Nowotwór, nieprawidłowy i nadmierny rozrost tkanki ustroju, nieskoordynowany z pozostałymi tkankami, trwający mimo ustąpienia czynnika, który go wywołał i nie reagujący na naturalne mechanizmy regulacyjne organizmu.

W procesie nowotworowym przeważa proces podziałów nad obumieraniem komórek z zahamowaniem ich zróżnicowania.

Czasami występują przerzuty nowotworów na inne narządy polegające na pojawieniu się wtórnych ognisk nowotworowych, pochodzących z rozsiewających się komórek ogniska pierwotnego.

Nowotwory dzieli się na łagodne i złośliwe. Nowotwory łagodne w przeciwieństwie do złośliwych rosną wolniej, nie naciekają okolicznych tkanek (naczyń krionośnych i limfatycznych) i nie przerzutują drogą krwi lub chłonki do węzłów limfatycznych i narządów odległych, a po usunięciu chirurgicznym z reguły nie odrastają. Mogą być jednak niebezpieczne, tzn. miejscowo złośliwe, gdy rosną w okolicach trudno dostępnych chirurgicznie lub osiągają znaczne rozmiary (np. nabłoniak podstawnokomórkowy).

W zależności od pochodzenia tkankowego nowotwory złośliwe dzielimy na: raki i mięsaki. Raki to nowotwory wywodzące się z tkanki nabłonkowej, natomiast mięsaki wywodzą się z tkanek nienabłonkowych, np. włókniaki (tkanka łączna włóknista), kostniaki (tkanka kostna), chrzęstniaki (tkanka chrzęstna), mięsaki (tkanka mięśniowa), tłuszczaki (tkanka tłuszczowa).

W etiologii nowotworów bierze się pod uwagę wypływ czynników karcinogennych, do których należą m.in. mutageny, zakażenia wirusowe, mających uaktywniać onkogeny.

NOWOTWORY KRWI

Białaczka, rozrost nowotworowy komórek układu krwiotwórczego przebiegający w postaci ostrej, podostrej i przewlekłej.

Białaczka ostra

Niepohamowanie, nowotworowo postępujący proces masowego mnożenia się (proliferacji) nisko zróżnicowanych macierzystych komórek układu białokrwinkowego (leukocyty), zwanych paraleukoblastami, dających się niekiedy zidentyfikować jako mieloblasty, limfoblasty, monoblasty - naciekających szpik, a także i inne narządy: węzły limfatyczne, śledzionę, wątrobę, nerki itd.. Komórki te, przedostając się do krwi, zwiększają ogólną leukocytozę znacznie powyżej normy lub też znamiennie zmieniają jej skład odsetkowy.

Objawy: niedokrwistość, skaza krwotoczna wynikająca z niedoboru płytek krwi, stan zapalno-martwiczy migdałków i gardła na skutek braku dojrzałych granulocytów zdolnych do fagocytozy i obrony przed zakażeniami, czasem powiększenie węzłów limfatycznych i śledziony.

W zależności od cech cytologicznych komórek białaczkowych rozróżnia się różne postacie ostrych białaczek: mieloblastyczną, mieloblastyczno-promielocytową, limfoblastyczną, a także z krwinkami niezróżnicowanymi.

Białaczka limfatyczna przewlekła

Układowe namnażanie się, czyli proliferacja komórek limfatycznych zachodząca w węzłach limfatycznych, śledzionie i szpiku kostnym, we krwi stwierdza się hiperleukocytozę w granicach od kilkudziesięciu do kilkuset tys. krwinek białych w 1 µl, z których 98-100% jest limfocytami i limfoblastami. Poza tym istnieje niedobór krwinek czerwonych i hemoglobiny, czyli niedokrwistość.

Objawy kliniczne: znaczne powiększenie wszystkich węzłów chłonnych, mierne powiększenie śledziony, która jednak nie osiąga tak dużych rozmiarów, jak w białaczce granulocytowej przewlekłej, znamiona niedokrwistości (bladość powłok). Jest to postać białaczki stosunkowo najłagodniej przebiegająca. Chorzy przeżywają 5-10 lat, a czasem nawet więcej.

Białaczka szpikowa przewlekła

Białaczka szpikowa przewlekła (białaczka granulocytowa przewlekła) to niepohamowane, nowotworowe rozmnażanie się w szpiku komórek układu granulocytowego, naciekających następnie w coraz większym stopniu różne tkanki i narządy ciała.

Obok zmniejszenia liczby krwinek czerwonych i obniżenia poziomu hemoglobiny stwierdza się znaczną hiperleukocytozę granulocytową (granulocyty), składającą się z dojrzałych i niedojrzałych komórek: mielocytów, metamielocytów, a także mieloblastów i promielocytów, często powyżej 100 000 w µl, śledziona w miarę postępu choroby coraz bardziej się powiększa. Choroba trwa zazwyczaj 3-5 lat, doprowadzając do zgonu

Chłoniaki złośliwe, nowotwory złośliwe wywodzące się z tkanek limfatycznych, najczęściej w węzłach limfatycznych(chłonnych), powodujące ich guzowate powiększenie, ale też mogące powstawać w innych narządach posiadających tkankę limfatyczną (np. śledzionie).

W zależności od histologicznej budowy i różnic biologicznych wyróżnia się kilkanaście rodzai, zaliczając je do grupy o niskim, średnim i wysokim stopniu złośliwości.

Do chłoniaków złośliwych zalicza się także ziarnicę złośliwą (choroba Hodgkina). Pozostałe rodzaje tych nowotworów obejmuje się wspólną nazwą chłoniaków nieziarniczych.

RAK

Rak, nowotwór złośliwy wywodzący się z tkanki nabłonkowej. Istnieją różnorodne odmiany: od mało złośliwych, nie dających przerzutów, do bardzo złośliwych, szybko rosnących. Leczenie: chirurgiczne, radioterapią), chemioterapią, hormonalnie.

Najczęściej występujące postaci raka: rak gruczołu krokowego, rak jelita grubego (ok. 14% wszystkich zachorowań na raka), rak krtani (rozwija się głównie u mężczyzn w wieku 50-60 lat), rak przełyku (stanowi ok. 4% zachorowań na raka), rak sutka (gruczoły mleczne), rak szyjki macicy, rak żołądka, rak nerki.

NOWOTWORY KOŚCI

Mięsak kościopochodny występuje najczęściej między 10 a 20 rokiem życia, raczej nie spotyka się go u dzieci poniżej 3 roku życia. Nowotwór częściej dotyka chłopców. Zwykle pierwszym objawem choroby jest silny, narastający ból, bardzo często w godzinach nocnych. Ból prowadzi do ograniczenia ruchomości zajętej kości. Następnie nowotwór tworzy wyczuwalny, szybko rosnący guz, doprowadzając do deformacji kości. Stosunkowo rzadko dochodzi do patologicznego złamania chorobowo zmienionej kości. W połowie przypadków mięsak kościopochodny występuje w okolicy stawu kolanowego. Zawsze zajmuje części przynasadowe kości długich (typowo kości udowej i ramieniowej). Nowotwór ten daje przerzuty do płuc, co w skrajnie zaawansowanych przypadkach jest pierwszym wykrywanym objawem mięsaka. Rozpoznanie zawsze opiera się na badaniu histopatologicznym materiału pobranego operacyjnie bądź drogą biopsji. W leczeniu wykorzystuje się terapię skojarzoną, dającą szczególnie dobre rezultaty na początku choroby. Po chirurgicznym usunięciu zmienionego chorobowo odcinka kości wszczepia się endoprotezę, a następnie przez dwa lata stosuje chemioterapię wielolekową.

Mięsak Ewinga to drugi, najczęściej występujący u dzieci nowotwór pierwotny kości. Podobnie jak mięsak kościopochodny występuje najczęściej między 10 a 20 rokiem życia, rzadko przed ukończeniem 5 lat. Także częściej występuje u chłopców. Rozwój mięsaka Ewinga jest jednak znacznie wolniejszy. Objawy choć podobne (początkowo ból, ograniczenie ruchomości i wyczuwalny guz w tkankach miękkich, czasem gorączka) później zwracają uwagę chorego i jego otoczenia. Okres od wystąpienia pierwszych objawów do momentu rozpoznania wynosi zwykle 3-6 miesięcy. Tymczasem najlepsze wyniki leczenia uzyskuje się w przypadkach, gdy leczenie podjęto przed upływem miesiąca. Mięsak Ewinga choć może rozwinąć się w obrębie każdej kości, ale w ponad połowie przypadków lokuje się w kości udowej. Stwierdzono, że umiejscowienie ogniska chorobowego wpływa na uzyskiwane efekty leczenia. Mięsak Ewinga jest nowotworem, który stosunkowo szybko daje przerzuty do innych narządów, co pogarsza rokowanie. Najczęściej stwierdza się przerzuty do płuc w czasie pierwszych 6-12 miesięcy trwania choroby. Stosowana terapia jest bardzo agresywna i stanowi połączenie postępowania chirurgicznego, wielolekowej chemioterapii i radioterapii. Dzięki takiemu leczeniu można uzyskać blisko 80% wyleczeń. Niestety w przypadkach, w których obecne są odległe przerzuty nawet bardzo intensywne leczenie prowadzi jedynie do okresowej poprawy.

LECZENIE

Współczesna medycyna dysponuje wieloma metodami terapeutycznym, które stosuje się w walce z chorobą nowotworową. Wiele z nich jest bardzo skutecznych, inne mniej jednak wszystkie one dają szansę na wyleczenie. Powstaje wiele nowych metod leczenia nowotworów lecz obecnie trwają prace naukowe dotyczące ich skuteczności w terapii poszczególnych rodzajów nowotworów. Poniżej przedstawiamy ogólny opis najczęściej stosowanych metod leczniczych. Dokładny sposób leczenia umieszczony został w opisach poszczególnych typów nowotworów.

Leczenie chirurgiczne

Zabieg operacyjny jest w większości chorób nowotworowych najskuteczniejszą formą terapii. Przed podjęciem leczenia w większości przypadków konieczne jest ustalenie rozpoznania histopatologicznego oraz stopnia zaawansowania klinicznego nowotworu. Aby zabieg był skuteczny musi być wykonany tak, żeby usunąć całą zmianę chorobową z marginesem zdrowej tkanki oraz z maksymalną liczbą okolicznych węzłów chłonnych, które mogłyby być siedliskiem pierwszych przerzutów nowotworu. W zaawansowanych przypadkach wykonuje się operacje paliatywne lub stosuje się leczenie skojarzone z radioterapią i chemioterapią.

Radioterapia

Wykorzystywane w leczeniu promieniowanie elektromagnetyczne objejmuje promienie Roentgena i promienie gamma powstające w jądrach izotopów, naturalnych pierwiastkach i aparatach wytwarzających odpowiedni rodzaj promieniowania. Radioterapia jest metodą wykorzystującą promieniowanie jonizujące, które powoduje zmiany w tkance zarówne prawidłowej jak i nowotworowej. W wyniku promieniowania woda ulega radiolizie co prowadzi do powstania wolnych rodników hydroksylowych, hydronadtlenowych, nadtlenku wodoru czy wodoru. Związki te uszkadzają i niszczą aminokwasy, białka, kwasy nukleinowe oraz enzymy zawarte w komórkach co prowadzi do śmierci komórki. Najbardziej podatne na działanie promieniowania są komórki nowotworowe w okresie podziału komórkowego co jest spowodowane gorszą sprawnością mechanizmów naprawczych eliminujących uszkodzenia popromienia w komórce.

W zależności od umiejscowienia źródła promieniowania wyróżniamy:

• Brachyterapię - Metoda polegająca na umieszczeniu źródeł promieniowania do guza nowotworowego lub do jam ciała. Najczęściej stosuje się izotopy generujące promieniowanie o wyższej energii (cez 137; kobalt 60 i inne izotopy promieniotwórcze) w leczenie nowotworów jamy ustnej, macicy, prącia.

• Telegammaterapię - Metoda polegająca na napromieniowaniu organizmu z zewnątrz, z pewnej odległości. Stosowana jest zazwyczaj do napromieniania zmian powierzchownie położonych (rak sutka, rak tkanek miękkich) oraz nowotworów głębiej położonych (rak płuca, rak nerki, rak pęcherza moczowego).

• Radioterapie metaboliczną - Metoda polegająca na dożylnym podaniu izotopów promieniotwórczych stosowana najczęściej w leczeniu raka pęcherzykowego tarczycy oraz czerwienicy prawdziwej.

Leczenie promieniami można prowadzić jako:

• Leczenie radykalne, które ma na celu zniszczenie komórek nowotworowych w ognisku pierwotnym i w przerzutach do regionalnych węzłów chłonnych. Najczęściej stosuje się je w leczeniu ziarnicy złośliwej, chłoniakach nieziarniczych, nowotworach głowy i szyi.

• Leczenie paliatywne mające na celu zatrzymanie miejscowego rozwoju choroby i uzyskanie remisji lub tez zmniejszczenie dokuczliwych objawów jak ból czy obrzęk.

Chemioterapia

Chemioterapia powoduje zabijanie lub hamowanie rozwoju komórek nowotworowych. Chemioterapia będąc w całym organizmie atakuje również zdrowe szybkodzielące się komórki. Najbardziej narażone na niepożądany wpływ chemioterapii są komórki szpiku kostnego, błon śluzowych jelit, jamy ustnej, włosy, paznokcie, skóra. Zastosowanie cytostatyków pozwala niekedy uzyskać wyleczenie w nowotworach zaawansowanych z rozsianymi przerzutami czy tez w przypadku nowotworów układowych. Wśród cytostatyków wyróżnia się leki alkalizujące, antymetaboliyt, antybiotyki, intibitary wrzeciona kariokinetyczneog oraz inne leki. Leki cytostatyczne działając na komórki zarówno nowotworowe jak i prawidłowe powodują jej uszkodzenie a w konsekwencji śmierć.

Chemioterapię stosuje się jako:

• Leczenie samodzielne

• Leczenie skojarzone z radykalną operacją w postaci chemioterapii uzupełniającej, której celem jest zniszczenie pozostałych ognisk nowotworowych

• Leczenie paliatywne której celm jest poprawienie jakości życia chorego

W leczeniu stosuje się najczęśćiej 3-4 leków cytostatycznych jednocześnie. Każdy z leków powinien działać na inną fazę cyklu komórkoweog, muszą różnić się mechanizmem działania a objawy uboczne nie powinny się sumować.

W zależności od wrażliwości nowotworów na leczenie cytostatykami wyróżniono 3 grupy nowotworów:

• Grupa 1 - Nowotwory w których chemioterapia stosowana samodzielnie lub w skojarzeniu z innymi metodami przynosi wyraźną poprawę wyników leczenia. Do tej grupy nowotworów należy rak sutka, rak jelita grubego, nowotwory zarodkowe, choroba trofoblastyczna, mięsak Kaposiego, drobnokomórkowy rak płuca, chłoniaki zirnicze i nieziarnicze, ostosarcoma, rak jajnika, ostra białaczka limfatyczna i nielimfatyczna, mięsak Ewinga, neuroblastoma (poniżej 2 r.ż.), retinoblastoma, guz Wilmsa.

• Grupa 2 - Nowotwory w których chemioterapia stosowana zwłaszcza we wczesnym okresie choroby poprawia jakość życia a czasem je wydłuża. Do tej grupy nowotworów należy rak odbytu, rak pęcherza moczowego, rak endometrium, rak prostaty, nowotwory nosogardła, głowy i szyi, rak przełyku, mięsaki tkanek miękkich, neuroblastoma (powyżej 2 r.ż.), nowotwory ośrodkowego układu nerwowego.

• Grupa 3 - Nowotwory w których chemioterapia nie wpływa na przebieg choroby. Do tej grupy nowotworów należy rak nerki, niedrobnokomórkowy rak płuca, rak tarczycy

Leczenie hormonalne

Terapia hormonalna jest zazwyczaj lepiej tolerowana niż chemioterapia a jej skuteczność jest uzależniona od ilości receptorów hormonalnych w komórkach guza nowotworowego.Hormonoterapia nowotworów opiera się na podawaniu hormonów lub antyhormonów, które zwalczają powstawanie i rozwój nowotworów (nowotwory sutka, tarczycy, prostaty, białaczki) powstałych z komórek zależnych od działania hormonów.

Hormonalne leczenie może przebiegać jako:

• terapia ablacyjna - Terapia mająca na celu likwidację narządu produkującego hormony, które sprzyjają rozwojowi nowotworu. Stosuje się ablację chirurgiczną lub radiologiczną za pomocą napromieniowania narządu produkującego hormony.

• Terapia addytywna -Terapia plegająca na podawaniu hormonów lub substancji podobnych do hormonów celem zahamowania wzrostu nowotworów.

Podawanie substancji hormonalnych może np. zastąpić zabieg chirurgicznej ablacji, bowiem w raku sutka chcąc uniknąć działania estrogenów uznawanych za głównego sprawcę nowotworowych przemian sutka prowadzono do tej pory zabieg usunięcia jajników, obecnie możemy podawać substancje podobnie działającą do GnRH , co powoduje spadek produkcji przez przysadkę hormonów tropowych i unie czynni jajniki zapobiegając produkcji estrogenów.

Immunoterapia nowotworów

Immunoterapia ma na celu indukcję odpowiedzi immunologicznej u chorego z rozwijającym się nowotworem, aby powstały komórki zdolne do rozpoznania komórek nowotworowych jako obcych a następnie zdolne do ich zniszczenia

---