STRES BOJOWY  

Przyczyny, oznaki, zapobieganie

 
  Siły Zbrojne RP - zawodowa, umundurowana i wyposażona w specjalistyczny sprzęt formacja utrzymująca stałą gotowość do działań bojowych i przeznaczona do czynnego udziału w walce zbrojnej.

   

STRES POLA WALKI
 

• Walka zbrojna - forma rywalizacji, w której występuje świadome przeciwdziałanie zamiarom przeciwnika prowadzone w warunkach stałego zagrożenia zdrowia i życia połączone z koniecznością zabijania i niszczenia.  

• Zadania realizuje kadra zawodowa mająca do dyspozycji szeroką gamę specjalistycznego uzbrojenia i sprzętu, wykorzystująca nowoczesne techniki prowadzenia walki. 

• Kadra zawodowa stanowi obsadę kontyngentów wojskowych pełniących służbę w najodleglejszych zakątkach świata

  

STRES 

• Stres jest codziennym elementem życia żołnierza w trakcie pobytu na misjach poza granicami kraju

• Stres to natychmiastowa reakcja organizmu na wszelkie - negatywne i pozytywne - bodźce z zewnątrz.

  
 

STRES BOJOWY

• Stres u żołnierzy (Crocq) to zespół reakcji psychologicznych, fizjologicznych oraz zachowań alarmowych i obronnych organizmu, wobec sytuacji zagrożenia lub skierowanej przeciwko niemu (żołnierzowi) agresji

• Stres bojowy - reakcja normalnych ludzi na nienormalną sytuację.

   

Zagrożenia militarne w rejonie misji 

Możliwe źródła stresu:

• Stałe niebezpieczeństwo ostrzelania przez nieznanych sprawców

• Możliwość występowania aktów terrorystycznych przy wykorzystaniu min - pułapek, samochodów - pułapek, bomb, zamachowców- samobójców itp..

• Pozostałości ostatniego konfliktu - miny, niewybuchy

• Nieprzewidywalność ataków - poczucie stałego zagrożenia, obawa przed cierpieniem, śmiercią, kalectwem

• Trudności w rozpoznawaniu zagrożeń militarnych wynikające z rozwoju sytuacji wewnętrznej oraz konfliktów powodowanych różnicami mentalnymi

• Prawdopodobieństwo przekształcenia się nieporozumień z ludnością cywilną w otwarte konflikty z użyciem broni

• Niewystarczająca znajomość lub lekceważenie przepisów bezpieczeństwa przy obchodzeniu się z materiałami wybuchowymi, sprzętem technicznym oraz nieuwzględnianie warunków naturalnych (charakter terenu, nawierzchni dróg, temperatury)

• Długotrwały wysiłek fizyczny w niektórych akcjach: brak odpoczynku i snu, ograniczenia w higienie osobistej, nieregularne spożywanie posiłków 

 
Źródła stresu bojowego - zagrożenia militarne  

Możliwe źródła stresu:

• Długotrwałe napięcie psychiczne,

• Akcje z użyciem broni lub innych środków przemocy, widok zabitych i rannych, krwi, zniszczeń,

• Inne akcje: rozminowywanie, niszczenie materiałów wybuchowych, broni, amunicji,

• Akcje ratownicze - ewakuacja i pomoc medyczna osobom rannym wykonującym takie zdania,

• Akcje kierowane przeciwko dużym zgromadzeniom (manifestacjom) ludności cywilnej, niekiedy z udziałem kobiet i dzieci traktowanych jako „żywe tarcze”,

• Działanie w terenie nieznanym, z reguły nieprzyjaznym: konieczność przestrzegania prawa konfliktów zbrojnych, często przeciwko tym, którzy nie przestrzegają żadnych zasad i praw. 
   

Przeciwdziałanie skutkom stresu bojowego  

• Utrzymywanie broni, odpowiedniego zapasu amunicji oraz opatrunków osobistych w stałej gotowości do użycia

• Poruszanie się w hełmie i kamizelce kuloodpornej podczas wykonywania zadań mandatowych poza terenem bazy

• Przemyślana organizacja przejazdu konwojów oraz ich systemu obserwacji i ognia

• Systematyczne szkolenie podwładnych w zakresie samopomocy i pomocy medycznej oraz psychologicznej

• Obserwowanie otoczenia i podwładnych (kolegów), ostrzeganie o grożącym niebezpieczeństwie, osłanianie (ubezpieczenie) ich podczas działań

• Wnioskowanie o zagrożeniach na podstawie zachowania podwładnych (kolegów) 

• Udzielanie kolegom pomocy w potrzebie - poszkodowanym, rannym, zagrożonym w różny sposób - wg generalnej zasady: nikogo nie pozostawiamy bez pomocy

• Ścisłe i bezzwłoczne realizowanie rozkazów, zadań i planów działania; poruszanie się wyłącznie po wyznaczonych i nakazanych drogach

• Utrzymanie stałej łączności z przełożonym (oficerem dyżurnym/operacyjnym)

• Ograniczanie kontaktów z miejscową ludnością do skali absolutnie niezbędnej; unikanie sporów i zbyt radykalnych reakcji wobec lokalnych władz i ludności

• Wymiana doświadczeń i informacji nt. zachowań ludności cywilnej, tradycji oraz lokalnych zwyczajów

• Okazywanie szacunku wobec lokalnych praw, zwyczajów i tradycji - zwłaszcza religijnej

• Niezbliżanie się do najświętszych miejsc kultu religijnego poza granice przyjęte i uznawane przez strony (niezapuszczanie się w te miejsca, nawet w warunkach dynamicznie prowadzonych akcji)

• Unikanie działań pochopnych - podejmowania zbędnego ryzyka, nieprzemyślanego użycia broni lub innych środków przemocy, akcji niezaplanowanych - bez odpowiedniego zabezpieczenia, wsparcia

• Zbieranie i analizowanie doświadczeń w tym rozpoznawczych informacji o terenie, działaniu zorganizowanych grup oporu i przebiegu manifestacji osób cywilnych

• Dokładne planowanie i zabezpieczenie akcji

• Koncentrowanie się podczas działań na wykonywaniu zadań zgodnie z planem, ale z jednoczesną psychiczną gotowością do działania w sytuacji nieprzewidzianego obrotu zdarzeń

• Każdorazowo po drastycznym, traumatycznym wydarzeniu, akcji, korzystanie z dostępnych form odreagowania silnych emocji (rozmowa z zaufanym kolegą, przełożonym, kapelanem, psychologiem, defusing, odprawa po akcji)  
   

Zmęczenie walką 

• Wojna jest bardziej stresogenna niż najcięższy z treningów. Dobra kondycja psychiczna i fizyczna pomaga w radzeniu sobie ze stresem, lecz nie uwalnia od odczuwania strachu i innych nieprzyjemnych doznań przed, w czasie i po walce.

• Zespół tych symptomów nazywa się „WYCZERPANIEM WALKĄ” i jest naturalnym wynikiem wykonywania trudnych zadań w ekstremalnych, zagrażających życiu warunkach. 
   

OBJAWY FIZYCZNE I ZMIANY W ZACHOWANIU: 

• Silne napięcie mięśni aż do odczuwania bólu, dygotanie, nerwowość ruchów, niemożność usiedzenia w jednym miejscu, niezgrabność i brak precyzji w działaniu;

• Nadwrażliwość na bodźce - podrywanie się z przerażeniem z powodu nagłego, głośnego dźwięku lub gwałtownego ruchu;

• Zimny pot, suchość w ustach, bladość skóry, trudności ze skupieniem;

• Kołatanie serca, zawroty głowy, poczucie bycia skołowanym;

• Poczucie braku tchu w piersiach, zbyt szybki oddech, mrowienie w kończynach;

• Skurcze i drętwienia;

• Rozstrój żołądka, mogą występować wymioty;

• Wypróżnianie się i/lub moczenie w sytuacji nagłego zagrożenia;

• Rozwolnienie lub zatwardzenie, częste oddawanie moczu;

• Znużenie: poczucie bycia zmęczonym, wypompowanym, wykonywanie najmniejszych ruchów z wielkim wysiłkiem;

• Poczucie bycia nieobecnym, uporczywe wpatrywanie się w dal. 
   

PSYCHICZNE OBJAWY:  

• Niepokój: rozstrojenie nerwowe, poczucie udręczenia, oczekiwanie na najgorsze;

• Drażliwość: przeklinanie, narzekanie, wybuchowość;

• Trudności w skupieniu uwagi, w przypomnieniu sobie szczegółów;

• Trudności w myśleniu, mówieniu, komunikowaniu się z innymi;

• Trudności w zasypianiu, budzenie się z powodu koszmarów sennych;

• Smutek, zgryzota, płaczliwość;

• Ciągłe rozpamiętywanie np. śmierci, ran odniesionych przez kolegów, uniemożliwiające dalsze działanie;

• Wyrzuty sumienia z powodu popełnionych błędów lub uporczywe rozpatrywanie tego, co powinno się wtedy zrobić, a nie zrobiło;

• Poczucie opuszczenia przez dowódców lub kolegów z pododdziału;

• Zachwianie poczucia pewności siebie i zaufania do pododdziału.

•  Wielu żołnierzy odczuwa takie symptomy, jednakże

    jest w stanie dalej walczyć i wykonywać swoje obowiązki

 
  

Zachowania w stresie wojennym 

Adaptacja 

Dysfunkcjonalne zachowania stresowe 

Nieracjonalne/przestępcze zachowania 

Zmęczenie walką 

Zjednoczenie się jednostki;

Lojalność w stos. do kolegów, przełożonych, identyfikacja z jednostką;

Poczucie elitarności;

Poczucie misji;

Podwyższona tolerancja na trudy, niewygody, ból i rany;

Poczucie celu;

Akty heroizmu, odwagi, samopoświęcenia 
 

Zabijanie jeńców, niebranie jeńców;

Tortury, zbędna brutalność;

Zabijanie zwierząt;

Uzależnienia od alkoholu/ narkotyków;

Naruszenia dyscypliny;

Odmowa wykonania rozkazu,

Dezercja;

Samookaleczenia;

Zastraszanie przełożonych 
 

Podwyższony stan gotowości, lęku, strachu, poirytowania, gniewu, wściekłości, winy, samozwątpienia, żałoby;

Fizyczne objawy stresu;

Utrata poczucia pewności siebie;

Utrata nadziei i wiary;

Depresja, bezsenność;

Ataki paniki, wyczerpanie, apatia;

Utrata umiejętności i pamięci;

Słowotok lub/i milczenie;

Halucynacje 
 

Zespół stresu pourazowego (PTSD) 

Niekontrolowane bolesne wspomnienia, „flashbacki”,

problemy ze snem, koszmary senne, izolacja społeczna,

wycofanie, lęk, uzależnienie od alkoholu lub narkotyków, 

Pozytywne zachowania stresowe

  

• Niemożność uporania się ze stresem przejawia się w działaniach żołnierza i jego poziomie funkcjonowania.

• Stanowi zagrożenie dla niego samego, kolegów jak i osób oczekujących pomocy.

  

ASD - Zespół Ostrego Stresu 

• Czas trwania: do 30 dni po zdarzeniu

• Objawy:

• Dysocjacja (odrętwienie, zredukowana świadomość, depersonalizacja, derealizacja, amnezja),

• Ponowne doświadczanie urazowego zdarzenia,

• Unikanie myśli, uczuć lub miejsc,

• Pobudzenie, wyraźny niepokój,

• Upośledzenie funkcjonowania. 
   

PTSD - Zespół Stresu Pourazowego  

• Czas trwania: co najmniej 1 miesiąc po urazie

• Objawy:

• Ponowne doświadczanie urazowego zdarzenia,

• Unikanie myśli, uczuć, rozmów, wyobcowanie, ograniczony zakres przeżywanych emocji, poczucie ograniczonej przyszłości;

• Pobudzenie (nadmierna czujność, bezsenność, podwyższona reakcja przestrachu, podatność na irytację, trudności z koncentracją). 
   

CZAS 

Przebieg ostry: Objawy utrzymują się krócej niż trzy miesiące.

 
Przebieg chroniczny: Objawy utrzymują się dłużej niż trzy miesiące.

 
Przebieg opóźniony: Symptomy pojawiają się co najmniej pół roku po urazie.

 
Pojawiają się także u wielu ofiar objawy „drugorzędne”: niepokój, depresja, nadużywanie środków psychoaktywnych, wyczerpanie, spadek wydajności pracy, „poczucie winy ocalonego”.   
 

PTSD RZADKO ROZWIJA SIĘ JAKO SAMODZIELNY ZESPÓŁ ZABURZEŃ.

ZWYKLE TOWARZYSZĄ MU: 
 

1. DEPRESJE

2. FOBIE

3. NARKOMANIA (LEKOMANIA)

4. ALKOHOLIZM I INNE UZALEŻNIENIA

5. DYSFUNKCJE SEKSUALNE!!!!

6. PRÓBY SAMOBÓJCZE

7. SYNDROM „OCALONEGO” 
  

METODY I PROCEDURY ODREAGOWANIA PSYCHOLOGICZNEGO

   

KTO POTRAFI POMÓC SOBIE -

POTRAFI POMÓC SWOIM KOLEGOM  
 

Co powinieneś robić

jeśli przeżyłeś zdarzenie traumatyczne? 

• Koncentruj się na swoich doświadczeniach w innych trudnych

sytuacjach, na tym jak sobie poradziłeś i co pozwoliło ci przetrwać,

• Myśl o przyszłości, planuj, co zrobisz jak wrócisz,

• Kontaktuj się z rodziną tak często, jak możesz,

• Dostarczaj swojemu organizmowi wystarczające ilości jedzenia, picia i snu,

• Nie zażywaj substancji odurzających,

• Mów szczerze o swoich uczuciach,

• Powstrzymaj się od oskarżania innych lub podejmowania ważniejszych decyzji,

• Nie obwiniaj się.

• Otwórz się na ludzi i spędzaj z nimi czas.

•  Uprawiaj regularnie wysiłek fizycznie (bieganie, siłownia),

• Nie izoluj się od otoczenia, przebywaj w towarzystwie innych,

• Wiedz, że twoje reakcje w sytuacji stresu nie są ani nadzwyczajne ani nienormalne,

• Kontaktuj się z psychologiem, kapelanem,

• Zachowaj poczucie humoru 
   
   

GRUPOWE METODY ODREAGOWANIA STRESU POLA WALKI 
 
Pomoc instytucjonalna realizowana w pododdziałach i bezpośrednio przez przełożonych: 

• defusing  

• odprawa po akcji z elementami „wentylowania” emocji 

• zwolnienie z wykonywania zadań i obowiązków służbowych  
   

Defusing - definicja 

• (ang. - rozbrojenie, stępienie, dezaktywacja); metoda pomocy psychologicznej, sprowadzającą się do odreagowania silnych emocji i napięć spowodowanych udziałem w szczególnie dramatycznych wydarzeniach.

 
 

Zasadnicze cele defusingu 

• Organizuje się w tym samym dniu i w miejscu wydarzenia lub w jego pobliżu 

• Spotkanie prowadzi dowódca małej grupy zadaniowej biorącej udział w akcji  

• Defusing jest instrumentem pomocy, z którego warto korzystać - nawet wtedy, gdy objawów stresu nie dostrzegamy ani u siebie, ani u podwładnych 

• Wskazane jest, aby każdy żołnierz - uczestnik misji wiedział, na czym polega metoda defusingu i uczestniczył w takich spotkaniach.

 
 

 
 

• Faza I - wprowadzenie

• prowadzący objaśnia przebieg defusingu, zwraca uwagę na zasadę poufności, szczerości i wzajemnego zaufania. Podkreśla rolę wzajemnego wsparcia i zaufania w pododdziale.

• Faza II - wymiana spostrzeżeń i opinii

• uczestnicy omawiają przebieg wydarzenia, opisują swoje reakcje i wyrażają opinie (nie oceny!). Wskazane jest, aby wypowiadali się wszyscy, choć w dowolnej kolejności.

• Faza III - zakończenie

• Podkreślenie, że wszystkie zaobserwowane u siebie reakcje oraz uczucia mają normalny, naturalny charakter. Niektórzy z uczestników mogą wymagać dłuższej rozmowy.

 
 

FAZY DEFUSINGU

 

Podstawowe zasady pomocy psychologicznej w warunkach misji 

1. Zasada szybkości - niezwłocznego udzielania pomocy.

2. Zasada bliskości - udzielania pomocy w warunkach polowych i w otoczeniu wojska.

3. Zasada normalności - traktowania żołnierzy, którzy ulegli stresowi jako osoby zdrowe, a ich zachowania jako normalne reakcje na nienormalne warunki i sytuacje.

4. Zasada nadziei - tworzenie przekonania, że reakcje stresowe są odwracalne i możliwy jest szybki powrót do równowagi psychicznej.

5. Zasada perswazji - zestresowanego żołnierza należy wspierać poprzez cierpliwe i życzliwe traktowanie.

6. Zasada prostoty stosowanych środków pomocy - stosowanie prostych metod wspomagających np.: dobre słowo, rozsądna rada, wysłuchanie.
 
 

ODZYSKIWANIE RÓWNOWAGI PO WYCZERPANIU WALKĄ 

• Podczas walki stres jest tak ogromny, że nawet najbardziej odporni żołnierze mogą odczuwać symptomy wyczerpania walką i tymczasowo stanowić problem dla pododdziału.

• Odpoczynek pozwoli szybko poczuć się lepiej. Czasami ty lub twoi koledzy będą zmuszeni udać się na tyły lub do grupy medycznej, aby odpocząć.

• Jeżeli to się wydarzy, zapewnij kolegę, że grupa liczy na jego szybki powrót. Po powrocie przywitajcie go i oczekujcie znowu pełnej dyspozycyjności do wykonywania zadań.

• Nie dziw się i nie martw, jeżeli niektóre oznaki zmęczenia walką (jak koszmary i nadwrażliwość na bodźce) będą przez pewien okres pojawiały się po twoim powrocie z wojny do domu. To jest również normalny objaw. 
   

Zarządzanie stresem 

• Strategia radzenia sobie z negatywnymi skutkami stresu polegająca na zmianach środowiska pracy, które ograniczą liczbę i intensywność płynących ze środowiska stresorów jest w przypadku udziału w walce zbrojnej niemożliwa, stąd należy zapobiegać występowaniu niekorzystnych konsekwencji stresu bojowego poprzez skuteczne zarządzanie stresem 
   

Edukacja!!! 
- wiedza na temat: stresu, w tym traumatycznego, objawów, konsekwencji (prasa, radio, tv), 

- wiedza z zakresu sposobów radzenia sobie, 

- znajomość najprostszych technik relaksacyjnych.

---