TERAPIA PEDAGOGICZNA
1. WSTĘP
2. CELE TERAPII PEDAGOGICZNEJ
OGÓLNE
SZCZEGÓŁOWE
3. METODY TERAPII PEDAGOGICZNEJ
4. ZASADY TERAPII PEDAGOGICZNEJ
5. ORGANIZACJA DZIAŁAŃ TERAPEUTYCZNYCH
PLANOWANIE
ETAPY TERAPII
KOLEJNOŚĆ W ĆWICZENIU
ĆWICZENIA Z PRZYKŁADAMI
6. WSPÓŁPRACA Z RODZICAMI
WSTĘP
Terapia pedagogiczna, zwana dawniej reedukacją lub zajęciami korekcyjno-kompensacyjnymi, to specjalistyczne działania mające na celu niesienie pomocy dzieciom ujawniającym różnego rodzaju nieprawidłowości rozwoju i zachowania. Zaburzenia te koryguje się poprzez odpowiednie oddziaływania specjalistyczne o charakterze psychologiczno - pedagogicznym, profilaktycznym i medycznym. Jest to szczególnie ważne na początku kariery szkolnej dziecka.
Brak osiągnięć w nauce, częste niepowodzenia zazwyczaj wiążą się z trudnościami w czytaniu, pisaniu, liczeniu i innych czynnościach szkolnych i odnoszą się do dzieci o:
- inteligencji przeciętnej i niższej niż przeciętna,
- z zakłóceniami funkcji wzrokowych i słuchowych,
- z zakłóceniami i opóźnieniami rozwoju ruchowego razem z zakłóceniami procesu lateralizacji,
- o zaburzonym rozwoju procesów emocjonalno - motywacyjnych,
- z zaburzeniami mowy,
- z zaburzeniami zdolności matematycznych,
- z zaburzeniami dynamiki procesów nerwowych.
Trudnościom szkolnym często towarzyszą także trudności wychowawcze, zaburzenia aktywności, zaburzenia emocjonalne, zaburzenia relacji społecznych.
Terapia pedagogiczna stwarza dzieciom z zakłóceniami rozwojowymi możliwości wszechstronnego rozwoju.
W celu eliminowania niepowodzeń szkolnych oraz ich ujemnych konsekwencji oddziaływuje się za pomocą środków pedagogicznych na przyczyny i przejawy trudności dzieci w uczeniu się.
Terapię pedagogiczną prowadzi się w formie indywidualnej i grupowej (liczba uczestników zajęć wynosi od 2 do 5 uczniów), by spowodować określone, pozytywne zmiany w zakresie sfery poznawczej i emocjonalno - motywacyjnej oraz wiedzy i umiejętnościach dziecka.
W szkole terapia pedagogiczna odbywa się zazwyczaj w postaci zajęć korekcyjno - kompensacyjnych i wyrównawczych.
Zajęcia prowadzą nauczyciele posiadający przygotowanie w zakresie terapii pedagogicznej.
CELE TERAPII PEDAGOGICZNEJ
Cele ogólne :
stymulowanie i usprawnianie funkcji psychomotorycznych.
Wyrównanie braków w wiadomościach i umiejętnościach
Eliminowanie niepowodzeń oraz ich emocjonalnych i społecznych konsekwencji
Cele operacyjne:
-wzmacnianie wiary w możliwości i wartości każdego człowieka
dążenie do tworzenia warunków jak najpełniejszej integracji społecznej
rozwijanie empatii - wyrażanie uczuć i reagowanie na nie
kreowanie pozytywnego myślenia umożliwiającego stawianie czoła przeciwnościom.
Prowokowanie do podjęcia aktywności własnej
Ćwiczenia koncentracji uwagi
Usprawnianie koncentracji wzrokowo- ruchowej
Tworzenie skojarzeń wzrokowo-ruchowych
Rozwijanie bądź usprawnianie percepcji słuchowej i koordynacji słuchowo-wzrokowo -ruchowej
Wzbogacenie zasobu słownictwa
stymulowanie ogólnego rozwoju dziecka
wyrównywanie dysharmonii rozwojowych, korygowanie zaburzeń funkcji
kompensowanie braków w rozwoju fizycznym i psychicznym
maksymalnie usprawnianie i rozwijanie niezaburzonych funkcji psychicznych i fizycznych.
METODY TERAPII PEDAGOGICZNEJ
Metody pomocne w realizacji celu wcześniej założonego w terapii to:
Wspierające rozwój dziecka
Stymulujące rozwój dziecka
Aktywizujące
Kompensacyjne
Korygujące
Usprawniające
Wykorzystuje się metody psychologiczne i pedagogiczne, które wzbogacone są własnymi przemyśleniami i pomysłami.
Są między innymi :
Elementy metody Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne
Wybrane techniki relaksacyjne
Elementy metody Wspierania Rozwoju -„Terapia bajką”
Elementy kinezjologii edukacyjnej P. Denisona
Elementy metody Dobrego Startu wg M. Bogdanowicz
Program rozwijający percepcje wzrokową Forstig - Horn
Ćwiczenia grafomotoryczne M. Bogdanowicz
Ćwiczenia H. Tymichovej usprawniające technikę rysowania i pisania
Elementy metody -Pedagogiki Zabawy.
Każda metoda musi być dobrana przez nauczyciela do potrzeb dziecka aby okazała się skuteczna.
4. ZASADY TERAPII PEDAGOGICZNEJ
I. Zasada indywidualizacji środków i metod oddziaływania korekcyjnego.
Dla każdego dziecka w grupie dobieramy indywidualny program
Metody dydaktyczne i wychowawcze dobieramy indywidualnie do możliwości konkretnego dziecka
W toku zajęć kontrolujemy przebieg i wyniki pracy dzieci
Pomagamy w przezwyciężaniu trudności
Stosujemy indywidualne zabiegi wychowawcze i psychoterapeutyczne
II. Podczas stopniowania trudności w nauce czytania i pisania, uwzględniającego złożoność tych czynności i możliwości percepcyjne dzieci.
Stosujemy stopniowanie trudności w zakresie objętości i przystępności opracowywanego materiału
Przechodzimy od ćwiczeń prostych, obejmujących niewielki zakres materiału, do złożonych, wymagających opanowania dużych partii materiału dydaktycznego
Przechodzimy do zadań trudniejszych wtedy, gdy dziecko sprawnie opanuje wcześniejsze, łatwiejsze.
III. Zasada korekcji zaburzeń- ćwiczenie przede wszystkim funkcji najgłębiej zaburzonych i najsłabiej opanowanych umiejętności.
Im głębiej zaburzona funkcja, tym większa podatność na zmęczenie dziecka- uważamy, żeby do tego nie doszło
Nie ćwiczymy tylko jednej funkcji, bo może dojść do przetrenowania, zniechęcenia i powrotu do złych nawyków
Wskazana przemienność ćwiczeń- najgłębiej zaburzone funkcje z mniej zaburzonymi, bardziej opanowane z mniej, percepcja wzrokowa ze słuchową
Stosujemy przerwy na odpoczynek
IV. Zasada kompensacji zaburzeń i łączenie ćwiczeń funkcji zaburzonych z ćwiczeniami funkcji niezaburzonych w celu tworzenia właściwych mechanizmów kompensacyjnych.
Funkcje sprawniejsze wspierają czynności funkcji zaburzonych
Usprawniona zostaje integracja psychomotoryczna
V. Zasada systematyczności
Zajęcia powinny się odbywać codziennie, najlepiej 3 x 20 minut, niż 1 x 60 minut
Przerwy w zajęciach powodują regres.
VI. Zasada ciągłości oddziaływania terapeutycznego.
W pierwszym okresie działania terapeutyczne powinny być dominujące
Pełnią funkcje profilaktyczne- chronią przed dalszymi negatywnymi następstwami niepowodzeń.
Autorka zasad w terapii pedagogicznej T. Gąsowska tak przedstawia je w swojej pracy- „Praca wyrównawcza z dziećmi” :
Możliwie pełna indywidualizacja pracy z każdym dzieckiem
Stosowanie zadań dostosowanych do możliwości dziecka i zapewnienie warunków do poprawnego wykonywania ćwiczeń.
Powolne i systematyczne przechodzenie od zadań łatwiejszych do trudniejszych od prostych do bardziej złożonych.
Zapewnienie warunków do utrwalenia prawidłowych umiejętności; likwidowanie niekorzystnych nawyków czytania i pisania
Dostosowanie czasu poszczególnych ćwiczeń do wydolności dziecka -indywidualizacja.
Mobilizowanie dziecka do wykonywania zadań poprzez stosowanie różnorodnych form ćwiczeń.
5. ORGANIZACJA DZIAŁAŃ TERAPEUTYCZNYCH
PLANOWANIE
Planując pracę terapeutyczną należy :
zdiagnozować przejawy i przyczyny trudności dziecka
opracować ramowy indywidualny plan pracy z dzieckiem
zaprogramować kolejne jednostki zajęciowe
Plan powinien zawierać:
- Ćwiczenia korekcyjne zaburzonych funkcji
- Ćwiczenia korekcyjno - kompensacyjne funkcji zaburzonej w koordynacji z bardziej sprawnymi
- Ćwiczenia relaksacyjne i odpoczynkowe
- Oddziaływania psychoterapeutyczne
ETAPY TERAPII
a) Etap przygotowawczy - pracujemy z dzieckiem na materiale konkretnym - obrazki i abstrakcyjnym - litery i figury geometryczne. Kształtujemy dojrzałość dziecka do nauki czytania i pisania poprzez wykonywanie:
Ćwiczeń usprawniających ogólne sprawności ruchowe i sprawności manualne:
- Ćwiczenia ogólnej sprawności ruchowej
- Ćwiczenia sprawności ruchowej
- Ćwiczenia rozmachowe
- Ćwiczenia manualne - usprawnianie małych ruchów ręki
- Ćwiczenia graficzne
Ćwiczenie funkcji wzrokowej i orientacji przestrzennej , które wpływa na opanowanie umiejętności czytania i pisania (ćwiczenia manualne pod kontrolą wzroku, ćwiczenia koordynacji wzrokowo - ruchowej):
- Spostrzegawczość
- Analiza wzrokowa
- Synteza wzrokowa
- Kierunkowość
- Pamięć wzrokowa
-Ćwiczenie funkcji słuchowej:
- Ćwiczenia wrażliwości słuchowej
- Koncentracja na bodźcach
- Różnicowanie dźwięków (otoczenia, nazwy liter - głoski)
- Pamięć słuchowa
- Ćwiczenia rytmiczne
- Ćwiczenia słuchu fonematycznego i fonetycznego (wyodrębnianie, różnicowanie, artykulacja)
b) Terapia właściwa - ćwiczenie nauki czytania i pisania na materiale obrazkowo - literowym (łączenie liter w sylaby i słowa). Po zakończeniu tego etapu dziecko umie czytać, rozumie to co czyta, przepisuje, napisze z pamięci proste słowa.
KOLEJNOŚĆ W ĆWICZENIU W TERAPII PEDAGOGICZNEJ
Część wstępna- nawiązanie kontaktu z dzieckiem albo przypomnienie co było na poprzednich zajęciach np. Zabawy integracyjne , zabawy ruchowe
Ćwiczenia wprowadzające w temat: np. Gry planszowe przygotowane do określonego tematu , rebusy , krzyżówki
Część zasadnicza -(relaksacja-musi być) ćwiczenia stymulujące rozwój funkcji umysłowych .
Ćwiczenia kończące -z poczuciem sukcesu dziecko wychodzi ( całościowe podsumowanie zajęcia i utrwalenie zdobytych wiadomości , umiejętności)
ĆWICZENIA W TERPII PEDAGOGICZNEJ
Ćwiczenia obejmują cztery obszary pracy terapeutyczno - stymulujacyjnej
Ćwiczenia i zabawy rozwijające i usprawniające percepcje i pamięć wzrokową, i koordynacje wzrokowo- ruchową.
Ćwiczenia i zabawy rozwijające i usprawniające percepcje i pamięć słuchową , koordynacje słuchowo- ruchową oraz zabawy i ćwiczenia rozwijające mowę i myślenie.
Ćwiczenia i zabawy orientacji zmysłowej , przestrzennej i kierunkowej.
Ćwiczenia i zabawy w zakresie sprawności ruchowej.
PRZYKŁADY ĆWICZEŃ WYKORZYSTYWANYCH W TERAPII PEDAGOGICZNEJ
POMOCE DYDAKTYCZNE
1. 3 komplety obrazków przedstawiających np.: LODY, OŁÓWEK, CZAPKA ,ZESZYT ,SZCZOTECZKA, PIERŚCIONEK ,WAZON
CIASTKO, KWIAT, PASTA, SZALIK, SAMOCHÓD, MOTORÓWKA.
2. Komplet kartoników z nazwami obrazków (liczba pojedyncza i mnoga)
3. Komplet kartoników z napisami ilości głosek , liter i sylab
4. Komplet kartoników z samogłoskami
5. Krzyżówki - "uzupełnianki"
ĆWICZENIA
Ćwiczenie percepcji wzrokowej i pamięci wzrokowej
a) Dobieranie par jednakowych obrazków - wykorzystujemy 2 komplety obrazków.
Nauczyciel - Rozkłada przed dzieckiem wszystkie obrazki
Polecenie - Uporządkuj te obrazki dobierając je w jednakowe pary
Dziecko - Układa np. samochód - samochód; kwiat - kwiat; wazon - wazon itd.
b) Dobieranie w pary odpowiednie przedmioty na obrazkach - wykorzystujemy 1 komplet obrazków.
N - Rozkłada przed dzieckiem wszystkie obrazki
P - Marysia zostawiła duży bałagan. Pomóż jej posprzątać. Dobierz w pary odpowiednie przedmioty. Czy jest coś, co nie pasuje do żadnej pary?
D - Układa np. ołówek - zeszyt; wazon - kwiat
c) Odwzorowywanie układów obrazków - wykorzystujemy 2 komplety obrazków, jeden dla nauczyciela, jeden dla dziecka; obrazki leża przed dzieckiem
N- Układa przed dzieckiem ciąg złożony z 3, 4, 5, 6, ... obrazków (różne, równe - dowolność)
P - Ułóż tak samo, korzystaj z obrazków leżących z boku (pokazanie gestem obrazków)
D - Układa mając przed oczami wzór: czapka, zeszyt, pasta, ...
d) Odtwarzanie z pamięci układu elementów - wykorzystujemy 2 komplety obrazków, jeden dla nauczyciela, jeden dla dziecka
N - Układa przed dzieckiem ciąg złożony z 3, 4, 5, 6, ... obrazków (różne, równe - dowolność)
P - Obejrzyj dokładnie te obrazki, zapamiętaj jak są ułożone. Zakryję je, a ty ułóż je tak samo z pamięci - korzystaj z obrazków leżących z boku (pokazanie gestem obrazków). Czy już mogę zakryć?
e)Układanie obrazków w kolejności w jakiej były pokazywane - wykorzystujemy 2 komplety obrazków, jeden dla nauczyciela, jeden dla dziecka
N - Układa przed dzieckiem ciąg złożony z 3, 4, 5, 6, ... obrazków (różne, równe - dowolność) w długich i krótkich ekspozycjach
P - Ułóż obrazki w takiej samej kolejności
ĆWICZENIA PERCEPCJI SŁUCHOWEJ - SŁUCHU FONEMATYCZNEGO, ANALIZY I SYNTEZY SŁUCHOWEJ
a) Analiza sylabowa i głoskowa nazw obrazków - wykorzystujemy 1 komplet obrazków i kartoniki z napisem ilości sylab i głosek
N - Układa przed dzieckiem kartoniki z napisem ilości sylab, głosek; rozkłada obrazki
P - Nazwij obrazki, podziel nazwy na sylaby, głoski: ułóż obrazki pod napisami z ilością sylab, głosek
b) Analiza sylabowa i głoskowa nazw obrazków - wykorzystujemy 2 komplet obrazków
N - Rozkłada przed dzieckiem obrazki najpierw 1 komplet obrazków
P - Ułóż obrazki wg ilości sylab w nazwie obrazka od najkrótszych do najdłuższych
N - Rozkłada przed dzieckiem obrazki najpierw 2 komplet obrazków
P - Ułóż obrazki wg ilości głosek w nazwie obrazka od najkrótszych do najdłuższych
c) Rozpoznawanie określonej głoski w nagłosie - wygłosie nazw obrazków - wykorzystujemy 1 komplet obrazków
N - Rozkłada przed dzieckiem obrazki
P - Pokaż mi obrazek, w którego nazwie słyszysz na początku ... ? Pokaż mi obrazek, w którego nazwie słyszysz na końcu ... ?
d) Rozpoznawanie obrazków na podstawie pierwszych głosek ich nazw - wykorzystujemy 1 komplet obrazków
N - Rozkłada przed dzieckiem obrazki
P - Pokaż obrazek, którego nazwa rozpoczyna się na ... ?
ĆWICZENIA PERCEPCJI SŁUCHOWEJ I WZROKOWEJ
a) Rozpoznawanie, wyszukiwanie i utrwalanie samogłosek w wyrazach - wykorzystujemy komplet wyrazów (liczba pojedyncza) i samogłosek, krzyżówka
N - Układa przed dzieckiem kartoniki z samogłoskami i wyrazami (odwrócone napisy)
P - Powiedz i pokaż, jakie samogłoski występują w wylosowanych przez ciebie wyrazach, na końcu uzupełnij krzyżówkę samogłoskami
D - Losuje wyraz, odczytuje samogłoski - może je również pokazać, by lepiej zapamiętało, na końcu uzupełnia samogłoskami krzyżówkę
N - Układa przed dzieckiem wyrazy (same lub z obrazkami, wersja trudna same obrazki) i samogłoski
P - Przeczytaj wyraz (wskaż obrazek, w którego nazwie), który ma następujące samogłoski - nauczyciel pokazuje samogłoski, które występują w danym wyrazie np. czapka - a, a; samochód - a, o, ó itd..., na końcu uzupełnij krzyżówkę.
b) Utrwalanie kolejności alfabetycznej - wykorzystujemy komplet wyrazów
N - Układa przed dzieckiem wyrazy
P - Ułóż wyrazy w kolejności alfabetycznej, biorąc pod uwagę pierwszą literę;
P - Ułóż wyrazy w kolejności alfabetycznej, biorąc pod uwagę ostatnią literę
ĆWICZENIE LOGICZNEGO MYŚLENIA - WYKORZYSTUJEMY 3 KOMPLETY OBRAZKÓW
N - Pokazuje dziecku układ obrazków 4 lub 5, ułożonych następująco: 3 jednakowe obrazki i różny lub 2 razy po 2 pasujące do siebie obrazki i 1 różny
P - Który obrazek nie pasuje do pozostałych ?
Gramatyka - wykorzystujemy 3 komplety obrazków i napisy w liczbie pojedynczej i mnogiej
N - Układa przed dzieckiem napisy i zestawy obrazków mnoga - pojedyncza (2 szale - 1 szal)
P - Podpisz właściwym napisem
Odpoczynek - pamięć wzrokowa - wykorzystujemy 2 komplety obrazków
N - Rozkłada obrazki przy pomocy dziecka, tak by nie było widać obrazka
P - Odkrywamy na przemian po 2 obrazki. Jeśli będzie jednakowa para zabieramy ją, jeśli nie zakrywamy obrazki.
6. WSPÓŁPRACA Z RODZICAMI
Rola rodziców w osiągnięciu sukcesu dziecka podczas realizacji planu terapii jest wyjątkowa .Częste świadome i wielopłaszczyznowe kontakty rodziców z nauczycielem prowadzącym terapię jego dziecka gwarantują stały dopływ informacji zwrotnej o postępach, sukcesach, czy też wysiłkach ich dzieci.
Dostrzeżenie w porę trudności, sytuacji problemowej, a także wtajemniczenie nauczyciela w sferę zainteresowań, umiejętności dziecka, pomogą nauczycielom, jak również rodzicom w takim opracowaniu programu rewalidacji, który będzie nie tylko skuteczny, ale przede wszystkim ciekawy dla dziecka.
Harmonijnie układająca się współpraca z rodzicami jest bardzo ważna dla rozwoju samego nauczyciela- terapeuty. Przede wszystkim stale aktywizuje go i zachęca do intensywnego działania na rzecz dzieci, praca jego staje się łatwiejsza, daje coraz lepsze efekty i dużą osobista satysfakcję.
1