Obraz umierania i śmierci w średniowiecznej literaturze: "
Pieśń o Rolandzie": Roland, jak przystało na idealnego rycerza, przyjął śmierć z godnością i starannie, świadomie przygotował się do jej nadejścia, o czym utwór informuje bardzo szczegółowo. W obliczu zbliżania się armii Karola, poganie uciekają w popłochu. Mdleją-cy z wysiłku Roland nie może ich ścigać na zranionym koniu. Znosi ciała poległych towarzyszy, biskup Turpin błogosławi je. Umierający Roland nie ma już sił, by zniszczyć swój miecz (zwany Durendalem, zdobyty na Sara-cenach). Leży na ziemi, modląc się. Wyciągając, na znak hołdu, prawą rękawicę ku Bogu, umiera na zielonym pagórku z czterema marmurowymi głazami. Aniołowie zabierają jego duszę do raju. Nad jego trupem płakał sam cesarz Karol Wielki. Jego śmierć była piękna, podniosła: Ofiarował Bogu swą prawą rękawicę, święty Gabriel wziął ją z jego dtoni. Opuścił gtowę na ramię: doszedł ze złożonymi rękami do swego końca. Bóg zsyła mu swego anioła Cherubina i świętego Michała Opiekuna; z nimi przyszedł i święty Gabriel. Niosą duszę hrabiego do raju. Roland, Oliwier i Turpin mieli piękny pogrzeb, leżeli w białych trumnach.
"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią": utwór opowiada o wielkim mędrcu Polikarpie, który prosił Boga o możliwość zobaczenia Śmierci za życia. Bóg go wysłuchał, Polikarpa odwiedziła upersonifikowana Śmierć: przemawiając do Polikarpa, groziła wszystkim ludziom, wyliczała ich grzechy, zapewniała, że nikt nie uniknie jej kosy: bez względu na pozycję społeczną, zamożność, nawet czyny. Wysiłki lekarzy niczego nie mogą zmienić. Śmierć z tego wiersza to naga płeć żeńska, przepasana chustą, chuda, blada, ma żółte lica, ciało rozkładające się, nie ma warg, jest nieprzejednana, ale ponieważ jest sługą Boga, daje też ludziom rady jak winni postępować, by nie budzić gniewu Najwyższego. Przede wszystkim gani ludzkie przywiązanie do, w gruncie rzeczy mato istotnych spraw doczesnych, szczególnie niechętnie odnosi się do przekupnych sędziów i rozpustnych zakonników.
"Boska komedia" - Dante Alighieri: Poetycka wędrówka Dantego przez.Piekło (u bramy przy wejściu znajduje się napis - Ty, który wchodzisz, żegnaj się z nadzieją. Słychać tam okropne jęki, żale, krzyki, powietrze jest czarne, osy i mszyce kąsają ciała grzeszników. Lucyfer miał skrzydła jak nietoperz, po 2 pod każdym licem.)

Powstania narodowe:
Klęska powstań na długie lata zaciążyła nad życiem Polaków, miała bardzo poważne konsekwencje polityczne, społeczne, gospodarcze. Dla romantyków powstanie listopadowe stało się najważniejszym przeżyciem ideowym, taką rolę w odniesieniu do pisarzy aktywnych w drugiej połowie XIX wieku odegrało powstanie styczniowe, które w istotnej mierze zadecydowało o charakterze przełomu pozytywistycznego, dla Prusa, Orzeszkowej pozostało podstawowym doświadczeniem historycznym.
Adam Mickiewicz - "Reduta Ordona": wiersz po wstał po upadku powstania listopadowego, opowiada o bohaterskiej obronie fortu na Woli prowadzonej przez kapitana Juliusza Konstantego Ordona, który sprawie wolności narodu złożył ofiarę z własnego życia. Walka w ujęciu poety to zmagania dobra ze złem, co sygnalizuje łatwo czytelna symbolika: wojska polskie są biate, rosyjskie zaś czarne. Polacy walczą w imię Boga. Zaś pułki rosyjskie tylko w celu wypełnienia szatańskich kaprysów cara. Naród musi walczyć o swą niepodległość - to główna idea utworu.
Juliusz Słowacki - "Kordian": problem powstania listopadowego przewija się w sposób aluzyjny przez niemal cały utwór). Bezpośrednio mówi natomiast o nim Przygotowanie. Słowacki widział całe pokolenie powstańcze, porażone klęską i zdeprawowane warunkami politycznego wygnania, przymusowej emigracji jako wcielone szyderstwo losu skazane na zagładę. Nim diabły stworzyły przyszłych przywódców powstania, jasna stała się decydująca rola piekieł w przygotowaniu nieuchronnej klęski. Polska w kształcie sprzed rozbiorów, kraj anarchii, upadku moralnego, poniekąd sama oddała się w ręce Szatana. Po rozbiorach potwierdziła to podporządkowanie, gdyż kierowała się żądzą zemsty. Klęska powstania uczyni szatańską władzę już nieograniczoną. Wszyscy przywódcy powstania (Chłopicki, Czartoryski, Niemcewicz, Skrzynecki, Lelewel, Krukowiecki) w ujęciu Słowackiego to niedołężni, pozbawieni jakiejkolwiek charyzmy, zdolności przywódczych, niezdolni do skutecznego działania starcy, jako konserwatyści sparaliżowani strachem przed eksplozją rewolucyjnych nastrojów.
Eliza Orzeszkowa - "Nad Niemnem": Wspomnienia powstania styczniowego są w powieści wyraźnie idealizowane, tamten czas przybiera wymiar świętości, sacrum, był jakoby najpiękniejszym okresem, który powinien stanowić wzór dla teraźniejszości. Zarazem jednak bardzo mocno została zaznaczona klęska powstania i jej następstwa - widoczne nie tylko w wymiarze militarnym, ale róznież w odniesieniu do losów jednostek.Przegrana powstania była klęską idei walki oraz, zdaniem autorki, zakończyła piękny okres harmonijnej współpracy całego społeczeństwa, przekreślenia różnic w imę wspólnego, największego celu: odzyskania przez naród wolności.
Eliza Orzeszkowa - "Gloria victis": Utwór przynosi przede wszystkim starannie wystylizowany obraz jednego z epizodów powstania styczniowego: krwawej bitwy zakończonej klęską Polaków. Powstańcy nie mogli, mimo bohaterskiego oporu, stawić czoła niewspółmiernie liczebniejszej armii rosyjskiej, doskonale wyszkolonej i uzbrojonej. Powstańcy, w ujęciu Orzeszkowej, uosabiają wszystko, co dobre: są odważni, walczą w słusznej sprawie, są młodzi, wierni narodowej idei, pełni zapału, nadziei, przyjacielscy wobec siebie. Zwyciężeni są godni chwały już tylko z racji podjęcia walki, złożenia ofiary z własnego życia.
Stefan Żeromski - "Rozdziobią nas kruki i wrony": W błocie leżą zwłoki powstańca o pseudonimie Szymon Winrych, krążą nad nimi głodne ptaki, szaleje wichura, zapada zmierzch. Winrych został w bestialski sposób zamordowany przez rosyjski patrol, gdy przewoził broń dla oddziału partyzanckiego. Jego trupa znalazł chłop z pobliskiej wsi. Przystąpił do zdzierania ze zwłok ubrania, butów, zabrał wszystkie rzeczy. Nie widział niczego niestosownego w swym postępowaniu Stanisław Wyspiański - "Wesele": Rozmowy prowadzone przez postaci realne ze zjawami dają bardzo pesymistyczny obraz sprawy narodowej. Nadzieję zawierają tylko słowa Wernyhory (Polska będzie), ma wybuchnąć powstanie, które przyniesie krajowi wolność. W tym momencie przed uczestnikami zabawy staje konieczność czynu i niezwłocznie zostaje ujawniona bolesna prawda: społeczeństwo nie dojrzało jeszcze do narodowego zrywu. Pozostaje bezradne, bezsilne, pogrążone w tęsknotach, których nie umie spełnić. Zagadnienie walki narodowowyzwoleńczej jest głównym problemem utworu. Wernyhora przynosi zapowiedź powstania. Od tej chwili z każdą sceną opadają nadzieje na sukces zbrojnego zrywu, nawet na doprowadzenie do jego wybuchu. Gospodarz nie wypełnia osobiście ważnej misji - jest zmęczony, pijany, kładzie się spać. Przekazuje rozkaz i złoty róg Jaśkowi. Ten ostatni, pełen entuzjazmu, zwołuje uzbrojony lud, ale gubi róg, chłopi popadają w letarg, w końcu wszyscy wpadli w takt szyderczej pieśni Chochoła. Wszystkich ogarnia paraliż, niemoc. Nawet w sprzyjających warunkach Polacy pozostają bierni, niezdolni do walki, czekają na cud, nikt nie bierze odpowiedzialności za los kraju.

Rola kobiet w literaturze:
Kobieta w literaturze, przez stulecia pozostającej domeną przede wszystkim mężczyzn, jest przedstawiana głównie jako kochanka, żona i matka, obiekt poządania, uwielbienia, zazdrości. Kobieta była przedmiotem uwielbienia średniowiecznych liryków, obiektem renesansowej miłości, rzyczyną cierpień i adresatem barokowych komplementów, przedmiotem sentymentalnych westchnień. Nasi romantycy postrzegali ją przede wszystkim jako monumentalną Matkę, Żonę, Dziewicę służącą Ojczyźnie (Polska jest kobietą, powiedział Miłosz). Dopiero w literaturze współczesnej postaci kobiet wyszły poza tradycyjnie przypisywane im role. W "Makbecie" Szekspira Lady Makbet ukazana jest jako kobieta bezwzględna, stanowcza, psychicznie silna, konsekwentnie dążąca do celu.

Elementy franciszkańskie we współczesnej literaturze:
Założycielem zakonu franciszkańskiego jest św. Franciszek z Asyżu(żył na przełomie XII i XIIIw). Cechy postawy franciszkańskiej: Pokora-"jestem tak mały, że mogę zmieszać się z pyłem"-Franciszek nie pragnie rozgłosu ani sławy. Ubóstwo - oddaje sukno ze sklepu ojca, pieniądze, własne ubrania biednym, na siebie wkłada stare łachy. Nie chce żyć jak ojciec i pomnażać bogactwa kosztem innych ludzi. Miłość bliźniego-każdy człowiek jest jego bratem lub siostrą, wszystkim co miał podzielił się z innymi Miłość do świata, przyrody-powtarzał, że jego domem jest cały świat, czuł się częścią natury, kochał wszystkie stworzenia, dążył do wewnętrznej doskonałości.
W utworach L. Staffa - "Odchodzącego dnia chwała", "Przedśwpiew" i "Wróbel" ujawnia się szacunek franciszkanów wobec ludzi, zrozumienie dla nich, przyjacielem człowieka może być każdy, nawet mały, szary wróbel, pochwała życia na łonie natury, ukazanie wielkości Boga, Jego miłości dla nas, wiara w życie wieczne.
J. Twardowski - "Święty Franciszku z Asyżu", "Dziękuję Ci po prostu�" autor ukazuje nam, że wszystko co się dzieje, co nas otacza, każde nasze szczęście wydarza się dzięki Bogu, umiejętność samokrytyki, krytycznego oceniania swego postępowania("nie mam za grosik świętości"), podziw przyrody("Piękne są góry i lasy�").

Sarmaci:
Sarmatyzm to ideologia szlachty polskiej, oparta na przekonaniu, iż pochodzi ona od starożytnego, koczowniczego plemienia Sarmatów. Typowy staropolski Sarmata był przekonany o swej niekwestionowanej wyższości względem innych stanów i narodów, a także o swej złotej wolności.
Kultura sarmacka ulegała orientalizacji (wpływy tureckie) w stroju i obyczajach: kontusze, żupany, karabele, wschodnie kobierce, czapraki i buńczuki, pasy lite i jedwabne, złote guzy i janczarskie kapele.
Jednym z najsłynniejszych polskich sarmatów jest Jan Chryzostom Pasek. W swych "Pamiętnikach" prezentuje on swój portret, jawiąc się czytelnikowi jako szlachcic i żołnierz, patriota i świetny kompan, słowem, wzór godny naśladownaia. Nie stroni on jednak od zaczepek, bijatyk, alkoholu.
W "Powrocie posła" Juliana Ursyna Niemcewicza obserwujemy postać Starosty Gadulskiego. Jest on uosobieniem negatywnych cech polskigo Sarmaty: człowiek ograciczony, zacofany, pełen przesądów, powtarzający bezmyślnie pewne schematy i uprzedzenia. Nie dopuszcza nawet myśli o jakichkolwiek reformach, zmianach w kraju. Natomiast oświeconym Sarmatą jest Podkomorzy: światły obywatel, wielki patriota, zdecydowany stronnik reform państwa, który przeciwstawia się przesądom Gadulskiego.
W "Zemście" Aleksandra Fredry natomiast wzorcowym okazem Sarmaty okazuje się być Maciej Raptusiewicz. Był on porywczy, skory do rękoczynów, żył w poczuciu swej bezkarności. Ma też szerego pozytwnych cech: jest wesoły, gościnny, otwarty, szczery.

Treny - obraz dziecka, obraz ojca:
Tren (inaczej żal, lametnt, płacz żałobny) to gatunek poezji żałobnej wywodzący się ze starożytnośćci. Śmierć Urszulki - ukochanej córeczki Kochanowskiego, bardzo wstrząsnęła ojcem. , miała zaledwie trzy lata. Poeta przypisał dziecku wyjątkowe zdolności, z Urszulką wiązano wielkie nadzieje, pisarz twierdził, że jej radość, pogoda decydowała o szczęściu całego domu, rodziców. Jednak to nie Urszulka jest główną postacią trenów, lecz bolejący, zrozpaczony ojciec wytrącony z sielankowego, wiejskiego życia. Autor odkrywa, że najmądrzejsze ideały, czerpane z folozofii stoickiej (opartej na mądrości mającej go ochronić przed złem świata, napełnić spokojem, z którym miał znosić szczęście i nieszczęście) nic nie znaczą wobec bólu po utracie ukochanej osoby, w obliczu tak tragicznego wydarzenia życiowy optymizm rozsypuje się jak domek z kart. Pozostaje tylko rozpamiętywanie najdroższej osoby i głęboka refleksja nad wyznawanym do tej pory systemem wartości.
W Trenie V podmiot liryczny patrzy na Urszulkę jak na ledwo co odrosłe od ziemi drzewko oliwne, ścięte przez ogrodnika, który nie potrafi odróżnić go od chwastu. Pewne pocieszenie przynoszą ostatnie utwory z cyklu. W Trenie XIX bolejącemu ojcu ukazuje się dawniej zmarła matka z Urszulką na ręku.Matka pociesza zrozpaczonego syna, mówiąc, że jego córka żyje szczęśliwie z zaświatach między aniołami, uwolniona od trosk i cierpień ziemskiego życia. Ojciec powinien się z tym pogodzić i przyjąć śmierć dzicka jako rzecz naturalną, właściwą ludzkiemu losowi, który składa się nie tylko z pomyślnych zdarzeń, ale i nieszczęść.

Hasła romantyków:
Polska winkelriedem narodów stanowi naiązanie do legendarneogo bohatera szwajcarskiego, który, walcząc przeciw Austriakom, skierował na siebie wrogie włócznie, czyniąc w ten sposób wyrwę w szeregach nieprzyjaciela i przechylając szalę zwycięstwa na stronę swych rodaków. Polacy podejmą walkę z wrogiem, która jednak nie doprowadzi do zwycięstwa, ponieważ ofiara jest konieczna, gdy bój toczy się o wolność. Klęska powstania listopadowego, męczeństwo narodu poskiego, katorga uczestników zbrojnego czynu, carskie represje - wszystko to miało być oczyszczającym cierpieniem Polaków jako wybranego przez Boga narodu, który zbawi świat..Hasło to wygłasza Kordian podczas monologu na szczycie Mont Blanc.
Mesjanizm Polski w Widzeniu Księdza Piotra (Dziady, cz.III). Ksiądz Piotr przeżywa mistyczne uniesienie, podczas którego widzi losy Polski oraz odczytuje jej przyszłość. Cierpiąca Polska przyrównana jest w nim do umęczonego Chrystusa, zaś jej tragiczna historia symbolizowana jest w widzeniu jako Droga Krzyżowa. Jednak śmierć i ofiara niewinnych Polaków staną się w przyszłości odkupieniem grzechów całego świata. Przemiany bohaterów romantycznych:
Gustaw(człowiek wrażliwy, poeta, więznień, zesłaniec) --> Konrad(bojownik o wolność ojczyzny) - A. Mickiewicz - "Dziady cz. III". Wielka Improwizacja Konrada jest rozumiana jako jego eksplozja natchnienia. Kordian przechodzi przemianę duchową na szczycie Mont-Blanc. Wyzwala się z marazmu, duchowej niemocy. Zmienia się w bohatera dynamicznego, znajduje cel, walkę o wolność. Kordian jako Winkelried ponosi klęskę, zadanie zgładzenia cara przerosło jego możliwości psychiczne, było sprzeczne z jego sumieniem.
Giaur z wzajemnością pokochał Leilę - niewolnicę z haremu tureckiego baszy Hassana. Gdy Hassan dopatrzył się zdrady, ukarał żonę na wzór turecki - pod osłoną nocy, związana w worku została wrzucona do morza i utonęła. Giaur szalał, poszukiwał wszędzie ukochanej. Wreszcie dowiedział się co się stało. Zebrał gromadę zbójników, przyczaił się i napadł Hassana, który właśnie wyprawiał się po nową żonę. Giaur i Hassan walczyli w pojedynku i Giaur dopełnił zemsty, lecz nie przyniosła mu ulgi. Zamknął się w klasztorze, któremu oddał cały majątek, i w którym przeżył bolesnych, milczących sześć lat. Zamknięty w sobie Giaur wyznał wszystko dopiero na ostatniej spowiedzi, nie mógł bowiem żyć dłużej w takim cierpieniu.
Jacek Soplica z "Pana Tadeusza" po zabójstwie Stolnika, posądzeniach o zdradę ojczyzny stał się pokornym mnichem, kwestarzem, księdzem Robakiem. Nie pozostał w nim nawet ślad dawnej pychy, sobiepaństwa, ślad wielkich aspiracji i najwyższego mniemania o sobie.

Pokolenie Kolumbów:
"Pokolenie kolumbów" obejmuje generację urodzoną ok. 1920r. Swą nazwę zawdzęczają książce Romana Bratnego "Kolumbowie rocznik 20". Do "Kolumbów" należą m.in. K.K. Baczyński, T. Gajcy, A. Trzebiński, T. Borowski, Z. Herbert, T. Różewicz, M. Białoszewski, Wisława Szymborska. Charakterystyczne dla ich poezji były apokaliptyczne wizje zagłady - młodzi twórcy uznali rzeczywistość okupacyjną za spełnienie mitu o katastrofie. Przy wszelkich różnicach światopoglądowych jedno było dla młodych poetów wspólne - przekonanie, że bronią przegranej sprawy i przeświadczenie o nieuniknionej śmierci.

Symbole w "Weselu":
złoty róg - wyzwolenie, budzi wolę do walki, posiada moc wyrwania z letargu.
pawie pióra - prywata, własność
złota podkowa - szczęście, odłożone na później
chochoł - myśl o wolności, głęboko skryta jak róża

Trylogia Sienkiewicza:
"Ogniem i mieczem" - powstanie kozacjie na Ukrainie, lata 1648-1651
"Potop" - wojna ze Szwecją, lata 1655-1657
"Pan Wołodyjowski" - wojna z Turcją, utrata kamieńca Podolskiego, lata 1672-1673
Cykl Trylogii łączą:
1. Problemy historyczne - wojny Polski XVIIw.
2. Czas akcji, jego rozpiętość ok.2 lat
3. Wspólni bohaterowie - Zagłoba, Skrzetuski, Pan Wołodyjowski, Ketling
4. Wątek miłosny - miłość nie jest łatwa, trzeba o nią walczyć, często jest to miłość od pierwszego wejrzenia. W "Ogniem..." - Skrzetuski i Bohun zakochani są w Helenie, w "potopie" Kmicic i Bogusław Radziwiłł o Oleńkę a w "Panu Wołodyjowskim" Wołodyjowski i Azja walczą o Basię.
W "Potopie" jest podział na dobrych i żłych. Dobrzy są to patrioci, szlachetni ludzie, waleczni, religijni (szlachta) np. Wołodyjowski, Skrzetuski, Oleńka. Źli to wrogowie, zdrajcy np. Radziwiłłowie, Opaliński, Kuklinowski. Ponoszą oni klęskę. Polacy są narodem walecznym i odważnym. Szwed to wróg, nie jest charakteryzowany pozytywnie.
Autor dokładnie wybiera tylko niektóre zwycięskie przez Polaków bitwy i opisuje je szeroko. "Potop" to książka "ku pokrzepieniu serc", została w nim przywołana chlubna przeszłość Polski, patriotów broniących ojczyzny, Polacy są w stanie wyjść z każdej opresji.

Obrazy totalitaryzmu:
Mianem totalitaryzmu określa się rządy faszystowskie w Niemczech oraz okres stalinowski w ZSRR. Obozy przymusowej pracy stanowiły jedno z centralnych ogniw sowieckiego systemu państwa totalitarnego. Na rzecz rozwoju socjalistycznej gospodarki Stalin doprowadził do upodlenia i śmierci miliony ludzi za pomocą katorżniczej pracy , represji i nieludzkich warunków życia. Przy pomocy NKWD zaprowadził terror w całym państwie. Aresztowano ludzi z błahych przyczyn i skazywano na długie więzienie stawiając fikcyjne zarzuty. Stalin rozbudowawszy olbrzymi aparat terroru, starał się jednocześnie zachować na zewnątrz pozory normalności swojego państwa.
Zastraszeni mieszkańcy bali się głośno wyrażać swoje opinie i krytykować władzę. Rozbudowany system donosicielstwa sprawiał, iż wrogiem miał być nie tylko obcy człowiek, ale i własna rodzina. W ujęciu Grudzińskiego ZSRR było państwem totalitarnym, które w pełni kontrolowało i organizowało życie swoich obywateli. Za pomocą propagandy i perfekcyjnie działającej służby bezpieczeństwa Stalin potrafił zniewolić miliony ludzi, odebrać im poczucie wolności i bezpieczeństwa, a strachem i terrorem wyeliminować wszelkie przejawy buntu i sprzeciwu wobec istniejącego stanu rzeczy. Zmienił się ZSRR w doskonale funkcjonujące więzienie, w którym nadrzędnym celem było nie szczęście i dobrobyt jego mieszkańców, ale rozwój socjalistycznej gospodarki. Organizując do minimum przepływ informacji stworzył system oparty na kłamstwie i pozorach. System pozbawiony zasad sprawiedliwości i równości, przestrzegania praw człowieka, ubezwłasnowolnił miliony ludzi, odzierając ich z godności
W "Folwarku zwierzęcym" Georga Orwella okazuje się, że szczytne ideały, wspaniałe ideologie, które stają u początku każdej rewolucji upadają, a do władzy dochodzą tyrani, dla których nie liczy się dobro publiczne. Władza totalitarna oparta jest na terrorze, zastraszeniu, nienawiści i zniewoleniu. Orwell pokazuje, że ze szczytnych idei, które miały zmienić świat i życie bohaterów nic nie pozostało, a nawet zamieniły się w coś zupełnie przeciwnego, we własną karykaturę Przesłanie autora zawarte w utworze jest pesymistyczne, wydaje się, że dla państwa pod rządami totalitarnymi nie ma żadnej szansy i nadziei. Naród musi żyć w ciągłym strachu, w obawie, co przyniesie jutro, nie ma tu miejsca na sprzeciw, na demonstrację własnych poglądów. Państwem rządził strach, terror, sprawny aparat policyjny. Społeczność zniewolona przez ustrój nie ma nawet siły ani odwagi aby się zbuntować.
Człowiek zlagrowany to człowiek żyjący w niemieckim obozie koncentracyjnym (w języku niemieckim obóz koncentracyjny to Konzentrationslager).
Człowiek złagrowany to człowiek żyjący w rosyjskim obozie koncentracyjnym.

Zagadnienia z nauki o języku:

Antonimy - wyrazy mające znaczenia przeciwstawne, np. twardy - miękki, drogo - tanio. Antonimy ułatwiają orientacę w przestrzeni (wschód - zachód), w czasie (dzień - noc), porządkują przeciwstawne doznania zmysłowe (białe - czarne), smakowe (gorzki - słodki), słuchowe, dotykowe, symbolizujące początek lub koniec działania. Antonimy pełnią też różnorodne funkcje stylistyczne. Używamy ich - nie zdając sobie z tego sprawy - w bardzo wielu wyrażeniach codziennych, na nich opiera się też znaczna część przysłów i sentencji. (Zgoda buduje, niezgoda rujnuje.)
Homonimy - wyrazy wieloznacze np. róża (kwiat, choroba, róża wiatrów) klucz (narzędzie do otwierania, zamykania, wiolinowy, ptaków), blok(rysunkowy, techniczny, jako budynek)
Synonimy - wyrazy równoważne lub na tyle podobne znaczeniowo, że mogą występować zamiennie w określonych kontekstach, całkowitych synonimów jest w języku polskim niewiele, są to najczęściej przyswojone wyrazy obce i ich rodzime odpowiedniki: słownictwo - leksyka, metafora - przenośnia. Natomiast synonimów niepełnych, czyli wyrazów bliskoznacznych jest więcej.

Dialekty:
Język ogólny to podstawowa odmiana języka polskiego. Najważniejszą rolę w podziale na dialekty odgrywają cechy foneryczne i słownikowe.
Dialekt to mowa ludności w pewnej dzielnicy. Gwara to mowa ludności wiejskiej mniejszego terytorium np. kilku wsi. Regionalizm to sposoby wymawiania głosek.
W Polsce występuje 5 wielkich dialektów: Wielkopolskim Małopolski, Śląski, Mazowiecki i Kaszubski. Zjawiska fonetyczne najczęściej występujące w dialektach w Polsce to:
Mazurzenie - sposób wymawiania spółgłosek ż, sz, cz, dż (przedniojęzykowe szczelinowe) jako z, s, c, dz, np. czapka -> capka - występuje na Śląsku i Mazurach.
Kaszubienie - wymowa spółgłosek miękkich ś, ź, ć, dź jak twarde s, z, c, dz, zamiast kie, gie wymagia się twarde głoski ke, ge np. cukier -> cuker. Poprzedzanie samogłosek na początku wyrazu przez elementy spółgłoskowe np. hameryka - Ameryka, łokno - okno, Jagata - Agata. Sćieśnienie samogłosek: a -> o: chciał -> chcioł, miał -> mioł. e -> i,y:ser -> syr, mleko -> mliko. Tendencja do rozdwajania samogłosek - koza -> kłeza. W "Chłopach" Reymonta nie ma cech jednego, konkretnego dialektu. Uwyskanie wrażenia gwary lugowej, kolorytu wsi, chłopskości. W dialogach dialektyzacja sjest silniejsza niż w narracji.

Frazeologia to dział nauki o języku zajmujący sięopisem ustalonych połączeń wielowyrazowych (związków frazeologicznych), badaniem doboru znaczenia i stopniem zespolenia wyrazó w związkach.
Związki frazeologiczne dzielimy na luźne (łączą się one w sposób nieograniczony np. do czasownika jeść możemy dodać bardzo wiele wyrazów: śniadanie, hamburgera, obiad, szybko itp.), łączliwe (łączą sięw sposób ograniczony, wchodzą w związki tylko z niektórymi wyrazami np. sprawiedliwy: sąd, człowiek, wyrok , nie możemy dołączyć do tej grupy np wyrazu stół, sprawiedliwy stół - to przecież nie ma sensu) i stałe (wyrazy z tej grupy mają specyficzne, przenoścne znaczenie, nie mozemy ich wymieniać na inne). Związki stałe dzielą się na: maksymy - zasady, prawidłą postępowania np. "Nie sądź nikogo po winie", powiedzonka - krótkie, zazwyczaj dowcipne myśli np. "Bez pracy nie ma kołaczy", przysłowia - wyrażenia czerpane z jakiś mądrości lludowych np: "Nie wywołuj wilka z lasu", sentencje - złote myśli wyrażające jakąś ogólną myśl moralną lub filozoficzną np. "Myślę, więc jestem" i idiomyI - wyrażenia lub zwroty dane tylko danemu językowi, nie dające się dosłownie przetłumaczyć na inny język np: "W gorącej wodzie kąpany".
Podział związków ze względu na budowę: wyrażenia - połączenia rzeczownika z rzeczownikiem, rzeczownika z przymiotnikiem lub dwóch przysłowków, np: Fala upałów, kamienne serce, krótko i węzłowato, zwroty - połączenia z czasownikiem: rzeczownika, przysłówka lub wyrażenia przyimkowego, np: zbijać bąki, mierzyć wysoko, mieć coś z głowy, frazy - mają postać zdania np przysłowia czy maksymy.
Przykłady związków frazeologicznych:
ni w gruszkę, ni w pietruszkę - to zupełnie nie pasuje
nudne jak flaki z olejem - to jest bardzo nudne
spadł mi kamień z serca - pozbyłem się kłopotów
mieć złote serce - być dobrodusznym
mieć węża w kieszeni - być skąpym
niedźwiedzia przysługa - uczynek, który przynosi więcej szkody niż pożytku
budować zamki na lodzie - nierealne projekty, przedsięwzięcia
prawo pięści - prawo silniejszego fizycznie
szukać ze świecą - daremne poszukiwania
syzyfowa praca - praca nieustana, ciężka, daremna
puszka pandory - wiek nieszczęść
ikarowy lot - tragiczny lot
Wieża Babel - wielka budowla
stroić sobie żarty - żartować z poważnych rzeczy
dotknąć do żywego - bardzo kogoś obrazić
mieć dębowe ucho - wszystko słyszeć
urwało się ucho cierpliwości - być zdenerwowanym
pleść androny - mówić bzdura
psie figle - bezmyślne, często złośliwe żarty
słomiany ogień - zapał do czegoś, który szybko opada
łabędzi śpiew - ostatnie dzieło
posmarować komuś rękę - dać łapówkę
stroić się w pawie pióra - udawać kogoś lepszego
biega jak kot z pęcherzem - biega bez potrzeby
patrzeć ja ciele na malowane wrota - nie rozumieć sytuacji
stary wróbel - cwaniak

Zdania eliptyczne:Są to wypowiedzi, gdzie pominięte zostają te elementy, które byłyby powtórzeniem poprzednich treści, a których można się domyśleć z kontekstu. Występują najczęściej w mowie potocznej, szczególnie w swobodnych dialogach.

Zabytki języka polskiego:
"Geograf bawarski" z IXw - znajdowały się tam zapisy nazw plemion polskich. Tekst anonimowego autora.
"Dogome index" z końca Xw. to najstarszy dokument, dotyczący Mieszka 1, sporządzony przez kancelarię papieską.
Bulla gnieźnieńska z XII w (1136r) tzw. "złota bulla języka plskigo" - zawiera 400 nazw osobowych i geograficznych polskich ziem
Pierwsze zdanie napisane w języku polskim: "Daj ać ja pobruszę, a ty poczywaj" - zapisane w Księdze henrykowskiej w 1270roku
Przekłady Biblii: "Psałterz floriański" (in. Psałterz królowej Zofii) - ok.1400r.
"Biblia królowej Zofii" z 1465r.
"Legenda o świętym Aleksym" z XVw.
Najstarsza polska pieść religijna "Bogurodzica". Różnice między językiem "Bogurodzicy" a współczesną polszczyzną: Brzmienie - zmiany fonetyczne: sławiena, zwolena, Krzciciel, dziela (dla), znaczenie - zmiany słownikowe: gospodzin, jąż (którą), jegoż (o co, czego), żywot, budowa słowotwórcza - zmiany słowotwórcze: Bożyc (Syn Boży), przebyt (pobyt), zbożny (pobożny), słysz (usłysz), odmiana - zmiany fleksyjne: spuści (ześlij), raczy, bożycze, bodowa zdania - zmiany składniowe: twego dziela Krzciciela (ze względu na Jana Chrzciciela), Bogiem słąwiena (przez boga sławiona).

---