Okresy rozwoju człowieka
Marzena Brudz
Pedagogika, sem. I
Człowiek jak i inne zwierzęta jest istotą w której organizmie przez całe życie występują różne procesy ma różnym etapie życia. W mojej pracy opisze co się w nas zmienia i kiedy dzieląc to na następujące okresy rozwoju człowieka:
Okres roju śródmacicznego
Okres rozwoju progresywnego
Okres pokwitania. Dorastanie
Okres względnej stabilizacji
Okres starości
OKRES ROZWOJU ŚRÓDMACICZNEGO
Jest to okres, który zaczyna się po zapłonięciu jaja kiedy to masa cytoplazmy jest wielokrotnie większa w porównaniu do innych komórek ciała w stosunku do masy ich jądra. Kiedy jajo ma 23 pary chromosomów dzieli się na dwie komórki. Potem w procesie bruzdkowania powstaje morula. zapłodnione jaja w trakcie tych podziałów, przesuwa się w stronę macicy. efektem bruzdkowania jest powstanie blastuli, w której znajduje się blastocysta, będąca w postaci pęcherzyka. W okresie moruli komórki swobodnie się przemieszczają a nawet zmieniają kształt cały czas się do siebie dopasowując. Większe komórki zbierają się na jednym biegunie blastocysta i tworzą węzeł zarodkowy. Zapłodnione jajo przesuwa się do macicy przez 3-4 dni. Morula i blastula zagnieżdżają się swobodnie w macicy w ciągu następnych 3-4 dni. Około 7 dnia powierzchnię blastocysta pokrywa trofoblast- warstwa komórek. Jest to pierwotna błona płodowa. 8-10 dni po zapłodnieniu następuje śródmiąższowe zagnieżdżenie się zarodka. Od samego początku na komórki potomne mają wpływ różne mikrośrodowiska przez co komórki się różnicują w różnych kierunkach. Przyczyną tego procesy jest determinacja chemiczna wywołana stycznością z substancjami pozakomórkowymi oraz innymi komórkami. Pod wpływem aktywnych substancji komórki potomne które miały taki sam zestaw genów zmieniają się na kilka typów. Gdy jeden typ komórek utworzy własną wyodrębniona tkankę, nazywamy to różnicowaniem tkankowym- histogenezą. Komórki zarodka tworzą dwie warstwy po uzyskaniu kontaktu biologicznego z tkankami macicy. Warstwa zewnętrzna- trofoblast, wnika w najbardziej rozwiniętą błonę śluzową uczestnicząc w formowaniu się łożyska, dzięki któremu organizm matki komunikuje się z płodem. Zarodek natomiast tworzą komórki węzła zarodkowego. Gdy zbierze się ich więcej tworzy się dwuwarstwowa tarcza zarodkowa. Jej wnętrze nazywamy endodermą a część zewnętrzną ektodermą. Po pewnym czasie w ektodermie powstaje smuga pierwotna i w niej rozwija się mezoderma. Mezoderma wnika miedzy pozostałe dwie części, tak że one stykają się ze sobą tylko w części gardłowej i odbytowej. Zarodek jest otoczony łożyskiem, które pod koniec ciąży waży około 500g i ma około 3cm grubości a jego średnica to nawet 15-20cm. Zadaniem łożyska jest przekazywanie z krwi matki składników odżywczych, wody, tlenu, hormonów i przeciwciał. Jest to także złożony gruczoł dokrewny, który wydziela kosmówkowy hormon wzrostu i prolaktynę, która kieruje rozwojem płodu. Łożysko oprócz tego, że przekazuje różne substancje płodowi to też zabiera od niego dwutlenek węgla, resztki azotowe i niektóre hormony. Wszystko to zostaje wydalone dzięki krążeniu matki, jej nerek i płuc. W ciąży bliźniaczej uformowanie łożyska jest zależne od tego czy są to bliźniaki jednojajowe czy też dwujajowe. Bliźniaki dwujajowe mają na ogół osobne błony płodowe i łożyska a jednojajowe mogą mieć wspólne błony i wtedy dochodzi do walki między nimi o składniki odżywcze pobierane z krwi matki w wyniku czego niekiedy bywa tak, że jeden z płodów jest dużo lepiej rozwinięty od drugiego. Na początku zarodek rozwija się bardzo szybko. Jajo ma około 0,2 mm średnicy i waży 0,004 mg a po wniknięciu plemnika 0,005 mg. Gdyby takie tempo rozwoju się utrzymywało do 20 roku życia to jeden człowiek byłby wielkości całego znanego wszechświata. W 4-5 tygodniu życia płodowego widać już początek rozwoju szkieletu o raz układu nerwowego w 6-7 tygodniu kiedy to zarodek jest wielkości 6-12 mm długości, można zobaczyć głowę, serce, klatkę piersiową i brzuch . widać też początki formowania się kończyn i istnieją już narządy pierwotne. W 8-9 tygodniu zarodek waży 1,2 g i ma długość 21-30 mm a my możemy już zobaczyć wyraźne ludzkie kształty chociaż z nie zachowanymi proporcjami. Kiedy płód ma 26 tygodni jest zdolny do ruchów całego ciała co jest odczuwane przez matkę jako kopanie. Dzięki tym ruchom przyśpiesza się rozwój układu mięśniowego oraz nerwów ruchowych. Kiedy formują się narządy pierwotne zarodek jest bardzo wrażliwy na wpływy zewnętrzne, które bardzo łatwo zaburzają jego rozwój, szczególnie miedzy 25 a 40 dniem po zapłodnieniu (zarodek ma wtedy 3,5 do 10 mm długości). Jeśli zarodek zostanie uszkodzony zatrzymuje się jego rozwój na skutek czego obumiera i wtedy pojawia się poronienie. Jednak jeśli uszkodzenie nastąpi w późnym okresie rozwoju zarodka lub wczesnym płodu dziecko rodzi się z wadami rozwojowymi. Przyczyny uszkodzenia mogą być różne: zła dieta matki, jej nie dożywienie, niedobór witamin A, B, D, złe zdrowie matki, palenie papierosów, spożywanie alkoholu itp. Rozwój płodowy kończy się porodem, zazwyczaj dziecko osiąga wtedy odpowiedni stopień dojrzałości poza organizmem matki. Płód ma wtedy średnio 50-51 cm długości i 3,5-3,6 kg ciężaru. O jego zdolności do życia świadczy stan jego serca, płuc, układu nerwowego itp. W bardzo wielu przypadkach pierwsze dziecko urodzone przez daną kobietę jest mniejsze od następnych co może mieć związek z niepełnym przygotowaniem do rozrody, gdyż pierwsze dziecko rodzi się przed 25 rokiem życia matki a więc przed optymalnym wiekiem.
OKRES ROZWOJU PROGRESYWNEGO
Okres rozwoju progresywnego dzieli się na dwie fazy: fazę bierności i ekspansji. Pierwsza jest faza bierności. Zaczyna się ona w momencie narodzin dziecka. Noworodek osiąga wtedy 5,6% ciężaru ciała właściwego osobie dorosłej, 16% powierzchni ciała, 34% wysokości, 41% wielkości klatki piersiowej i aż 62% wielkości głowy. Wyjście na świat jest dla dziecka ogromnym stresem. Organizm dziecka musi się usamodzielnić gdyż pępowina zostaje przecięta i noworodek zostaje odcięty od matki. Pomimo tego to ona jest dla niego najlepszym opiekunem. Wciąż daje mu pokarm z piersi i ma najlepszy kontakt psychiczny z dzieckiem. W okresie noworodkowym cały organizm dziecka musi się przystosować do nowych warunków przez co przechodzi tzw. zastój w rozwoju. Prze pierwsze 5-7 miesięcy dziecko posiada cechy rozwijającego się płodu. W tym okresie dziecko zaczyna siadać, chwytać rękami, zmniejsza się wykorzystanie energii, tempo rozwoju, przyrost podskórnej tkanki tłuszczowej oraz obniża się stopień podobieństwa do rodziców. Faza ekspansji jest to czas w którym dziecko uczy się władać własnym ciałem oraz doskonalą się jego mechanizmy biochemiczne i fizjologiczne a finałem tego jest stan równowagi zwany homeostazą. Dynamika rozwoju maleje z roku na rok. Pierwszy etap faza ekspansji trwa do 2,5-3 roku życia. Dziecko osiąga wtedy około 25% ciężaru ciała, 33% powierzchni ciała, 56% wysokości ciała, 65% obwodu klatki piersiowej i 90% obwodu głowy- jakie są właściwe osobie dorosłej. Szybko również rozwija się aparat ruchu. Dziecko ma też intensywny rozwój tkanki tłuszczowej dlatego łatwo przybiera na masie. Niestety jeśli dziecko będzie miało nadmiar tkanki tłuszczowej już w tym wieku, w przyszłości będzie mieć skłonności do otyłości. Większe niemowlęta szybciej rozwijają się ruchowo jednak dziewczynki wcześniej niż chłopcy zaczynają chodzić i mówić. W ciągu pierwszych 3-4 lat życia zachodzą również przemiany biochemiczne i morfologiczne czyli następuje dojrzewanie biochemiczne ustroju. W tym czasie dziecko posiada już uzębienie mleczne. Po 3 latach życia kręgosłup jest już ukształtowany, chód jest pewny, rozwija się także stopa „marszowa” a kończyny dolne osiągają już nawet 46% wysokości ciała. Drugi etap ekspansji trwa od 2,5-3 do 8-9 roku życia. W tym czasie następuje zwolnienie tempa rozrostu organizmu i intensywne dojrzewanie wielu układów. Zwiększa się przyrost ciężaru ciała a nie wysokość. Typowy jest rozwój receptorów, różnicowanie tkanki mięśniowej i różnicowanie zakończeń nerwowych. Dzięki tym zmianom ruchy są bardziej skoordynowane a dziecko jest bardzo ruchliwe. W tym wieku zarastają się szwy czaszki, kości miedniczych, kończy się kostnienie palców i śródręcza a rozpoczyna wymiana zębów mlecznych na stałe. Pod koniec fazy ekspansji następuje nieco przyśpieszenie rozwoju.
OKRES POKWITANIA. DORASTANIE
W tym okresie zostaje zakończony cykl przemian związanych z rozwojem progresywnym. Jest to przejście z młodości do dojrzałej dorosłości. Okres ten trwa u chłopców od 10 do 20 roku życia a u dziewcząt od 8 do 18 roku życia. Jednak rozpoczęcie i zakończenie dojrzewania jest zależne nie tylko od kwestii genetycznych ale również od środowiska a przede wszystkim żywienia. Pierwszym zewnętrznym objawem dojrzewania u dziewcząt jest wzrastanie gruczołów sutkowych a u chłopców powiększenie się jąder. W ciągu 3 lat od rozpoczęcia tego procesu następuje pełne rozwinięcie piersi. 6 miesięcy od rozpoczęcia ich rozwoju pokazuje się owłosienie łonowe i również trwa 3 lata. Około rok później pojawia się owłosienie pod pachami a do pełnego rozwoju dochodzi w przeciągu 4 lat. Między 11,5 a 12,5 rokiem życia pojawia się znaczny przyrost wysokości ciała. Następuje on w roku poprzedzającym pierwszą menstruacje- menarche. U chłopców rozwój prącia rozpoczyna się około 12,5 roku życia i trwa około 5 lat. Prącie w tym czasie powiększa się dwukrotnie a jądra między 12 a 19 rokiem życia aż dziesięciokrotnie. Między 12,5-14 rokiem życia chłopcy mogą urosnąć nawet 8% czyli w ciągu roku nawet 10-15 cm. U chłopców następuje znacznie większy przyrost barków niż u dziewczyn. Za to dziewczynką bardziej się rozszerzają biodra. U chłopców wzrasta masa mięśniowa a u dziewczynek tkanka tłuszczowa która w efekcie jest dwukrotnie grubsza niż u mężczyzn. U dziewcząt w wieku 14-15 a u chłopców w wieku 14-17 może się pojawić trądzik młodzieńczy. Są to wypryski na twarzy pojawiające się przez zmiany hormonalne. U chłopców na twarzy pojawia także owłosienie w wieku 13-14 lat. Potem następuje mutacja głosu a w wielu 16-17 lat wypadają im włosy z boków czoła i tworzą się typowe wcięcia kątowe. W czasie dorastania płuca powiększają się o 63%, nerki o 43%, tarczyca o 28%, wątroba o 10% a ciężar ciała zwiększa się o 33%. Dorastanie kończy się okresem progresywnego rozwoju i jest to moment przejścia do dorosłości. Człowiek jest wtedy przygotowany do obowiązków jakie go czekają w życiu.
OKRES WZGLĘDNEJ STABILIZACJI
Jest to okres, w którym większość cech podlega regresji a inne pomimo tego, że ciągle rosną mają na nas nie pożądany wpływ jak na przykład ciśnienie tętnicze, które po pewnym czasie jest dla nas za duże. Jednak każda cecha ma swój progres a potem ulega regresji w innym czasie i wieku. Można też powiedzieć, że regresja zaczyna się tym wcześniej, im wcześniej osiągnęła swój szczyt możliwości. Jednak są pewne cechy takie jak praca serca czy płuc, które mają swój drugi szczyt- u kobiet jest on około 45 roku życia a u mężczyzn około 50 roku życia. Można wtedy mówić o często opisywanej „drugiej młodości”. Jednym z fenomenów jest także fakt, że kobiety, które wcześniej dojrzały, później przekwitają i na odwrót.
OKRES STAROŚCI
Jest to ostatni okres w naszym życiu. Za zmiany typowe dla tego okresu, czyli zmiany starcze uważa się zanik zdolności przystosowawczych organizmu do nowych, nie spotykanych wcześniej sytuacji. Zmiany te są skutkiem zmniejszenia się masy tkanek (przyśpieszony proces kataboliczny), komórki nie nadążają się regenerować. Przebieg starzenia się jest zależny od naszego wcześniejszego trybu życia. Są jednak czynniki, które mogą przedłużyć czas pewnej sprawności. Są to między innymi aktywność ruchowa, odpowiednie odżywianie się, jak najmniej stresów. Jednak tępo starzenia się jest głównie zależne od naszych genów. Według badań wynika, że kobiety żyją 3-5 lat dłużej niż mężczyźni. Można to uzasadnić tym, że kobiety biologicznie starzeją się później niż mężczyźni a poza tym są w mniejszym stopniu narażone na stresy i przeciążenie organizmu związane z wykonywaną pracą. Przekwitanie kobiet -klimakterium, trwa około 7 lat . W tym procesie wzrasta poziom wydzielanych gonadotropin i spada poziom estrogenów. W okresie starości nasila się wrażliwość organizmu na czynniki środowiskowe, zwłaszcza chorobowe. Do upośledzających zalicza się m.in. zespoły geriatryczne ,w tym: niedomogi i trudności ruchowe, osłabienie pamięci, sprawności narządów zmysłów: wzroku, słuchu, powonienia ,oraz następuje osłabienie wrażeń smakowych i zmniejsza się atrakcyjność potraw. Sprawność nerek jest znacznie obniżona z uwagi na to iż przepływ krwi przez nerki zmniejsza się o około 60 %, a zdolność filtracyjna około 50%, stąd też często występują zatrucia mocznikiem co powoduje zgon osoby starszej. W okresie tym funkcje gruczołów płciowych wywołują pewne przejawy „maskulinizacji” wyglądu czyli - wystąpienie u kobiety cech somatycznych męskich, Występuje zmiana sylwetki ciała, nieprawidłowe owłosienie, obniżenie skali głosu). Pierwsze oznaki starzenia się zauważalne są w narządzie ruchu. Maleje siła i precyzja ruchów. Cieńsze stają się włókna kolagenowe, zmniejsza się grubość i elastyczność skóry. W jej obrębie pojawiają się brodawki, naczyniaki, przebarwienia lub bielactwo. Na twarzy powstają zmarszczki, na udach i brzuchu tworzą się fałdy. Piersi kobiet staja się opadające, zmniejsza się również liczba gruczołów potowych . Ma również miejsce powiększenie się masy ciała w efekcie wzrostu otłuszczenia, jest to np. zwiększenie się obwodu pasa który jest najbardziej widoczny u mężczyzn. Tkanka tłuszczowa przemieszcza się w dolne okolice twarzy, tułowia, kończyn dolnych. U kobiet niekiedy tłuszcz gromadzi się na karku poniżej szyi, tworząc mały garb. Zaczynają się zmiany w obrębie układu krążenia - w sercu naczyniach krwionośnych. Zmiany są głównie z powodu odkładania się cholesterolu w ścianach naczyń. Widoczne są zmiany chodu, postawy, rysów twarzy. Wydłuża się nos i małżowina uszna. Występuje spadek sprawności fizycznej, bardziej u mężczyzn niż u kobiet. Człowiek stary mniej śpi, wentylacja płuc zmniejsza się o 60% . W razie wytrącenia organizmu człowieka starego ze stanu równowagi powrót do stanu wyjściowego trwa dłużej, mniejsza jest też siła reakcji stresowych. Opisane zmiany prowadzą w naturalnej postaci do śmierci. Jak wiemy człowiek może żyć ponad 100 lat, jednak najczęściej ginie obecnie nie ze starości, lecz na skutek chorób czy wypadków, a znacznie skraca jego życie nieracjonalny tryb życia i nadmiar stresów życia codziennego.