Fizjoterapia w geriatrii

Geriatria - dziedzina medycyny zajmująca się schorzeniami wieku podeszłego. Historycznie wywodzi się z interny, jako "królowej nauk medycznych", ale aktualnie obejmuje również inne zagadnienia związane ze schorzeniami wieku podeszłego, czerpiąc z m.in. z medycyny rodzinnej, neurologii czy psychiatrii.

W okresie starzenia się organizmu ujawniają się zmiany inwolucyjne, dolegliwości i schorzenia typowe dla tego wieku, które nakładają się na występujące już wcześniej choroby. „Wielkie problemy geriatryczne” określane są jako przewlekłe i wieloprzyczynowe zespoły starczej niesprawności, prowadzące do utraty niezależności i kontroli nad życiem. Obciążają również opiekunów osób starszych. Do wielkich problemów geriatrycznych zalicza się zaburzenia zwieraczy (nietrzymanie moczu i stolca), zespoły psychopatologiczne (otępienie, depresja, zespoły splątania), upośledzenie lokomocji, równowagi i upadki, upośledzenie zmysłu wzroku/ słuchu. Wraz z procesem starzenia się organizmu w ciele i psychice zachodzą charakterystyczne zmiany. Rozwijają się choroby wieku starczego takie jak choroba Alzheimera, Parkinsona czy nadciśnienie tętnicze. Następują również zmiany w fizjologii, takie jak:

• zanik komórek funkcjonalnie czynnych różnych narządów i zastępowanie ich przez tkankę łączną ( stłuszczanie wątroby);

• przekształcenie budowy i czynności skóry prowadzące do osłabienia jej roli jako bariery ochronnej organizmu;

• spadek podstawowej przemiany materii ze 100% w wieku 40 lat do ok. 80% powyżej 80 roku życia, upośledzenie czynność wątroby, spadek aktywności enzymów;

• procentowy wzrost zawartości tłuszczu w organizmie, a spadek zawartości wody;

• spadek przepływu nerkowego osocza ze 100% w wieku ok. 30 lat do ok. 50% powyżej 80 roku życia; zmniejsza się też przepływ krwi przez inne narządy;

• obniżenie kwasowości soku żołądkowego;

• Zmiany w układzie krążenia:

- zmiany w konfiguracji klatki piersiowej

 pogorszenie pracy prawej komory serca

 zmniejszenie wymiaru osi długiej

 zwiekszenie wymiaru przednio-tylnego

 poziome uło_enie serca, le_y na przeponie

 utrata elastyczności

- zaburzenie ultenowania tkanek

- spadek wydolnosci krążeniowo-oddechowe

- zmiana toru oddychania

• Zmiany w układzie oddechowym:

- zaburzenia oczyszczania drzewa oskrzelowego

- następstwo deformacji klatki piersiowej

Postępowanie rehabilitacyjne:

- walka z bólem

- zmniejszenie kifozy

- poprawa wydolności oddechowo-krążeniowej poprzez zwiększenie elastyczności klatki piersiowej i

kręgosłupa

- działanie rozluźniające na struktury mięśniowo-więzadłowe - PIR, stretching

- ćwiczenia wzmacniające

- ćwiczenia izometryczne tułowia wykonywane w pozycji antygrawitacyjnej maja

zasadnicze znaczenie dla procesu osteogenezy

- profilaktyka upadków :nauka chodzenia połączona z ćwiczeniami zręcznościowymi i

równoważnymi

- ćwiczenia równoważne, koordynacyjne

- ćwiczenia ogólnokondycyjne i relaksacyjne

- ćwiczenia oddechowe - poprawa mechaniczna klatki piersiowej

Proces starzenia przebiega u ludzi różnie. Suma przeżytych lat, czyli wiek kalendarzowy nie zawsze jest jednoznaczna z wiekiem biologicznym. Wiele osób zachowuje do późnej starości wysoką sprawność fizyczną czy psychiczną. Liczne badania potwierdzają istotny wpływ aktywnego trybu życia na utrzymanie sprawności fizycznej. Podobnie wygląda sprawa w przypadku sprawności umysłowej, która zależy w dużym stopniu od systematycznej pracy intelektualnej. Niestety często człowiek starszy w chwili przejścia na emeryturę w sposób dosłowny traktuje ja jak zasłużony wypoczynek i radykalnie zmienia swój aktywny tryb życia na tryb siedzący (Kabsch 2001). Okazuje się, że taki sedenteryjny sposób spędzania wolnego czasu u seniorów jest niezależnym czynnikiem zagrożenia postępu przewlekłych chorób geriatrycznych, w tym także chorób układu krążenia .

Prowadzenie leczenia ruchem u osób starszych wymaga dużo cierpliwości i systematyczności. Ma ono na celu złagodzenie objawów toczących się chorób typowych dla wieku podeszłego, przyśpieszenie powrotu do zdrowia np. po przebytych urazach, oraz zapobieganie przedwczesnemu zniedołężnieniu i uzależnieniu się od stałej opieki ze strony rodziny czy opiekunów. Osoby starsze wymagają nadzoru fizjoterapeuty gdyż szybko rezygnują z zalecanej aktywności fizycznej powracając do mało ruchliwego trybu życia. Aby prowadzona rehabilitacja przebiegała w sposób kompleksowy należy uwzględnić zarówno leczenie jak i problemy środowiska chorego, rodzinne oraz warunki bytowania. Różnice w prowadzonej fizjoterapii osób w podeszłym wieku w porównaniu do osób młodych polegają również na tym, że istnieją u nich często dwie lub więcej chorób przewlekłych. Komunikacja i współpraca ze starszym pacjentem bywa często utrudniona z powodu występujących u niego nierzadko zmian psychoorganicznych czy wspominanych wcześniej wielkich problemów geriatrycznych.

Zanim rozpocznie się leczenie ruchem, należy u osoby starszej przeprowadzić badania wstępne w celu określenia jego możliwości wysiłkowych. Docelową częstość akcji serca jaką należy osiągnąć podczas ćwiczeń można obliczyć następująco: 220 - wiek pacjenta x 0,7. Niezależnie od tego w momencie, gdy pacjent w czasie ćwiczeń zgłasza ból, należy niezwłocznie przerwać ćwiczenia.

Osobom we wczesnym okresie starości (przedział wiekowy 65-75 lat) zaleca się wykonywanie następujących ćwiczeń:

- ogólnie usprawniające

- koordynacyjne

- lokomocyjne

Ćwiczenia powinny angażować do pracy duże grupy mięśniowe, zwłaszcza kończyn dolnych. Należy unikać ćwiczeń izometrycznych

Osoby w wieku zaawansowanym należy przede wszystkim motywować do podjęcia niewielkiej aktywności ruchowej i opuszczenia wygodnego fotela czy łóżka. O ile jest to możliwe należy włączyć do tego rodzinę seniora, która w znacznym stopniu ma wpływ na niego. Większe znaczenie ma tu regularna codzienna aktywność niż ukierunkowane ćwiczenia ruchowe. Zwykły spacer, korzystanie ze schodów zamiast z windy, pielęgnacja ogródka to czynności, które wpływają na poprawę ogólnego stanu osoby starsze.

Rehabilitacja seniorów często stanowi element kompleksowej terapii i uzupełniana jest o terapię zajęciową, fizykoterapię. Należy pamiętać, że wiele schorzeń geriatrycznych wymaga zastosowania odpowiedniego zaopatrzenia ortopedycznego, które umożliwia samoobsługę i lokomocję.

Ćwiczenia

U osób geriatrycznych stosuje sie:

-biofeedback - platforma balansowa - obiektywna ocena niestabilności postawy i wskazuje

zaburzenia równowagi.

-zabiegi fizykalne - ograniczamy do minimum

-ćwiczenia Buergera i Ratchow'a

- masaż leczniczy - stosuje sie w profilaktyce i leczeniu wielu chorób wieku podeszłego

m.in.: ortopedii, reumatologii, chirurgii i neurologii

-terapie zajęciowa- uzupełnienie lub kontrola ćwiczeń stosowanych w gimnastyce leczniczej,

stawia przed chorym cel.

-powtarzany stale ruch jest najlepszym sposobem reedukacji i automatyzacji, powstaje szereg

odruchów łańcuchowych co wpływa na opóźnienie zmęczenia, skrócenie czasu świadomej

reakcji

-zmniejszenie ryzyka upadków należy m.in. ocenić równowagę i chód stosując np. test

„wstań i idź” UP&GO. Równowagę oceniamy indywidualnie np. polecenie stania na

baczność

-przeciwdziałanie upadkom - metoda konwencjonalna lub wstecznego uczenia sie

ruchów. Obrót na bok, podniesienie sie i przejście do pozycji siedzącej.

-Należy pamiętać że na równowagę wpływa wiele leków

-spadek zjawiska hipotonii ortostatycznej- pomocne są pończochy elastyczne, opaski,

krzyżowanie nóg podczas stania - wzmaga krążenie i napięcie mm ,zapobiegają nagłym

spadkom ciśnienia tętniczego

-Zaburzenia równowagi - nauka chodu przy barierkach, balkoniku, trójnogu lub o lasce

-Należy zwrócić uwagę na wyrobienie właściwego stereotypu chodu, koordynacji ruchów i

wytrzymałości, technika prawidłowej asekuracji

-stopniowanie trudności

-chód po schodach

W niektórych przypadkach rehabilitacji a ma decydujące znaczenie w procesie leczenia

-po incydentach mózgowych np. udar

-po zabiegach operacyjnych (zespolenie ,złamanie szyjki kości udowej ,amputacje)

POCHP (przewlekła obturacyjna choroba płuc)i astma oskrzelowa

- ćwiczenia dużych grup mięśniowych

- system ćw. - aerobowe

- basen

- rower stacjonarny

-

OSTEOPENIA i osteoporoza

- ćwiczenia siłowe 4x tyg. przez 45-60 min.

W bezpiecznym przemieszczaniu sie olbrzymia role odgrywa odpowiednie obuwie.

Dobór odpowiedniego gorsetu do unieruchomienia lub odciążenia

Odpowiedni dobór wózka, kul itp.

Odpowiednie wyposażenie łazienki

Po 65r._ nadwagę ma 45% kobiet

Opracowanie realnego, zindywidualizowanego programu uwzględniającego oczekiwania

pacjenta i lekarza.

Wiele osób w podeszłym wieku przyjmuje leki które w czasie wysiłku fizycznego mogą

wywołać objawy niepożądane:

-leki przeciwnadciśnieniowe - beta adrenolityki i antagoniści wapnia wywołują bradykardie

i maskują objawy hipoglikemii

-leki moczopędne- odwodnienie, hipotonia ortostatyczna, dyselektrolitemi oraz kurcze mm.

-beta adrenolityki - upośledzają zużycie glukozy przez pracujące mm

-psychotropowe - hipertermia, odwodnienie

-przeciwdepresyjne i uspokajające - senność i hipotonie ortostatyczna

-insulina i pochodne sulfonylomocznika - hipoglikemia

-leki przeciwkrzepliwe - ryzyko krwotoku

Dobór ćwiczeń:

Dobór ćwiczeń - program ćwiczeń powinien zawierać ćwiczenia

- aerobowe,

- elementy treningu

- siły

- równowagi

Ważna role odgrywa oświetlenie, temperatura, bezpieczeństwo i brak przeszkód w miejscu ćwiczeń.

Cwiczenia oddechowe :

1) dmuchanie w butelke z rurka - nie czest max.6 razy na dobe po 5 minut

-wdech bez butelki

-wydech do butelki

2) oklepywanie od dołu do góry po plechach nad piersiami z przodu opuszkami palców lub

całymi rekami

3) sprezynowanie - na bokach lub na plecach , brzuchu ( nad piersiami ale tylko nad

szczytami płuc )

Cwiczenia równowa_ne :

1)

- ruchy tułowia do przodu i do tyłu ( therapi master )

-pas stabilizujacy miednice

-dla utrudnienia pod posladki kra_ek , zamkniecie oczu, pod stopy kra_ek

2)

pozycja wyjsciowa ; stanie przodem do drabinek , kkg trzymaja sie szczebelków

kra_ek gumowy pod jedna kkd

-jedna uniesiona kkd piszemy ró_ne litery ( wyrazy )

-utrudnienie zamkniecie oczu

4) z Parkinsonem

www.pandm.prv.pl

2

-chodzenie po sladach _ slady musza byc dobrze przyklejone do podłogi, poniewa_

cwiczacy mo_e sie na nich poslizgnac

-chodzenie po kratownicy

-chodzenie za pacjentem ale razem z nim i wymuszanie ruchu - kolano terapeuty popycha

kolano cwiczacego _ cw.wed.Frenkla

5) Cwiczenie oporowe przy balustradzie

Terapeuta i cwiczacy sa przodem do siebie , cwiczacy idzie do przodu , a terapeuta oporuje

mu swoim podudziem kolano i stopa stope pacjenta (cały opór przykładamy od góry)

6) Cwiczenia po udarze - z tasma thera band, laska i therapy master

-rozbujanie sie do przodu i do tyłu potem wstanie

-wchodzenie i schodzenie ze stopnia _ utrudnieniem mo_e byc :

 na podłodze lub na steperze poło_yc kra_ek gumowy ( bedzie stanowic podło_e

labilne ) z tym , _e po drugiej stronie kkd nale_y podło_yc stabilne wyrównanie w

celu zapobiegania opadania miednicy po stronie bez kra_ka

Gry i zabawy ruchowe

PARKINSONIZM

Pacjenci z parinsonizmem wszystko minimalizuja ( małe obrazki )

Cwiczenie polega na rysowaniu opisu obrazka usłyszanego podczas czytania przez terapeute.

Terapeuta czyta raz powoli opis, nastepnie drugi raz ju_ szybko.

ALZHAIMER

Rysowanie mapy _ycia - od urodzenia do teraz, namalowac dobre i złe drogi.

Osoby z ta choroba beda pamietały bardzo odległe wydarzenia , a te ostatnie ,nowe prawie w

ogóle.

Zabawy aktywizujace uk.nerwowy

 minikalambury

Jedna osoba pokazuje problem ze swojego _ycia reszta zgaduje o co chodzi , a potem

pokazuje jak go rozwiazac

 gimnastyka korekcyjna

Gąsienica - ćwiczący stoją jeden za drugim , pomiędzy nimi piłki , co niektóry ma jajko na

ły_ce dla utrudnienia - chodza po sali wyprostowani miedzy przeszkodami

Ćwiczenia w wodzie:

Ćwiczenia w wodzie stanowią ważną część programu kinezyterapii chorych z zespołem bólu krzyża. Ćwiczenia te dają doskonałe rozluźnienie oraz dodatkowe możliwości wzmocnienia mięśni brzucha. Do ćwiczeń wodzie kierujemy chorych w momencie, kiedy bez zwiększenia bólów mogą przejść do pozycji siedzącej w wózku. Pozycja relaksacyjna w wodzie zapewnia pełne rozluźnienie i rozciąganie mięśni grzebietu, przy prawie całkowitym odciążeniu. Ułożenie kół gumowych pod głową i pod zgięte w stawach biodrowych i kolanowych kończyny dolne stwarza sytuacje podobną jak przy wyciągu krzesełkowym. Czas przebywania w pozycji relaksacyjnej w wodzie wynosi 15-20 minut, temperatura wody 36'.W miarę jak zwiększają się możliwości ruchowe chorego wprowadza się ćwiczenia w wodzie zwiększające siłę mięśni brzucha.

Przykłady ćwiczeń w wodzie:

1.pozycja wyjściowa-leżąc tyłem ,kończyny dolne zgięte w stawach biodrowych i kolanowych , stabilizacja ich między żerdziami. Ćwiczenie: szybkie przyciągnięcie tułowia do kolan.

2.pozycja wyjściowa- leżąc tyłem ,kończyny dolne zgięte w stawach biodrowych i kolanowych. Ćwiczenie: skłony boczne tułowia.

3.pozycja wyjściowa-leżąc tyłem, kończyny górne na krawędzi basenu , kończyny dolne zgięte w stawach biodrowych i kolanowych, między kolanami deska pływacka. .Ćwiczenie: przenoszenie kolan w lewo i w prawo(deska daje dodatkowy opór mięśniom skośnym brzucha). Powierzchnia deski i szybkość wykonywania ruchu decyduje o wielkości oporu.

Poza ćwiczeniami w wodzie zaleca się także pływania na plecach. Dla każdego chorego konspekt musi być dobrany indywidualnie. Często się zdarza że program ćwiczeń trzeba zmieniać kilka razy w tygodniu. Uzależnione to może być od złego samopoczucia chorego, zmiany warunków atmosferycznych lub stanów zapalnych, takich jak lekkie przeziębienia ból zęba. Wymienione czynniki decydują ujemnie o możliwościach funkcjonalnych chorego na przestrzeni nawet kilku dni. Szczególnie w pierwszym okresie usprawniania z reguły spotykamy się z naprzemiennymi okresami poprawy i ponownego pogorszenia. Wymaga to bardzo elastycznego programu ćwiczeń, natychmiastowej zmiany ich natężenia, przy czym pamiętać trzeba, że ćwiczenia muszą być tak dobrane, aby nie pogłębiały bólu.

Muzykoterapia-muzyka odpowiednio dobrana i wykonywana w pewnym rytmie jest jednym z czynników wspomagających ruch. Muzyka może nie tylko działać stymulująco ale i uspokajająco. Może wywoływać uczucie przyjemnie i nieprzyjemne, działać kojąco lub drażniąco. Stąd za pomocą odpowiednio dobranej muzyki możemy z jednej strony pobudzać pacjenta do wysiłku fizycznego, przy równoczesnym odwróceniu jego uwagi od czynników hamujących. Dodatnie oddziaływanie muzy kina ustrój chorego nazywamy muzykoterapią. Pacjent zwraca uwagę na jakość wykonywanego ruchu, zapominając np. o bólu.

Prawidłowo przeprowadzona sesja w procesie muzykoterapeutycznym powinna przebiegać następująco:
1)FAZA ODREAGOWANIA-polegająca na wykonywaniu krótkich i szybkich ćwiczeń ruchowych, mających na celu zmniejszenie napięcia psychofizycznego;
2)FAZA RYTMIZACJI- zawierająca w sobie ćwiczenia muzyczno-ruchowe z udziałem instrumentów perkusyjnych, mająca na celu pogłębienie odreagowania i zintegrowania grupy;
3)FAZA UWRAŻLIWIENIA-odbywająca się podczas ćwiczeń z zakresu pantomimy i psychodramy muzycznej. Jej celem jest uwrażliwienie percepcji słuchowej uczestników i wdrożenie do ekspresyjnego wyrażania uczuć poprzez wykonywanie prac plastycznych. Ćwiczenia te służą zarówno rozwijaniu wyobraźni, jak i wzbogaceniu sfery uczuciowej. Mają na celu usprawnienie umiejętności komunikacyjnych dzięki stwarzaniu możliwości do wypowiedzenia się różnymi środkami przekazu;
4)FAZA RELAKSACJI-Z elementami wizualizacji polegającą na wywoływaniu określonych obrazów i wizji. W fazie tej celem jest poprawa sprawności ruchowej i redukcja napięcia nerwowego;
5)FAZA AKTYWIZACJI-polegająca na wysłuchiwaniu utworów i analizowaniu swojego nastroju oraz wywoływaniu procesów wyobrażeniowych skłaniających uczestników do dyskusji.
W muzykoterapii ważny jest kontakt pacjenta z terapeuta, dlatego też muzykoterapeuta powinien dysponować fachową wiedzą z zakresu psychologii i psychopatologii, znajomością tworzywa muzycznego i jego oddziaływania na człowieka oraz umiejętnością ustalania granic oddziaływań, by nie spowodować negatywnych skutków. Muzykoterapeuta może być wychowawca lub nauczyciel umiejący prowadzić bardzo wnikliwy dialog o charakterze muzycznym. Nie może on jednak być muzykiem profesjonalnym, gdyż takie osoby nie traktują muzyki jako środka terapeutycznego. Najlepiej gdyby był on jednocześnie terapeutą, muzykiem i pedagogiem. Terapeuta podczas ćwiczeń powinien stać się równorzędnym partnerem, przejawiać empatyczne zachowanie; powinien posiadać dobrą prezentacje, być odpowiedzialny, uważny, gotowy do działania, zdecydowany. Cecha pożądana u muzykoterapeuty jest elastyczność pozwalająca na dostosowanie się do sprawności intelektualnej i fizycznej uczestników.

---