1. Co to są ubezpieczenia społeczne? (mają charakter roszczeniowy )
● Ubezpieczenia społeczne, jedna z podstawowych dziedzin ubezpieczeń, która ma na celu prewencyjną i ubezpieczeniową ochronę zdrowia, zdolności do wykonywania pracy oraz życia ludności. System ten ma zabezpieczać pracowników oraz ich rodzinę przed czasowym (macierzyństwo, choroba) lub stałym (inwalidztwo, starość, śmierć, brak pracy) brakiem możliwości zarobkowania.
● Ubezpieczenia społeczne to rozwiązania prawne, mające na celu zapewnienie środków utrzymania ubezpieczonym i ich rodzinom w przypadkach czasowej lub trwałej niezdolności do pracy, niemożności zarobkowania lub też ograniczenia tej zdolności.
● Ubezpieczenia społeczne - to całokształt środków i działań finansowania o charakterze publicznym stworzonych do ochrony członków społeczeństwa ( ochrona przed utratą potrzeb społecznych ).
●Ubezpieczenia społeczne są formą zabezpieczenia się poszczególnych grup ludności od wystąpienia konkretnych rodzajów ryzyka życiowego ( np. choroby, śmierci, kalectwa .) Są one oparte na technice ubezpieczeniowej, która zakłada gromadzenie środków na określonych funduszach przez ludzi narażonych na wymienione rodzaje ryzyka. Środki te są płacone przez pracowników lub i pracodawców z przeznaczeniem na pokrycie wydatków i strat wynikających ze zdarzeń losowych. Wysokość składak powinna być uzależniona od wysokości zarobków ubezpieczonego oraz od ryzyka wystąpienia zdarzenia losowego dla całej populacji w danym okresie.
2.Genezą ubezpieczeń społecznych były cechowe, a później pracownicze instytucje oraz akcje wzajemnej pomocy i solidarności (w Polsce już w XVI w. istniały kasy brackie). Powstanie ubezpieczeń społecznych we współczesnym rozumieniu zostało wymuszone przez proces industrializacji.
Ubezpieczenia społeczne realizowane odgórnie przez państwo powstały w końcu XIX w. w Niemczech, a następnie rozwinęły się w większości państw europejskich. W okresie międzywojennym ubezpieczenia te były realizowane w większości krajów europejskich oraz w Stanach Zjednoczonych. Stopniowo rozszerzano krąg ludzi objętych ubezpieczeniami oraz listę sytuacji życiowych, w których one obowiązywały, szczególną rolę w propagowaniu systemów ubezpieczeń odegrała Międzynarodowa Organizacja Pracy. W koncepcji państwa opiekuńczego rozbudowany system ubezpieczeń społecznych pełnił bardzo ważną rolę.
W Polsce pierwsze przepisy o obowiązkowym ubezpieczeniu chorobowym wydano tuż po odzyskaniu niepodległości (1919). Ustawy z lat 1924-27 i 1933 rozszerzyły na cały kraj spójny system ubezpieczeń.
Z dniem 1 stycznia 1999r. weszła w życie reforma systemu ubezpieczeń społecznych i dla wszystkich osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. oznaczała zmiany w sposobie płacenia składki oraz naliczania i wypłacania świadczeń emerytalnych i rentowych.
3. Metodyka zabezpieczeń społecznych. / rodzaje ubezpieczeń/
● ubezpieczenie społeczne ( składka przymusowa ):
- emerytalne : emerytury,
- rentowe: - renty z tytułu niezdolności do pracy; - renty rodzinne; - zasiłek pogrzebowy,
- chorobowe: - zasiłek chorobowy; - świadczenie rehabilitacyjne; - zasiłek wyrównawczy; - zasiłek macierzyński; - zasiłek opiekuńczy,
- wypadkowe ( z tyt. wypadków przy pracy i chorób zawodowych ) - zasiłek chorobowy; - świadczenie rehabilitacyjne; - renty z tytułu niezdolności do pracy; renty rodzinne; - jednorazowe odszkodowanie,
● zaopatrzenie społeczne (MOPS) - ( budżet centralny i gminny):
- emerytury i renty służb mundurowych, sędziów i prokuratorów; - renta socjalna; - świadczenia dla kombatantów; - zasiłek dla bezrobotnych; - świadczenie przedemerytalne; - zasiłek pielęgnacyjny,
● pomoc społeczna ( budżet centralny i gminny):
- zasiłki rodzinne i dodatki; - świadczenie pielęgnacyjne; - zasiłek stały; - zasiłek celowy; - świadczenia rzeczowe.
4. Stopy procentowe składek na ubezpieczenia społeczne kształtują się w następujący sposób:
ubezpieczenie emerytalne - 19,52% podstawy wymiaru (finansują z własnych środków, w równych częściach, ubezpieczony i płatnik składek);
ubezpieczenia rentowe - 6,00% podstawy wymiaru (finansują z własnych środków, ubezpieczony w wysokości 1,50% podstawy wymiaru oraz płatnik składek w wysokości 4,50% podstawy wymiaru),
ubezpieczenie chorobowe - 2,45% podstawy wymiaru (finansują z własnych środków ubezpieczeni),
ubezpieczenie wypadkowe - od 0,40% do 8,12% podstawy wymiaru (finansują z własnych środków płatnicy składek).
5. Uprawnieni do otrzymania świadczeń z ubezpieczeń społecznych:
- czynni zawodowo,
- ogół ludności,
- grupy obywateli zarejestrowanych w PUP.
6. Ubezpieczeniom społecznym nie podlegają:
- obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze RP nie ma charakteru stałego
- obywatele państw obcych, którzy są zatrudnieni w:
obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych,
urzędach konsularnych,
misjach,
misjach specjalnych
instytucjach międzynarodowych,
Sytuacje nie podlegania ubezpieczeniom społecznym przez wskazane wyżej osoby mogą zmienić umowy międzynarodowe. Stanowią mogą odmienne regulacje.
7.System ubezpieczeń społecznych.
● ZUS ( Zakład Ubezpieczeń Społecznych ) - instytucja realizująca ubezpieczenia społeczne w ramach I filaru. Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest państwową jednostką organizacyjną, posiadającą osobowość prawną, z siedzibą w Warszawie. Podstawą jego działalności jest ustawa systemowa oraz statut nadany w drodze rozporządzenia. Działania swoje wykonuje za pomocą centrali i terenowych jednostek organizacyjnych.
Historia działalności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Polsce rozpoczyna się z dniem 24 października 1934 r. - w wyniku decyzji prezydenta Ignacego Mościckiego o scaleniu pięciu wcześniej działających państwowych izb ubezpieczeniowych. Obecnie jest to z pewnością jedna z najważniejszych instytucji państwowych. Jak podaje sam Zakład, z usług ZUS korzysta około 20 mln klientów, a środki, których jest dysponentem, stanowią około 50 proc. zasobów pieniężnych państwa.
FUS - Fundusz Ubezpieczeń Społecznych jest państwowym funduszem celowym, którego dysponentem jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Fundusz powstał w celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych.
FRD - Fundusz Rezerwy Demograficznej, w literaturze traktowany jako fundusz celowy, powstał w celu ubezpieczeń emerytalnych wyłącznie na uzupełnienie wynikającego z przyczyn demograficznych niedoboru funduszu emerytalnego.
FP - Fundusz Pracy jest państwowym funduszem celowym, którego dysponentem jest minister właściwy do spraw Pracy.
Środki Funduszu Pracy przeznacza się na finansowanie zadań w województwie przez samorządy powiatowe dla zadań określonych w art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku Pracy (Dz. U,. Nr 99, poz. 1001 z późn. zm.).
FGŚP - Zasady i tryb opłacania składek na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych reguluje ustawa z dnia 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. Nr 158, poz. 1121). Fundusz posiada osobowość prawną i jest państwowym funduszem celowym w rozumieniu ustawy z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 249, poz. 2104 z późn. zm.). Głównym celem Funduszu jest zagwarantowanie wypłaty świadczeń dla pracowników w sytuacji niewypłacalności pracodawcy. Środki na realizację powyższego celu pochodzą ze składek płaconych przez pracodawców, windykacji i zwrotów środków od pracodawców oraz z innych dochodów.
Do zadań ZUS należy:
- świadczenia,
- ustalenie praw do tytułu ubezpieczenia społecznego,
- kontroluje FUS,
- instytucja zajmująca się składkami ubezpieczeniowymi,
- prowadzi rozliczenia z platnikiem - konta indywidualne,
- orzecznictwo w zakresie ustalania niezdolności do pracy,
- jest dysponentem wypłat świadczeń rodzinnych,
- ma obowiązek naliczania kapitalu początkowego,
- przeprowadza rewaloryzację emerytur i rent,
- pobiera i przekazuje składki do II filara,
● ZUE ( Zakład Ubezpieczeń Emerytalnych ) - to spółka akcyjna, prowadząca działalność ubezpieczeniową w ramach II filaru. ZUE oferuje i wypłaca dożywotnie emerytury członkom otwartych funduszy (OFE), którzy osiągnęli wiek emerytalny, ze środków zgromadzonych w tych funduszach.
● towarzystwa emerytalne - prowadzą działalność ubezpieczeniową w ramach III filaru.
8. Zasady podlegania ubezpieczeniom oraz wypłaty świadczeń z tych ubezpieczeń określają szczegółowo przepisy ustaw:
● ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych
ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
ustawa z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach
ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych
ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych
ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych (Dz. U. z 2004 r., Nr 116, poz. 1207 ze zm. )
9. Zasady jako cechy ubezpieczeń społecznych:
●zasada solidaryzmu - oznacza urzeczywistnienie idei samopomocy społecznej poprzez udzielanie świadczeń osobom znajdującym się w potrzebie, z funduszu wypracowanego wspólnym wysiłkiem ubezpieczonych. Oznacza to, że płacą wszyscy, a korzystają tylko ci którzy zostali dotknięci ryzykiem socjalnym,
● zasada powszechności ubezpieczenia - ubezpieczeniem objęci są wszyscy pracownicy.
● zasada przymusu ubezpieczenia - podmiot zatrudniający jest obowiązany ubezpieczyć pracownika z chwila nawiązania stosunku pracy.
● zasada automatyzmu ubezpieczenia - wyraża się tym że sam fakt nawiązania stosunku pracy jest wystarczającą podstawą do powstania stosunku ubezpieczenia, bez wzglądu na to czy i kiedy zakład pracy dokonał niezbędnych formalności raz opłacił składkę.
● zasada jedności organizacyjnej systemu ubezpieczeń społecznych - całokształtem spraw ubezpieczeniowych administruje w zasadzie Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz jego oddziały, jako organy terenowe.
● zasada obciążenia podmiotu zatrudniającego obowiązkiem płacenia składki - składki w ustalonej wysokości płacą jedynie zakłady pracy i osoby fizyczne zatrudniające pracowników.
● zasada proporcjonalności świadczeń do wkładu pracy - wysokość pieniężnych świadczeń ubezpieczeniowych jest zależna od wysokości otrzymywanego wynagrodzenia, a emerytury i renty uwzględniają również długość kresu składkowego.
10. Prawna klasyfikacja zdarzeń losowych (choroba, kalectwo, śmierć ):
● kryterium rodzaju przyczyny:
- spowodowane przyczyną wewnętrzną - kwalifikowane jako „ z ogólnego stanu zdrowia”,
- spowodowane przyczyną zewnętrzną -
kryterium podziału : charakter okoliczności / sfery /
> przyczyna zewnętrzna działająca w sferze spraw prywatnych,
> przyczyna zewnętrzna działająca w sferze spraw zawodowych -
kryterium podziału tej przyczyny to - rodzaj okoliczności:
- podczas wykonywania pracy, <-----!
- podczas wykonywania czynności zrównanych z pracą, ! >kwalifikowane jako”wypadek”
- podczas odbywania drogi do pracy lub a pracy -----! Lub „choroba zawodowa”
11. Jak policzyć składkę emerytalną ?
Wiek emerytalny w Polsce wynosi 60 lat dla kobiet, a 65 lat dla mężczyzn.
Wysokość miesięcznej emerytury z ZUS zostanie wyliczona w ten sposób:
Podzielenie sumy wszystkich zrewaloryzowanych składek przez liczbę miesięcy jaka statystycznie została nam do końca życia od momentu przejścia na emeryturę. Według GUS przeciętna długość życia po osiągnięciu wieku emerytalnego dla kobiet wynosi 20,8 lat, a dla mężczyzn 13,3 lata.
Dla osób pracujących przed styczniem 1999r. przy obliczaniu emerytury z pierwszego filaru uwzględniony zostanie kapitał początkowy.
12. Jakim obciążeniem jest KRUS dla budżetu państwa?
Wyodrębnione w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników - z dnia 20.12.1990rr. - dwa systemy ubezpieczenia społecznego, finansowane są na odrębnych zasadach:
• ubezpieczenie emerytalno-rentowe jest finansowane z Funduszu Emerytalno-Rentowego (FER); przychody pochodzą głównie ze środków budżetowych państwa i częściowo ze składek czynnych zawodowo rolników,
• ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe, i macierzyńskie jest systemem pozabudżetowym, finansowanym z posiadającego osobowość prawną Funduszu Składkowego Ubezpieczenia Społecznego Rolników ( w skrócie Funduszu Składkowego), którego przychody pochodzą wyłącznie ze składek rolników.
Ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie musi być dostosowane do możliwości samofinansowania się funduszu, dlatego prowadzenie działalności gospodarczej dla zapewnienia płynności finansowej i stworzenia gwarancji wypłacania należnych rolnikom świadczeń jednorazowych i krótkoterminowych z ubezpieczenia jest istotnym celem działalności podmiotu zwanego Funduszem Składkowym.
Budżet państwa jest podstawowym źródłem przychodów funduszu emerytalno-rentowego. Wiąże się to z charakterystycznymi dla ubezpieczeń społecznych gwarancjami Państwa wypłaty świadczeń z ubezpieczenia społecznego rolników.
Składka na ubezpieczenie emerytalno-rentowe wynosi 30% emerytury podstawowej.
13. Podstawowe zadania KRUS.
• obsługa ubezpieczonych rolników i świadczeniobiorców Kasy (emerytów i rencistów) w sprawach dotyczących obejmowania ubezpieczeniem społecznym rolników i opłacania składek na to ubezpieczenie,
• przyznawanie i wypałty świadczeń emerytalno-rentowych oraz wypadkowych, chorobowych i macierzyńskich oraz świadczeń poza ubezpieczeniowych, wypłacanych w zbiegu ze świadczeniami z ubezpieczenia społecznego rolników,
• realizacja własnego, dwuinstancyjnego systemu orzecznictwa lekarskiego w postępowaniu dowodowym dla ustalenia prawa ubezpieczonych do świadczeń rentowych i odszkodowawczych, których przyznanie wymaga medycznej oceny stanu zdrowia lub oceny następstw wypadku w związku z pracą rolniczą.
I instancja - orzeczenia wydają lekarze rzeczoznawcy,
II instancja - orzeczenia wydają komisje lekarskie Kasy,
• działalność prewencyjna na rzecz zapobiegania wypadkom przy pracy rolniczej i chorobom zawodowym,
• prowadzenie nieodpłatnej, dobrowolnej rehabilitacji leczniczej dla osób uprawnionych do świadczeń KRUS,
• wspieranie ubezpieczeń wzajemnych - są to ubezpieczenia dobrowolne i działają na rynku, ale nie są nastawione na zysk ubezpieczyciela. Podstawową zasadą jest tu zasada wzajemności. Grupa osób decyduje się na ubezpieczenie się od jakiegoś zdarzenia (może być dowolne i nietypowe) i w przypadku nastąpienia tego zdarzenia losowego, ubezpieczony otrzymuje określoną kwotę,
• obsluga ubezpieczenia zdrowotnego, zgodnie z ustawą z dnia 27.08.2004r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych ( Dz. U. nr 210, poz. 2135)
14. Trzy filary systemu emerytalnego po reformie z 1999r.( reforma polegała na podziale zabezpieczenia emerytalnego na trzy filary).
I Filar - ZUS/FUS - obowiązkowy, powszechny, repartycyjny, administrowany
To emerytura pochodząca ze zreformowanego ZUS. Tutaj trafia większa część składki, potrącanej co miesiąc z pensji. Każdy ubezpieczony ma indywidualne konto w ZUS, na którym rejestrowana jest wartość odkładanych pieniędzy. Ta część składki nie jest inwestowana. Jest jedynie corocznie waloryzowana o realny wzrost cen i usług ustalany przez GUS. Stąd część naszej emerytury będzie zależała od sumy wszystkich zwaloryzowanych składek oraz wieku przejścia na emeryturę. Ta część składki nie podlega dziedziczeniu.
II Filar - PTE/OFE - obowiązkowy, powszechny, kapitałowy, zarządzany przez podmioty,
Każdy kto podejmuje pierwszą pracę i urodzony jest po 01.01.1969r. ma miesiąc czasu na zawarcie umowy z jednym z funduszy emerytalnych. Jeśli po tym czasie nie podejmie decyzji, ZUS wezwie go najpierw do zawarcia umowy, a później przydzieli do losowo wybranego funduszu.
Reforma emerytalna z 1999r. z założenia nie dotyczyła osób starszych niż 50-letnie. Uznano, że na pewno nie będzie się im opłacał zapisanie do funduszu emerytalnego.
Pieniądze do OFE przekazywane są co miesiąc przez ZUS z wpłacanych tam składek emerytalnych. Wysokość składki wynosi 7,3% ubruttowionego wynagrodzenia. Powstały w ten sposób kapitał gromadzony jest na koncie w OFE. Alokowana część składki inwestowana jest w różne instrumenty rynku finansowego, np. obligacje, akcje, itp. Dzięki temu można liczyć na pomnażanie gromadzonego kapitału. Inwestowaniem zajmują się specjaliści z Powszechnych Towarzystw Emerytalnych, które zarządzają OFE. W celu zapewnienia bezpieczeństwa inwestycji określono dokładnie maksymalny poziom zaangażowania funduszy w poszczególne inwestycje. Ponadto kontrolę nad funduszami sprawuje instytucja państwowa o nazwie Urząd Nadzoru nad Funduszami ( UNFE).
Wielkość udziałów uczestnika w aktywach funduszu odzwierciedla jednostka uczestnictwa.
Kapitał zgromadzony przez członka funduszu podlega dziedziczeniu, co oznacza, że po jego śmierci zebrane na koncie w OFE środki są wypłacane jego najbliższej rodzinie.
III Filar - są to wszystkie pozostale formy długoterminowego oszczędzania na dodatkową emeryturę - dodatkowy, dobrowolny, kapitałowy, zarządzany przez prywatne podmioty;
Autorzy reformy emerytalnej założyli, że Polacy będą mieli obowiązek uczestnictwa tylko w dwóch filarach, tzn. w zreformowanym ZUS i w jednym z OFE. I i II filar miały zabezpieczyć przyszłym emerytom godziwe życie. Jednak prawda jest zupełnie inna. Okazało się, że emerytura z dwóch zreformowanych filarów będzie niższa, niż świadczenia wypłacane do tej pory przez ZUS.. Wskaźnik będzie tym mniejszy, im wyższe zarobki osiągał emeryt, zanim się nim stal. Wynika to z faktu, iż ZUS pobiera składki tylko od 30-krotności średniej krajowej pensji. Jeżeli ktoś zarabia w ciągu roku np. 35 średnich pensji, to i tak jego emerytura zostanie wyliczona ze składki pobieranej od 30-krotności średniej, krajowej pensji. Reszta składek powiększy jego wypłatę Przynajmniej część tych pieniędzy należałoby przeznaczyć na III filar. III filar jest to indywidualny program oszczędzania na emeryturę kapitalową. Wysokość emerytury z III filara zależy od zgromadzonego kapitalu, a ten przede wszystkim od wysokości skladek, sposobu i okresu ich gromadzenia. Najkorzystniej zacząć przed 35 rokiem życia. Im mlodsza osoba, tym dłuższy okres inwestowania skladek i większa emerytura.
Przykład: mężczyzna w wieku 35 lat, który odklada 300zl./ m-nie, może uzyskać w wieku 65 lat kapital pozwalający na wyplatę dożywotniej emerytury z III Filara na poziomie 1.600,-zl./m-nie.
Emerytury z III Filara wyplacane są dożywotno i corocznie waloryzowane. Mogą też być wyplacone wcześniej niż ustawowy termin emerytur z ZUS dla kobiet i dla mężczyzn.
Dobrowolnym zabezpieczeniem życia po zakończeniu pracy może być emerytalne ubezpieczenie na życie, np. z funduszem inwestycyjnym, pracowniczy program emerytalny, grupowe ubezpieczenie na życie, czy oszczędności gromadzone i inwestowane przez Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych (TFI). Chociaż z założenia III filar jest dobrowolny, powinni o nim pomyśleć praktycznie wszyscy, którzy po przejściu na emeryturę chcą zachować odpowiedni poziom życia.
PPE - Pracownicze Programy Emerytalne - najbardziej korzystną formą oszczędności na starość w ramach III filaru wydają się być Pracownicze Programy Emerytalne (PPE). Będą one szansą dla osób, które ukończyły 50 lat, czyli nie objętych reformą, a także dla różnych grup branżowych (np. górnicy, nauczyciele), by zakładać własne branżowe programy emerytalne.
UNFE - Urząd Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi. - czuwa nad prawidłowością działania funduszy emerytalnych. Jest to instytucja rządowa, uprawniona do wydawania i cofania zezwoleń na tworzenie i zarządzanie funduszami.