swobodę decyzji jednostki oraz na jej wolność indywidualną.
Różnice w definiowaniu terminu przestępczość z użyciem przemocy na gruncie kryminologii i prawa karnego.
Charakterystyka przestępczości z użyciem przemocy w Polsce
1. Dynamika przestępczości z użyciem przemocy, 2. Ciemna liczba przestępczości z użyciem przemocy, 3. Geografia przestępczości z użyciem przemocy.
Sprawca - cechy demograficzne
Sprawcami przestępczości z użyciem przemocy są najczęściej ludzie młodzi (przed ukończeniem 30 r.ż.), dominują sprawcy płci męskiej. Przestępczość z użyciem przemocy jest domeną osób o niskim statusie społeczno-ekonomicznym.
Ofiara
Najczęściej przyjmuje się, że sprawców i ofiary przestępstw z użyciem przemocy łączą bardzo wyraźne związki (sprawca zna ofiarę przestępstwa, często łączą ich więzy towarzyskie lub rodzinne). W przypadku przestępczości z użyciem przemocy zauważyć można również znaczne podobieństwo profili społeczno-demograficznych sprawców i ofiar
Wandalizm - przemoc skierowana na przedmioty.
Najczęściej przyjmuje się, że wandalizm jest niszczeniem przedmiotów bez wyraźnego celu. Zachowanie takie wydaje się pozbawione sensu i irracjonalne, ponieważ sprawcy wkładają mnóstwo wysiłku w działania nie przynoszące wymiernych korzyści.
Rodzaje i instrumentalne cele wandalizmu: wandalizm zaborczy, wandalizm taktyczny, wandalizm ideologiczny, wandalizm mściwy, wandalizm zabawowy, wandalizm złośliwy.
Przestępczość zorganizowana
Problemy definicyjne - szerokie i wąskie rozumienie terminu przestępczość zorganizowana.
Struktura przestępczości: (gwiaździsta, siatkowa, liniowa).
Szczególnie destruktywne społecznie skutki przestępczości zorganizowanej (efekt organizacyjny, ochronny, demoralizacji, korupcji).
Kryteria charakteryzujące przestępczość zorganizowaną: 1) zaspakaja zapotrzebowanie społeczne; 2) minimalizuje ryzyko i koszty działania; 3) stanowi „rdzeń” przestępczości pospolitej; 4) członkowie grup przestępczych powiązani są „wspólnotą interesów”; 5) racjonalne działanie; 6) przestrzeganie norm subkulturowych (wymuszane zagrożeniem stosowania przemocy); 7) istnienie „buforu” ochronnego; 8) działalność ponadregionalna.
Geneza przestępczości zorganizowanej: syndrom prohibicji, syndrom spekulacyjny, syndrom maksymalnej korzyści.
Rodzaje przestępczości: 1) pospolita, 2) gospodarcza.
Przestępczość gospodarcza
Typologia przestępstw gospodarczych: 1) przestępstwa przeciwko instytucjom gospodarczym; 2) p. przeciwko przedsiębiorcom; 3) p. przeciwko interesom finansowym państwa; 4) p. przeciwko konsumentom, 5) p. przeciwko środowisku.
Znamiona przestępczości gospodarczej: 1) brak przemocy, 2) anonimowość ofiar, 3) sprawca często należący do wyższych warstw społecznych.
Wysoka „ciemna liczba”.
Lit.:
Nowak A., Wysocka E., Problemy i zagrożenia społeczne we współczesnym świecie. Elementy patologii społecznej i kryminologii, Katowice 2001.
Błachut J., Gaberle A., Krajewski K., Kryminologia, Gdańsk 1999.
Hołyst B., Kryminologia, Warszawa 1999.
Przestępczość nieletnich.
Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich
Podstawowym aktem prawnym regulującym postępowanie w przypadku przestępstw popełnianych przez nieletnich jest Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z dn. 26 października 1982 roku.
Przepisy ustawy dotyczą:
w zakresie przeciwdziałania i zwalczania demoralizacji - osób, które nie ukończyły 18 r.ż.;
w postępowaniach dotyczących czynów karalnych - młodzieży w wieku od 13 do 17 lat;
w zakresie wykonania orzeczonych środków wychowawczych lub poprawczych - osób do 21 r.ż.
Szerokie i wąskie rozumienie terminu przestępczość nieletnich:
Przestępstwa popełnione przez nieletnich w rozumieniu KK (art.10 par.2).
Czyny karalne popełnione przez nieletnich - zachowania posiadające znamiona przestępstw lub niektórych wykroczeń, popełnione przez osoby w wieku 13-17 lat. Sprawcy tych czynów nie odpowiadają przed sądem karnym lecz rodzinnym - stosuje się wobec nich środki wychowawcze lub lecznicze.
Zachowania świadczące o demoralizacji nieletniego: naruszenie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków odurzających, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych.
Cele ustawy: 1) zapobieganie demoralizacji i przestępczości nieletnich; 2) stworzenie możliwości readaptacji; 3) wzmacnianie funkcji opiekuńczo-wychowawczej rodziny.
Podstawową zasadą, którą powinna kierować się osoba orzekająca w sprawie nieletniego jest dobro nieletniego.
Realizacji zasady dobra nieletniego służy indywidualizacja działań w na każdym etapie postępowania z nieletnim. Kryteria indywidualizacji dotyczą: 1) osobowości, 2) zachowania się, 3) etiologii demoralizacji, 4) stopnia demoralizacji, 5) warunków wychowania nieletniego, 6) charakteru środowiska wychowawczego.
Ustawowe środki przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich:
środki wychowawcze — stosowane wobec nieletnich wykazujących przejawy demoralizacji, jak również wobec nieletnich sprawców czynów karalnych;
środki leczniczo-wychowawcze, stosowane wobec nieletnich, którzy popełnili czyn karalny, a u których stwierdzono niedorozwój umysłowy, chorobę psychiczną lub inne zakłócenia czynności psychicznych, a także nałogowe używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia;
środek poprawczy — stosowany wobec nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego po ukończeniu 13 roku życia.
środki o charakterze otwartym: 1) środki nie powodujące zmiany środowiska wychowawczego, 2) środki powodujące zmianę środowiska wychowawczego;
środki o charakterze półotwartym;
środki o charakterze zakładowym.
Egzogenne (somatyczne i psychiczne) i endogenne (środowiskowe i sytuacyjne) czynniki warunkujące przestępczość nieletnich.
Struktura i dynamika przestępczości nieletnich.
Obniżenie wieku odpowiedzialności karnej, za niektóre czyny, w świetle Kodeksu Karnego.
Lit:
Nowak A., Wysocka E., Problemy i zagrożenia społeczne we współczesnym świecie. Elementy patologii społecznej i kryminologii, Katowice 2001.
Błachut J., Gaberle A., Krajewski K., Kryminologia, Gdańsk 1999.
Hołyst B., Kryminologia, Warszawa 1999.
Pytka L. Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne i metodyczne, Warszawa 1999 r.
Patologia instytucji
Instytucje społeczne to złożone z ludzi oraz środków elementy rzeczywistości społecznej, przeznaczone do realizacji określonego celu (cele związane są zawsze z zaspakajaniem potrzeb ludzkich). Dokonując podziału instytucji społecznych można oprzeć się na różnych kryteriach: złożoności, zgodności z prawem, celów, zasięgu działania, a także sfery działania.
W instytucjach społecznych zachodzą zjawiska, które możemy nazwać patologicznymi:
Realizacja celów instytucji zakłada podejmowanie działań o charakterze patologicznym;
Otoczenie wywiera deformujący wpływ na instytucję społeczną;
Działanie instytucji wywiera negatywny wpływ na środowisko społeczne;
Nieprawidłowy (za niski lub zbyt wysoki) stopień integracji instytucji społecznej;
Przesterowanie instytucji społecznej;
Nadzłożoność instytucji społecznej.
Instytucje o charakterze totalnym
Instytucje totalne - ( za J. Goffmanem) - to takie instytucje, które regulują i kontrolują całą aktywność co najmniej części swoich członków. W strukturze instytucji istnieje wyraźnie zaznaczony podział na personel sprawujący funkcję kontrolną i podporządkowanych pensjonariuszy.
Nadzór nad pensjonariuszami może być skutecznie realizowany dzięki temu, że: 1) wszystkie sprawy życiowe podopiecznych załatwiane są na niewielkiej (często ograniczonej murem) przestrzeni; 2) brakuje rozdzielenia miejsca pracy, snu i wypoczynku, w związku z czym, każdy rodzaj aktywności podejmowany jest w obecności innych pensjonariuszy; 3) regulamin wyznacza i ściśle określa czas i porę wykonywania tych aktywności.
Celem nadrzędnym staje się utrzymanie porządku w instytucji.
Negatywne zjawiska występujące w instytucjach o charakterze totalnym: 1) uniformizacja, dehumanizacja i depersonalizacja; 2) walka o ochronę własnej odrębności; 3) stereotypowe postrzeganie pensjonariuszy i personelu; 4) drugie życie; 5) zasady „silnej ręki” i „wyższych celów”.
Więzienie jako instytucja totalna
Funkcje wykonania kary pozbawienia wolności: 1) odwetowa; 2) eliminacyjna; 3) odstraszająca; 4) poprawcza.
Niekorzystne warunki do realizacji poszczególnych funkcji (J. Sikora): 1) deprywacja biologiczna; 2) deprywacja sensoryczno-informacyjna; 3) deprywacja emocjonalna.
Przystosowanie jednostek do warunków izolacji, zjawiska warunkujące poziom przystosowania: proces stygmatyzacji, proces standaryzacji, proces degradacji, proces depersonalizacji.
Fazy przystosowania (B. Waligóra): 1) faza depresji; 2) faza nadaktywności; 3) faza rezygnacyjnego uspokojenia
Techniki przystosowania (E. Goffman): 1) wycofanie się; 2) bunt; 3) zadomowienie; 4) konwersja; 5) zimna kalkulacja.
PRIZONIZACJA - przyswojenie kultury więziennej, głównie nieformalnego kodeksu zachowania się.
Negatywne konsekwencje izolacji więziennej: 1) zaburzenia emocjonalne i nerwice; 2) reaktywne choroby psychiczne; 3) zaburzenia seksualne.
Podkultura więzienna.
5) Sekty
Sekta - grupa społeczna izolująca się od reszty społeczeństwa, mająca własną hierarchię wartości i zespół norm zachowania się, z silnie akcentowaną rolą przywódcy.
Sekta destruktywna - grupa, która narusza podstawowe prawa ich członków i czyniąc niewłaściwy użytek z technik kontroli umysłu, wywiera szkodliwy wpływ na ich psychikę.
Dysfunkcyjność sekt można charakteryzować w trzech zakresach: 1) kierownictwa sekty; 2) doktryny sekty i 3) członków grupy.
Zjawiska związane z pozostawaniem w sektach: doktryna przyjmowana jako rzeczywistością, czarno-białe widzenie świata, elitarna mentalność, jednostka podporządkowana grupie, naśladowanie wzorców zachowań, osiąganie szczęścia przez spełnianie obowiązków, manipulowanie poprzez poczucie winy i strach, wywoływanie stanów euforii i depresji, relatywna zmiana poczucia czasu, brak możliwości opuszczenia sekty.
Obszary negatywnych skutków pozostawania w sekcie (G. Rowiński): psychiczny, fizyczny i społeczny.
Lit.:
Gaberle A., Patologia społeczna, Warszawa 1993.
Ciosek M., Człowiek w obliczu izolacji więziennej, Gdańsk 1996.
Hassan S., Psychomanipulacja w sektach, Łódź, 1999.