Politechnika Gdańska

STUDIUM PEDAGOGICZNE DLA STUDENTÓW

Praca kontrolna z Psychologii ogólnej, rozwojowej i wychowawczej.

Okresy rozwoju człowieka. Młodszy wiek szkolny - charakterystyka ogólna.

Gdańsk 31 V 2005 Autor : Piotr Obuchowski

Sprawdziła : doc. dr Krystyna Maroszek

Plan pracy

I Czynniki rozwoju dzieci w młodszym wieku szkolnym i jego ogólna charakterystyka.

1.Czynniki rozwoju:

1. wiek dziecka

2. środowisko rodzinne lub opiekuńcze

3. czynniki dydaktyczno-pedagogiczne

4. nauczyciel

5. grupy rówieśnicze

2.Fazy rozwoju.

II Rozwój fizyczny i motoryczny.

1.Rozwój fizyczny:

6. mózg

7. mięśnie

8. układ kostny

9. uzębienie

10. analizatory

2.Rozwój motoryczny.

III Główne formy działalności dziecka.

1.Nauka

2.Zabawa

3.Twórczość artystyczna

a) plastyczna

2. czytelnictwo i twórczość literacka

4.Praca.

I Czynniki rozwoju dzieci w młodszym wieku szkolnym i jego ogólna charakterystyka.

Młodszy wiek szkolny czyli okres od 7,8 do 11,12 roku życia to całkiem nowy rozdział rozwoju dziecka. To przejście od beztroskich zabaw, które wypełniały cały dzień ( choć trzeba przyznać że te zabawy miały za zadanie rozwijać zdolności manualne i mentalne dzieci) do nowych obowiązków: codziennego wstawania do szkoły ( choć do przedszkola też trzeba było wstawać ale było to uzależnione od pory wyruszania rodziców do pracy), odrabiania lekcji i opanowania odpowiednich przewidzianych programem nauczania umiejętności, pierwszych obowiązków w domu. Rola i zadania ucznia zmieniają gruntownie społeczną pozycję dziecka w zespole rodzinnym - przydają jej znaczenia ale i zwiększają wymagania wobec niego.

To w końcowym etapie tego okresu również czas dojrzewania płciowego dla niektórych.

Lidia Wołoszynowa, autorka rozdziału o młodszym wieku szkolnym w książce Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży pod redakcją Marii Żebrowskiej wskazuje na następujące czynniki rozwoju dziecka w młodszym wieku szkolnym:

1. wiek dziecka - podstawowy czynnik determinujący tempo i poziom rozwoju dziecka w wieku szkolnym

2. środowisko rodzinne lub opiekuńcze - o tym jak bardzo ważny jest to czynnik niech świadczą badania wskazujące na to iż dzieci z rodzin wykształconych i dobrze sprawujących swoje funkcje opiekuńczo-wychowawcze osiągają przyspieszenie rozwoju intelektualnego i umożliwiają lepszy start, podczas gdy dzieci z rodzin o słabej kulturze ogólnej i pedagogicznej wyraźnie od nich odstają pod każdym niemal względem i uwidacznia się to najbardziej w momencie wstępowania do szkoły i w dalszym jej ciągu na ogół się nie zaciera lecz przeciwnie - pogłębia; należy podkreślić fakt iż szkoła czy jeszcze przedszkole bez pomocy środowiska rodzinnego nie jest w stanie tych nierówności zniwelować.

Ważne jest aby rodzice wykazywali zainteresowanie dziećmi, by z nimi rozmawiali i odpowiadali na zadawane pytania. Ważnymi czynnikami są również miłość, akceptacja i spójność rodziny. Na rozwój mowy i sprawność czytania pozytywny wpływ ma zainteresowanie dorosłych czytelnictwem i obecność biblioteczki w domu. Wspólne wyjścia do muzeów, teatrów, filharmonii, bibliotek, ogrodów zoologicznych itp. sprzyjają rozwojowi intelektualnemu. Tak więc środowisko rodzinne ma szczególny, można by powiedzieć nawet nadrzędny w stosunku do szkoły, wpływ na kształtowanie się sfery społeczno-moralnej i intelektualnej dziecka w tym wieku.

3. czynniki dydaktyczno-pedagogiczne ( programy, treści i metody nauczania w szkole )

4. nauczyciel - jako osoba znacząca dla młodych; jest to dla maluchów ktoś kto wie wszystko potrafi sobie poradzić z każdym problemem; nieraz się słyszy dziecko, które mówi: „ A Pani powiedziała, że...” co świadczy o tym, że dzieci bardzo ufają nauczycielowi i wierzą w jego nieomylność;

5. grupy rówieśnicze - to najczęściej koledzy/koleżanki są źródłem pierwszych informacji o tym skąd się biorą dzieci, to od siebie nawzajem dzieci uczą się brzydkich wyrazów, które jedno z nich zasłyszało wcześniej od dorosłych.

Wyżej wspomniana autorka wyróżnia także dwie fazy rozwoju w ciągu młodszego wieku szkolnego.

Dzieci wstępujące do szkoły różnią się między sobą nieraz bardzo znacznie pod względem rozwoju psychofizycznego i stopnia przygotowania do podjęcia nauki szkolnej. Bywa, że dzieci w tym samym wieku wykazują różnice w rozwoju psychofizycznym sięgające dwóch ( co jest już w zasadzie normą) a czasem nawet 3,4 lat. Wskutek tego ich start w szkole bywa nierówny. Zadaniem szkoły jest te różnice niwelować.

Pomimo tego, iż istnieją między dziećmi takie różnice to u wszystkich dzieci rozpoczynających naukę zachodzi szereg przeobrażeń na tyle wspólnych i typowych iż dają się ująć jako właściwości rozwojowe tego wieku. W związku z tym u dzieci będących w młodszym wieku szkolnym można wyróżnić następujące fazy rozwoju, które wskazują kierunki rozwijania się dzieci:

FAZA I

Obejmuje wiek 7-8 lat, czyli moment wkraczania do szkoły i adaptacji do tego nowego środowiska i jego wymagań. Pod względem fizycznym dziecko uzyskało pewną równowagę i odporność jednak jego kościec jest jeszcze dość słaby i nie może przyjmować zbyt dużych obciążeń. Bardzo intensywne są w tej fazie przeżycia natury społecznej - duża tu rola nauczyciela-wychowawcy, który staje się nieraz większym autorytetem od rodziców. Dzieci uczą się gier zespołowych i przez to współdziałania i współpracy z rówieśnikami. Stają się zdolne do samodzielnego kierowania procesami poznawczymi, potrafią koncentrować uwagę, spostrzegać i obserwować zjawiska. Rozwijają się podstawowe funkcje sfery intelektualnej: analiza i synteza wzrokowa, słuchowa i kinestetyczno-ruchowa. W ciągu dwu pierwszych lat nauki dzieci nabywają zdolność czytania i pisania oraz wykonywania podstawowych działań na liczbach naturalnych. Jest to okres w którym dzieci o obniżonym poziomie rozwoju w zakresie podstawowych funkcji intelektualnych lub niedojrzałe społecznie mogą wyrównać te niedobory.

FAZA II

Obejmuje lata 9-10. Następują wyraźne zmiany w sferze intelektualnej i całej osobowości dziecka. Rozwija się intensywnie mowa i myślenie. Wzrasta sprawność posługiwania się językiem ojczystym, bogaci się zasób słownictwa. Opanowanie umiejętności czytania i pisania rozszerza możliwości przyjmowania wiedzy o świecie.

Myślenie dziecka rozwija się w kierunku zwiększonej aktywności i samodzielności ( zależy to jednak w dużej mierze od metod nauczania stosowanych w szkole i od kierunku wychowawczego w rodzinie).

W końcu tego okresu dzieci swobodnie dokonują operacji logicznych na podstawie rzeczywistego lub wyobrażonego manipulowania przedmiotami. Osiągnięciem tego okresu jest opanowanie pierwszego zespołu operacji myślowych, zwanych „ operacjami konkretnymi”. Wzrasta samoświadomość dziecka. Mimo wyraźnej potrzeby obcowania z dorosłymi i szukania u nich życzliwego oparcia i pomocy, dzieci nie uznają ich autorytetu w sposób bezwarunkowy, skłaniając się do racjonalnej, rzeczowej, a częściowo nawet i krytycznej ich oceny. Następuje wzrost aktywności społecznej i rozwój umiejętności współżycia i współpracy w zespole. W wieku 10-11 lat występują już objawy dojrzewania biologicznego jak i po części psychicznego - szczególnie u dziewczynek.

II Rozwój fizyczny i motoryczny.

1. Rozwój fizyczny

Należy pamiętać, iż między dziećmi w tym samym wieku mogą się pojawiać znaczne nawet różnice w dojrzałości biologicznej oraz sprawności fizycznej i wielkości.

a) Mózg- w okresie młodszego wieku szkolnego zostaje prawie zakończony rozrost mózgu w sensie zwiększenia jego ciężaru ( mózg dziecka 9-letniego waży ok. 1300 g a mózg dorosłego ok. 1400 g).

W wieku szkolnym dokonuje się jednak dalszy, stały i długotrwały proces dojrzewania komórek mózgowych, co przejawia się w rozwoju różnorodnych funkcji mózgu. Między 8 a 14 rokiem życia zapis prądów czynnościowych staje się podobny do zapisu prądów u osób dorosłych.

b) Mięśnie- u siedmiolatka są jeszcze słabo rozwinięte , ogólna ich masa stanowi 27,2% ciężaru ciała podczas gdy u dorosłego mężczyzny np. 44,2%. W młodszym wieku szkolnym mięśnie duże rozwijają się wcześniej niż drobne. W związku z tym dzieci zdolne są raczej do ruchów silnych i zamaszystych niż do czynności wymagających precyzji. Prędzej też męczą się przy czynnościach wymagających dokładności. Dzieci do rozwoju mięśni bezwzględnie wymagają dużej ilości ruchu, najlepiej na świeżym powietrzu.

c) Układ kostny- dzieci w tym wieku zawierają w swoim szkielecie jeszcze dużo tkanek chrzęstnych, co umożliwia dalszy wzrost ale jednocześnie sprawia że kościec jako całość jest miękki i plastyczny. Dlatego bardzo łatwo o deformacje stawów i kości. Np. między 9-11 rokiem życia kostnieje znacznie kościec przegubu i pozwala to na większe obciążanie dzieci zarówno pracami piśmiennymi w szkole, jak i pewnymi pracami fizycznymi. Nie wolno tego jednak robić w pierwszych dwóch klasach podstawówki.

d) Uzębienie- w czasie tego okresu trwa wyrastanie dalszych zębów stałych i pod koniec niego brakuje już tylko 8-ek.

e) Serce rozwija się wolniej niż całe ciało, podobnie płuca też nie są jeszcze w pełni rozwinięte choć ich pojemność rośnie.

f) Analizatory ( słuchowy-szczególnie i wzrokowy) funkcjonują już jak u dorosłego człowieka.

Przy charakterystyce dojrzałości biologicznej dziecka stosuje się najczęściej tzw. wiek morfologiczny dziecka , który uwzględnia jego wysokość, wagę obwód klatki piersiowej i podudzia.

Bardzo ważnymi czynnikami wpływającymi na rozwój fizyczny dziecka są : odpowiednie odżywianie, racjonalne wychowanie fizyczne, właściwa higiena, psychiczne samopoczucie dziecka.

Rozwój fizyczny dziecka przedszkolnego charakteryzowało głównie wzrastanie wysokości ciała. Będzie to też cechą główną okresu dorastania, natomiast młodszy wiek szkolny odznacza się przewagą rozrastania się wewnętrznego i dojrzewania organizmu. Przyrost ciężaru i wysokości ciała w tym wieku odznacza się tym, że jest powolny i w zasadzie równomierny

( z jednym wyjątkiem w postaci tzw. „skoku szkolnego”- skoku wzrostowego, który występuje między 6 a 8 rokiem życia ).

2. Rozwój motoryczny

Można go rozpatrywać z dwu stron, od strony rozwoju uzdolnień, czyli wrodzonych możliwości w zakresie wykonywania czynności ruchowych i od strony sprawności psychomotorycznej , której poziom ściśle determinują ćwiczenia. Zarówno uzdolnienia jak i sprawności ulegają zmianom, przy czym uzdolnienia ruchowe rozwijają się w miarę fizycznego i umysłowego rozwoju człowieka a poziom sprawności w zależności od czasu, intensywności i jakości ćwiczenia. Ćwiczenia ruchowe są podstawowym czynnikiem warunkującym poziom rozwoju motorycznego dzieci szkolnych, pochodzenie z określonego środowiska nie ma tu tak dużego znaczenia.

Można mierzyć cechy psychomotoryczne oraz określać różnice w zakresie uzdolnień ruchowych między dziećmi i ustalać wiek ruchowy dziecka. Posługujemy się przy tym odpowiednimi skalami, które uwzględniają najistotniejsze funkcje ogólnej ruchliwości ( wg Pietera ): siłę, wytrzymałość, szybkość reakcji ruchowych, koordynację statyczną, koordynację dynamiczną, pamięć i wyobraźnię motoryczną oraz ekonomię ruchu. Zaś charakterystykę sprawności motorycznej określają sprawność ruchowa i ogólna sprawność fizyczna.

III Główne formy działalności dziecka.

Nauka.

W wieku przedszkolnym uczenie się i zdobywanie doświadczeń i wiadomości odbywało się w sposób okolicznościowy, najczęściej przez otoczenie i przez samo dziecko niezamierzony. Ta forma uczenia się będzie trwała dalej i przynosiła efekty także w dalszych latach życia dziecka. Jednakże zacznie ona współwystępować z uczeniem się zamierzonym, które dziecku rozpoczynającemu naukę niejednokrotnie nastręcza trudności. Wykształcenie umiejętności dowolnego uczenia się jest jednym z głównych zadań rozwojowych tego okresu.

Właściwy stosunek do nauki i obowiązków szkolnych jest jednym z zasadniczych warunków pomyślnego przebiegu procesu dydaktyczno-wychowawczego w szkole. Większość dzieci klas I szczerze pragnie być dobrymi uczniami. To czy zapał nie zniknie po krótkim okresie czasu zależy między innymi od: pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczyciela, od motywacji jaką wytworzyła rodzina i od cech osobowości ucznia. Dlatego u poszczególnych dzieci niejednakowo szybko i trwale kształtuje się pożądany stosunek do obowiązków szkolnych.

Badania przeprowadzone na uczniach klas pierwszych pozwoliły wyróżnić kilka grup dzieci, z których każda wymaga innego ustosunkowania się nauczyciela w jego pracy wychowawczej z klasą.

Do pierwszej grupy zaliczamy dzieci, które w krótkim okresie po rozpoczęciu nauki w szkole wyróżniają się zdyscyplinowaniem i sumiennym stosunkiem do wszystkich nowych dla siebie obowiązków. Dzieci te bardzo szybko przyswajają sobie postawę moralną, kształtowaną przez szkołę i szybko nabywają wszelkich innych cech osobowości, zapewniających im powodzenie w karierze szkolnej.

Drugą, nieliczną ale wymagającą opieki wychowawczej grupę stanowią uczniowie, których stosunek do nauki wyznaczony jest nie przez poczucie obowiązku lecz przez zainteresowania jakąś konkretną dziedziną lub rodzajem pracy szkolnej.

Najtrudniejszą grupę tworzą uczniowie, których stosunek do nauki jest nierówny i nietrwały z powodu słabej woli i braku nawyku pracy.

Obserwacja dziecka i wpływ jaki na nie wywierać mogą nauczyciel i rodzina umożliwiają prostowanie wypaczeń i przekształcanie wielu cech osobowości dzieci tak aby stawały się uczniami sumiennymi i dobrymi.

Zabawa.

Choć przestaje być ona dominującą postacią działalności dziecka, jak to było w okresie przedszkolnym, to nie znika lecz tylko zmienia swą formę i treść. Złożone stosunki społeczne w szkole powodują, że dzieci szkolne chętniej grają w gry zespołowe , oparte na określonych regułach i coraz bardziej interesuje je wynik zabawy a nie sam jej przebieg. Dlatego też, zabawa wymaga w jeszcze większym stopniu, niż to miało miejsce w poprzednim okresie, ukierunkowania na jakiś cel, napięcia woli i takiej organizacji zachowania się aby cel ten udało się osiągnąć.

Dużego znaczenia nabierają wszelkiego rodzaju gry pokojowe, świetlicowe, mające charakter intelektualnego współzawodnictwa, np. warcaby, domino, szachy, różnego rodzaju gry karciane.

Nadal jednak dzieci lubią się bawić w zabawy tematyczne, np. w dom , lekarza itp. Jednak pod wpływem lektur i zdobywanych w szkole wiadomości zmienia się i tematyka zabaw.

Istotną rolą nauczyciela jest by zwinnie przeplatać naukę z zabawą a jeśli to tylko możliwe uczyć przez zabawę.

Coraz większe znaczenie zyskują zabawy manualne, majsterkowanie itp.

Twórczość artystyczna dziecka.

a) Twórczość plastyczna.

Przeżycia, jakie wywołują u dzieci obejrzane sztuki teatralne czy filmy są wielorakie a ich jakość i intensywność zależy od wielu czynników. Badania wykazują, iż dzieci, które potrafią wyrażać siebie w rysowaniu są wrażliwsze na kontakty z teatrem.

Dziecięca twórczość rysunkowa ulega z wiekiem pewnym charakterystycznym przemianom, podobnie jak zmieniają się sposoby percepcji przez dziecko dzieł sztuki.

W dziedzinie twórczości rysunkowej wyróżniamy kilka stadiów ( wg Szumana):

okres bazgrania, okres schematu i okres poschematyczny. Na młodszy wiek szkolny przypada okres schematu. Następuje tu stopniowy zanik spontanicznej ekspresji charakterystycznej dla dziecka przedszkolnego a dziecko nie odczuwa już radości z samego rysowania a raczej stara się stworzyć coś co będzie rozumiane i doceniane przez innych. Tematem rysunków jest w związku z tym bardzo często rzeczywistość lub powielanie istniejących wzorów, rysunki opierają się bardziej na pamięci niż na wyobraźni.

Powodem spadku znaczenia rysunku jako środka wyrażania siebie przez dzieci jest również to że pojawia się możliwość pisania czyli innej drogi ekspresji.

2. Czytelnictwo i twórczość literacka.

Potężnym czynnikiem pobudzającym sferę przeżyć estetycznych i inspirującym twórczość artystyczną dzieci szkolnych jest czytelnictwo. Odgrywa ono rolę pobudzającą wyobraźnie twórczą dziecka z jednej strony, a z drugiej stanowi źródło wiedzy i informacji oraz pobudza rozwój zainteresowań.

Literatura spełnia w znacznym stopniu funkcję zabawową u dzieci w okresach poprzedzających wstąpienie do szkoły i w młodszym wieku szkolnym. Dzieci stają się zdolne do samodzielnego czytania a odpowiednio dobrane książki mogą inspirować różne rodzaje działalności zabawowej. Dzięki czytaniu uczniowie kształtują pojęcia logiczne, wzbogacają wiedzę o życiu ludzi i o przyrodzie, rozwijają ogólną sprawność intelektualną, kształtują postawy społeczno-moralne.

U pewnej grupy dzieci o rozwoju przyspieszonym lub specjalnie uzdolnionych czytelnictwo i mowa pisana przybierają formę twórczości literackiej.

Możliwości twórcze dzieci nie ograniczają się więc do plastyki. Mowa pisana, dziedzina twórczości literackiej, stwarza także sposobność do wyrażania indywidualnych możliwości i zdolności, które dochodzą do głosu i kształtują się pod opieką i kierunkiem otoczenia.

Praca.

Praca dziecka w tym wieku składa się z pracy szkolnej i z pomocy w domu - drobne zadania zlecane przez rodziców, pomoc przy prowadzeniu gospodarstwa domowego.

Nadal w znacznym stopniu praca odbywać się może na zasadzie zabawy ale potrzebne jest też by dziecko przyzwyczajało się do pracy czyli do zajęć które nie koniecznie musza mu się podobać.

Praca szkolna, która nakłada poważne obowiązki zaczyna wyraźnie zmieniać osobowość dziecka. Zmienia się także życie dziecka i jego sytuacja w rodzinie, zwiększają się wymagania.

Proces zaprawiania dzieci do pracy nie należy do łatwych, bowiem dorośli mają pokazywać im wzory prawidłowej, dobrej roboty, troszczyć się o to, aby dzieci wykonały jak najlepiej to, czego się podjęły, aby powoli powstawało w nich dążenie i przyzwyczajenie do pracy systematycznej, sumiennej i staranej.

Bibliografia:

1. Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Maria Żebrowska, PWN, Warszawa 1975

2. Poznaj swoje dziecko, Halina Filipczuk, Nasza Księgarnia 1975

www.stiudent.pl

2

---