PROGRAM ANNY SMOLEŃSKIEJ

Ćwiczenia i zabawy stymulujące językowy rozwój dziecka, ułatwiające mówienie, czytanie i pisanie:

A. Zabawy fonologiczne:

- Zabawy z rymem (wyszukiwanie rymujących się wyrazów; układanie rymów do obrazków; szukanie rymów do słów; kończenie rymowanych zdań; układanie rymowanych wierszyków i piosenek);

- Zabawy ortofoniczne (odgadywanie, nazywanie i naśladowanie odgłosów zwierząt);

- Zabawy w środki lokomocji (odgadywanie, nazywanie i naśladowanie odgłosów znanych człowiekowi z taśmy magnetofonowej; wyszukiwanie i artykulacja werbalna wyrazów dźwiękonaśladowczych w wierszach dla dzieci; wysłuchiwanie, nazywanie i naśladowanie dźwięków w otoczeniu);

- Zabawy z sylabami (wyklaskiwanie słów sylabami; przeliczanie i układanie z patyczków lub klocków ilości sylab w wyrazie i w zdaniu; śpiewanie zdań sylabami, układanie własnych śpiewanek; wypowiadanie szeptem sylab zakończonych spółgłoską, np.: sen, wit, mam, dar, rycz, tor; wypowiadanie głośno sylab zakończonych samogłoską, np.: la, to, re, mu, sza, bo; kończenie wyrazów 2-sylabowych do obrazków; łączenie wyrazów z podanych sylab; odgadywanie słów-czynności wymawianych sylabami toku tzw. pantomimy zwerbalizowanej; wymyślanie słów do podanej liczby sylab; układanie i odczytywanie słów i zdań z rozsypanek wyrazowych; odgadywanie wymawianych sylabami słów przez nauczyciela; rozcinanie kartoników z wyrazami według podziału na sylaby);

Czytanie z przeciąganiem sylab;

Zabawy z głoskami :

• rozkładanie prostokątnych pasków papieru pod wyrazami w ilości równej liczbie sylab w tym wyrazie;

• zapisywanie w prostokątach ilości głosek w poszczególnej sylabie;

• zapisywanie za pomocą prostokątów schematów sylabowych wyrazów z wyszczególnieniem samogłosek;

• wypowiadanie powyższych wyrazów tylko samogłoskami;

• zapisywanie ilości sylab w wyrazach;

• wyodrębnianie pierwszego dźwięku w słowie zaczynającym się od samogłoski, potem od spółgłoski, a na końcu od grupy spółgłoskowej;

• wysłuchiwanie i liczenie samogłosek w wypowiadanych słowach;

• zakreślanie w podanych wyrazach samogłosek; podział wyrazu na głoski z uwzględnieniem graficznego zróżnicowania spółgłosek i samogłosek i liczeniu głosek w tych wyrazach);

• wyodrębnianie głosek na końcu wypowiadanego słowa zakończonego samogłoską i potem spółgłoską;

• wyodrębnianie głosek na końcu wyrazu przedstawionego na obrazku bez wypowiadania tego wyrazu;

• odgadywanie słownych zagadek "co powstanie gdy do sylaby my- dodamy głoskę -sz ?"itp.;

• odgadywanie słownych zagadek "co powstanie gdy od słowa kra(n) odetniemy ostatnia głoskę?";

• odgadywanie słownych zagadek "co powstanie gdy od słowa (k)osa odetniemy pierwszą głoskę?"; synteza głoskowa wypowiadanego przez nauczyciela słowa;

• wypowiadanie głoskami słowa przedstawionego na obrazku;

• ćwiczenia analizy i syntezy wyrazów poprzez opisywanie przedmiotów za pomocą głosowania;

• wykonywanie poleceń nauczyciela "jaki dźwięk jest po a w wyrazie szafa?";

• zagadki zadawane przez nauczyciela i przez ucznia "to zaczyna się na m i warczy?" (motor) itp.;

• wyszukiwanie wyrazów zaczynających się na daną głoskę;

• wyszukiwanie wyrazów zawierających w nazwie daną głoskę;

• wyszukiwanie wyrazów kończących się na daną głoskę; wymyślanie wyrazów zaczynających się na tę głoskę na którą skończył się wyraz poprzedni;

• odgadywanie zagadek "jaka to głoska którą słychać w środku słowa pompa, na końcu słowa zrobiłem, na początku słowa motor?"(M) itp.;

• układanie z klocków, skakanek, sznurków, sznurówek wymawianej przez nauczyciela małej i wielkiej litery drukowanej i pisanej; układanie z klocków literowych podanych przez nauczyciela wyrazów i zdań;

• ćwiczenia w różnicowaniu dźwięków podobnych i-j, i-ł, u-ł

poprzez wybieranie obrazków spośród innych których nazwa rozpoczyna się na daną głoskę.

Pisanie liter po śladach, kreślenie liter na dużych płaszczyznach i w ograniczonym polu.

B. Zabawy i ćwiczenia morfologiczne:

• - Liczenie cegiełek (wyrazów) : w wypowiadanych przez nauczyciela zdaniach; porównywanie zdań najdłuższych i zdań najkrótszych; wymyślanie zdań na podstawie ilustracji i liczenie słów w tych zdaniach; liczenie słów w zdaniach wypowiadanych przez nauczyciela układanie z klocków schematów tych zdań, porównywanie długości tych zdań co do ilości zawartych w nich słów; układanie zdań o wylosowanym przedmiocie i przeliczanie wyrazów w tych zdaniach; kończenie zdań rozpoczętych przez nauczyciela z liczeniem ilości słów dodanych i ilości słów w całym zdaniu.

• - Tworzenie nowych słów :

• przez dodanie fragmentu i odkrywanie logicznego sensu lub jego braku w nowo powstałym wyrazie;

• tworzenie nowych słów przez łączenie słów pasujących do siebie;

• budowanie wyrazów zaczętych przez nauczyciela z obrazkiem i bez obrazka;

• tworzenie nowych słów zaczynających się np. od sylaby pas- , płacz-, wóz- itp.; wyszukiwanie wyrazów podobnie brzmiących (paronimów) np. żebra - zebra, burza - buzia, kura - kula, puszka - muszka itp.;

C. Ćwiczenia syntaktyczne:

• - Teatrzyk kukiełkowy,

którym postacie mówią dziwnie, monotonnie, bez płynności i bez intonacji, wypowiadając

każde słowo oddzielnie. Próby układania i wypowiadania w ten właśnie dziwny sposób dialogów albo znanych wierszyków i piosenek;

• - Zabawa w kosmitów

w której improwizuje się spotkanie kosmity z Ziemianinem. Nauczyciel rozpoczyna zdanie, dziecko je kończy mówiąc dziwnym językiem kosmity

• - Zabawa "słowa - rzeczy".

Dziecko ogląda i nazywa obrazki na których są różne rzeczy i postacie. Wyodrębnianie nazw rzeczy z najbliższego otoczenia dziecka. Układanie i zapisanie zdania z nazwą rzeczy przedstawioną na obrazku, podkreślenie w zapisanym zdaniu "słowa - rzeczy". Wyszukiwanie "słów - rzeczy" w wierszu, piosence, bajce

• - Zabawa "słowa - czynności".

Oglądanie ilustracji przedstawiających różne sytuacje, nazywanie czynności na obrazkach, budowanie zdań do obrazków i wskazywanie w nich "słów - czynności". Wyszukiwanie "słów - czynności" w wierszu, piosence, bajce.

• Wyszukiwanie w zdaniach "słów - rzeczy" i "słów - czynności"

Zapisywanie zdań (twórczych lub odtwórczych), wyszukiwanie w nich i podkreślanie za pomocą dwóch kolorów "słów - rzeczy" i "słów - czynności".

• Zabawa "słowa wskazujące".

• Dziecko ogląda plansze z brakującymi elementami i na pytanie nauczyciela gdzie czegoś brakuje odpowiada używając słów: w, pod, nad, na, przed, za. Nauczyciel pyta o położenie przedmiotów w najbliższym otoczeniu - dziecko odpowiada stosując poznane przyimki. Następnie dziecko uzupełnia ilustracje brakującymi elementami, dorysowując je według instrukcji i opowiadając o tym co robi. Dobieranie podpisów do obrazków. Ćwiczenia uświadamiające poprawną kolejność wyrazów w zdaniu.

Dziecko buduje zdanie z podanymi słowami, zapisuje każdy wyraz na osobnej karteczce, układając karteczki w różnej kolejności odczytuje powstałe zdanie i przekonuje się o dobrym lub złym brzmieniu ułożonego zdania. Wybiera to zdanie, które najładniej brzmiało i zapisuje je w zeszycie z zachowaniem wielkiej litery na początku i kropki na końcu zdania.

• Układanie zdań z rozsypanek wyrazowych

• Ćwiczenia w czytaniu ze zrozumieniem.

D. Zabawy i ćwiczenia pragmatyczne.

- Opowiadanie wesołych historyjek obrazkowych

wprowadzających humor i żart do myślenia przyczynowo - skutkowego dziecka

- Ćwiczenia w pisaniu z pamięci i próby pisania prostych wyrazów ze słuchu.

- Opis dwóch obrazków różniących się tylko kilkoma szczegółami, co dodatkowo stymuluje percepcję wzrokową dziecka;

- Kończenie zdań pobudza wyobraźnię i wzbogaca słownictwo

- Wymyślanie opowiadania do wylosowanego obrazka lub przedmiotu;

- Układanie opowiadania do wylosowanych kolejno obrazków (w grupie można narysować poszczególne zdarzenia - kadry i poprzez sklejenie kartek utworzyć cały film, który jest opowiadany ponownie podczas jego projekcji)

- Opowieści pantomimiczne jedno dziecko pokazuje ruchem ciała jakąś opowieść, a drugie opowiada o tym, co robi pierwsze;

Zestaw do ćwiczeń dla dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu - A. Smoleńska

Materiały do ćwiczeń dla dzieci mających trudności w nauce czytania i pisania zostały opracowane przed dr Annę Smoleńską, która całe swoje pracowite życie poświęciła dzieciom potrzebującym specjalnej opieki i pomocy w nauce.
Program ćwiczeń w zakresie czytania i pisania jest rezultatem wieloletnich doświadczeń oraz przemyśleń. W efekcie powstał pełny zestaw przemyśleń, uwzględniający etapy terapii, zgodnie z programem nauczania. Obszerny repertuar ćwiczeń, zaprezentowany przez Autorkę, pozwala nauczycielowi na dobór właściwego ich zestawu, zapewniającego efektywną korektę zaburzeń, w zależności od indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka.
Poszczególne rodzaje ćwiczeń wchodzące w skład zbioru są tak zróżnicowane, aby możliwe było ich zastosowanie w wielu formach zajęć. Nauczyciel klas I-III może nawet w swej codziennej pracy urozmaicać naukę czytania i pisania, posługując się tymi pomocami.

Zastosowanie pomocy w praktyce szkolnej:

1. ułatwienie pracy nauczycielom reedukatorom, którzy prowadzą zajęcia korekcyjno-wyrównawcze z dziećmi o różnorodnych trudnościach w nauce czytania i pisania (istotna indywidualizacja w grupie); zróżnicowanie ćwiczeń, dopasowanych do indywidualnych potrzeb każdego dziecka;

2. pomoc w pracy logopedów z dziećmi w młodszym wieku szkolnym - uzupełnianie i pogłębianie pracy nad rozwojem mowy, usprawnianie słuchowej i artykulacyjnej analizy wyrazów, doskonalenie słuchu fonematycznego;

3. urozmaicanie nauki czytania w klasie pierwszej, zwłaszcza podczas zajęć łączonych;

4. realizacja nauczania wielopoziomowego (dostosowanie stopnia trudności zadań do możliwości uczniów).

Ogólny opis pomocy i ich układu

Każde ćwiczenie składające się z wykonanych dużym drukiem napisów umieszczamy w osobnej kopercie, opatrzonej nazwą zadania oraz numerem. Do większości ćwiczeń dopasowane są obrazki, które dodatkowo uatrakcyjniają zadanie. Jest to szczególnie ważne w przypadku dzieci, które wymagają pracy wyrównawczej (zniechęcone do nauki, zrażone ciągłymi niepowodzeniami). Najistotniejszą rolą obrazków jest jednak zapewnienie stałego związku procesu czytania z treścią.

Wszystkie ćwiczenia zostały podzielone na 9 poziomów o wzrastającym stopniu trudności: od niewielkiej ilości liter, wyrazów i prostych zdań, do co coraz trudniejszych Na poszczególnych poziomach wprowadza się różne zestawy liter:

1. a, e, i, o, u, y, s, l, t, m, k

2. c, d, j, g

3. ę, n, p, r

4. ą, w, z, ó

5. ł, b, f

6. h, ż

7. zmiękczenie przez „i” (niezgłoskotwórcze)

8. zmiękczenie przez kreskę

9. dwuznaki

W obrębie poszczególnych poziomów wyodrębnionych jest kilka rodzajów pomocy (oznaczonych cyframi od 1 do 7):

1. komplety kartoników z prostymi wyrazami, wypisanymi dużym drukiem , przeznaczone do ćwiczeń w całościowym czytaniu;

2. pomoce przeznaczone do ćwiczeń w uzupełnianiu liter w wyrazach podpisanych pod obrazkami;

3. rozsypanki sylabowe, zawierające zestaw obrazków i kartoniki z wydrukowanymi sylabami, z których uczeń ma ułożyć podpisy do obrazków;

4. rozsypanki zdaniowe (obrazki i kartoniki z wydrukowanymi zdaniami);

5. rozsypanki wyrazowe (przeznaczone dla wyższych poziomów) - układanie zdań, podpisów do obrazków;

6. uzupełnianie luk w tekście:

1. wariant łatwiejszy - obrazek z krótkim, nie dokończonym napisem, brakujący wyraz układany z liter ruchomego alfabetu;

2. wariant trudniejszy:

• w jednej kopercie znajduje się pod obrazkiem tekst, w którym opuszczono pewne wyrazy zastępując je kropką; brakujące wyrazy wydrukowane są na luźnych kartonikach i pomieszane z kilkoma wyrazami zbędnymi

• w drugiej kopercie umieszczony jest tekst ten sam co pod obrazkiem, ale już bez luk, pocięty tak , że każdy wyraz znajduje się na osobnym kartoniku - układanie tekstów z oddzielnych wyrazów;

1. opowiadania - ilustracje do kolorowania obrazka; tekst w formie opisu lub opowiadania jest uzupełniony schematycznym rysunkiem danym dziecku, jako wzór do ewentualnego przekalkowania, a następnie pokolorowania, zgodnie z treścią tekstu.

Ogólne zasady posługiwania się pomocami

1. Nauczyciel ocenia od jakiego poziomu rozpocznie pracę z dziećmi z trudnościami w czytaniu i pisaniu.

2. Zaczynamy od ćwiczeń łatwych dla ucznia i stopniowo przechodzimy do trudniejszych.

3. W ocenie umiejętności ucznia zwracamy uwagę na: technikę czytania, płynność, stopień zrozumienia czytanego tekstu. Jeżeli uczeń ma trudności, czytanie przebiega niesprawnie, to rozpoczynamy pracę od poziomów najniższych, pomimo tego, że dziecko zna literki.

4. Nie jest konieczne wyczerpanie wszystkich zadań z danego poziomu. Jeżeli zauważamy, że uczeń dobrze sobie radzi, przechodzimy na poziomy wyższe.

5. Możliwe jest cofanie się do wybranych przykładów z niższych poziomów.

6. Zdecydowana większość ćwiczeń to praca indywidualna pod kierunkiem nauczyciela.

7. Obowiązkiem nauczyciela jest dobranie odpowiednich ćwiczeń każdemu z dzieci uczestniczących w zajęciach.

8. Nauczyciel udziela niezbędnych informacji odnośnie wykonywania nowych zadań, udziela pomocy uczniowi w razie napotkania trudności.

9. Wykonane ćwiczenie dziecko odczytuje głośno, nauczyciel sprawdza i pomaga poprawić błędy, numer wykonanego zadania uczeń zapisuje w zeszycie.

10. Stosujemy zasadę urozmaicania pracy, ćwiczenia trudne dla dziecka przeplatamy łatwiejszymi.

11. Na zajęciach dbamy o pogodną i spokojną atmosferę.

12. Istotna jest organizacja pracy: odpowiednia ilość ćwiczeń dla każdego ucznia, porządek w sali, na ławce.

---