Służba BHP - zasady powołania, obowiązki, uprawnienia
Służba BHP - zasady powołania, obowiązki, uprawnienia
Dbałość o bezpieczeństwo i higienę pracy to jeden z podstawowych obowiązków pracodawcy.
W większych firmach w spełnieniu tej powinności pomaga szefowi tzw. służba bhp.
Przyjrzyjmy się, kto ma obowiązek ją powołać i jak wygląda jej działalność.
Przepisy dotyczące służby bhp pojawiły się w polskim porządku prawnym wraz nowelizacją Kodeksu pracy z 2 lutego 1996 r.
O stworzeniu tego typu organu przesądziła m.in. konieczność dostosowania się do wymogów Unii Europejskiej.
Artykuł 7 dyrektywy Rady Nr 89/391 z 12 czerwca 1989 r. obliguje bowiem pracodawców do wyznaczenia pracownika (bądź pracowników), którego zadaniem jest prowadzenie działalności w zakresie ochrony zdrowia i zapobiegania ryzyku zawodowemu.
Czym jest i komu podlega służba bhp?
Służba bhp to wyodrębniona w strukturach firmy jedno- lub wieloosobowa komórka organizacyjna, w której gestii leży doradztwo oraz kontrola działań pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
W myśl § 1 ust. 5 rozporządzenia Rady Ministrów z 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (dalej: „rozporządzenie”), podlega ona bezpośrednio pracodawcy.
W przypadku pracodawcy, który jest jednostką organizacyjną służba bhp podporządkowana jest bezpośrednio osobie zarządzającej tą jednostką bądź też osobie wchodzącej w skład organu zarządzającego, upoważnionej przez ten organ do sprawowania nadzoru w sprawach z zakresu bhp.
Jednoznaczna konstrukcja tego przepisu sprawia, że przepisy wewnętrzne zakładu pracy nie mogą wprowadzić regulacji, za sprawą której służba bhp podlegałaby osobie niewchodzącej w skład organu zarządzającego.
Kto musi ją powołać…
Zgodnie z art. 237 § 1 K.p., obowiązek stworzenia służby bhp ciąży na pracodawcy, który zatrudnia powyżej 100 pracowników.
W firmie, w której pracuje do 100 osób, zadania służby bhp powinny zostać powierzone pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy.
Warto tu nadmienić, że w przypadku stwierdzenia zagrożeń zawodowych o powstaniu służby bhp w firmie może zadecydować właściwy inspektor pracy.
…i w jakim składzie?
Ustalenie liczby pracowników wchodzących w skład służby bhp leży w gestii pracodawcy, przy uwzględnieniu stanu zatrudnienia, uciążliwości pracy oraz warunków pracy i związanych z nimi zagrożeń zawodowych (§ 1 ust. 2 rozporządzenia).
Jednakże należy pamiętać, że- zgodnie z art. 237 § 4 K.p.- w przypadku stwierdzenia zagrożeń zawodowych właściwy inspektor pracy może nakazać pracodawcy powiększenie grona pracowników służby bhp.
W myśl § 4 rozporządzenia, pracowników służby bhp zatrudnia się na stanowiskach: inspektorów, starszych inspektorów, specjalistów, starszych specjalistów oraz głównych specjalistów do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy.
Objęcie każdego z tych stanowisk możliwe jest po spełnieniu następujących wymagań kwalifikacyjnych:
inspektorem do spraw bhp może być osoba posiadająca zawód technika bhp,
starszym inspektorem do spraw bhp może być osoba posiadająca zawód technika bhp oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp lub wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bhp bądź też studia podyplomowe w tym zakresie,
specjalistą do spraw bhp może być osoba legitymująca się wyższym wykształceniem o kierunku lub specjalności w zakresie bhp albo studiami podyplomowymi w tym zakresie oraz co najmniej 1 rokiem stażu pracy w służbie bhp,
starszym specjalistą do spraw bhp może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie albo studia podyplomowe w tym zakresie oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp,
głównym specjalistą do spraw bhp może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bhp albo studia w tym zakresie oraz co najmniej 5-letni staż pracy w służbie bhp.
Co ważne, samo spełnienie wymagań kwalifikacyjnych nie jest tu wystarczające. Każdy z pracowników służby bhp musi bowiem ukończyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy dla pracowników tej służby (art. 237 § 2 K.p).
Sam pracodawca może również pełnić obowiązki należące do służby bhp, o ile posiada ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania jej zadań i:
zatrudnia do 10 pracowników lub
zatrudnia do 20 pracowników i jego działalność kwalifikuje się do nie wyższej niż trzecia kategoria ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
W świetle art. 237 § 2 K.p, powierzenie wykonywania zadań służby bhp osobom spoza firmy jest możliwe dopiero w momencie braku kompetentnych pracowników. Przepis ten wdraża bezpośrednio art. 7 ust. 3 dyrektywy Nr 89/391, zgodnie z którym pierwszeństwo w zatrudnieniu w służbie bhp przysługuje odpowiednio wykwalifikowanym pracownikom, a dopiero w następnej kolejności specjalistom z zewnątrz.
Zakres działania
Katalog działań należących do służby bhp, wymieniony w § 2 ust. 1 rozporządzenia, jest dość szeroki, podobnie jak ich spektrum. Wśród najważniejszych warto wymienić:
przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ze szczególnym uwzględnieniem stanowisk pracy, na których są zatrudnione kobiety w ciąży lub karmiące dziecko piersią, młodociani, niepełnosprawni, pracownicy wykonujący pracę zmianową, w tym pracujący w nocy, oraz osoby fizyczne wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę,
bieżące informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagrożeniach zawodowych, wraz z wnioskami zmierzającymi do usuwania tych zagrożeń,
sporządzanie i przedstawianie pracodawcy, co najmniej raz w roku, okresowych analiz stanu bezpieczeństwa i higieny pracy zawierających propozycje przedsięwzięć technicznych i organizacyjnych mających na celu zapobieganie zagrożeniom życia i zdrowia pracowników oraz poprawę warunków pracy,
zgłaszanie wniosków dotyczących wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy w stosowanych oraz nowo wprowadzanych procesach produkcyjnych,
przedstawianie pracodawcy wniosków dotyczących zachowania wymagań ergonomii na stanowiskach pracy,
opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach pracy,
doradztwo w zakresie stosowania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykonywaną pracą.
Co istotne, służba bhp nie może być obciążana innymi zadaniami niż wymienione w § 2 ust. 1 rozporządzenia z wyjątkiem pracownika zatrudnionego przy innej pracy, o którym mowa w art. 237 § 1 K.p.
Uprawnienia
Służbie bhp, pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy, jak również specjaliście spoza zakładu pracy, o których mowa odpowiednio w art. 237 § 1 i 2 K.p., na mocy § 3 rozporządzenia przysługuje szereg uprawnień. Należą do nich:
przeprowadzanie kontroli stanu bhp, a także przestrzegania przepisów oraz zasad w tym zakresie w zakładzie pracy i w każdym innym miejscu wykonywania pracy,
występowanie do osób kierujących pracownikami z zaleceniami usunięcia stwierdzonych zagrożeń wypadkowych i szkodliwości zawodowych oraz uchybień w zakresie bhp,
występowanie do pracodawcy z wnioskami o nagradzanie pracowników wyróżniających się w działalności na rzecz poprawy warunków bhp,
występowanie do pracodawcy o zastosowanie kar porządkowych w stosunku do pracowników odpowiedzialnych za zaniedbanie obowiązków w zakresie bhp,
prawo do niezwłocznego wstrzymania pracy maszyny lub innego urządzenia technicznego w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika albo innych osób,
prawo do niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika zatrudnionego przy pracy wzbronionej,
prawo do niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika, który swoim zachowaniem lub sposobem wykonywania pracy stwarza bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia własnego albo innych osób,
wnioskowanie do pracodawcy o niezwłoczne wstrzymanie pracy w zakładzie pracy, w jego części lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę do wykonywania pracy, w wypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników albo innych osób.
Odpowiedzialność służby bhp
Sam fakt powołania służby bhp przez pracodawcę nie przesądza o powstaniu po jej stronie odpowiedzialności za stan bhp w firmie.
Jeżeli więc osoby wchodzące w skład służby, zatrudnione w ramach stosunku pracy, uchybiłyby ciążącym na nich obowiązkom, pracodawca może je pociągnąć do odpowiedzialności jedynie przy pomocy zasad dyscyplinowania pracowników wynikających z Kodeksu pracy.
Wobec członków służby bhp, zatrudnionych w oparciu o umowę cywilnoprawną można natomiast zastosować zasady odpowiedzialności wynikające z Kodeksu cywilnego.