Trzy stadia rozwoju andragogiki i trzy postawy wobec teorii naukowej:
POSTAWA ODKRYWCY
Pierwsza wersja postawy odkrywcy - pozytywistyczna doktryna naukowości zakładała deterministyczny charakter świata społecznego, którego funkcjonowanie jest rządzone przez obdarzone wewnętrzną logiką zasady przyczynowości. Jego poznawanie składało się z wzajemnie powiązanych operacji opisu i wyjaśniania. Tworzyły one teorię będącą odbiciem badanego świata, jego mapą naszkicowaną przy pomocy pojęć. Jej zgodność z oryginałem można było ocenić posługując się kryterium prawdy. Sukces w eksploracji zewnętrznego świata zależał od trafności użytych metod badawczych, stąd uwaga badaczy koncentrowała się na doskonaleniu metod i technik badawczych. Przykładem jest koncepcja metodologicznej spirali zaproponowanej przez M.S. Knowlesa.
Druga wersja postawy odkrywcy - wystąpienia K.R. Poppera Th.S. Kuhna wzmocniły sceptycyzm wobec norm metodologii pozytywistycznej i spowodowały pewne złagodzenia metodologicznego rygoryzmu, jaki dotąd cechowała postawa odkrywcy. Drobiazgowe przepisy regulujące posługiwanie się metodami i technikami uległy liberalizacji. Badacze - odkrywcy zyskali pewną autonomię warsztatową. Niemniej jednak nadal zostaje obwarowana pewnymi rygorami metodologicznymi. Świadczyć o tym mogą pięć standardów prawomocności wymienione przez M.A. Eisenharta i K.R. Howe.
Trzecia wersja postawy odkrywcy - proponują ją zwolennicy teorii ugruntowanej. Cechuje ją dalsza liberalizacja rygorów metodologicznych, wzrost zaufania do jego kompetencji i odpowiedzialności. Przyznawana jest mu dość duża autonomia metodologiczna. Teoria jest postrzegana jako indywidualne odkrycie badacza. Jest zbudowana na bazie wyznawanych przez niego wartości, zabarwiona jego przekonaniami, sformułowana z punktu widzenia perspektywy poznawczej.
POSTAWA PROJEKTANTA
Pierwsza wersja postawy projektanta - w jej realizacji na pierwszy plan wysuwają się zadania praktyczne, którym są podporządkowane zadania poznawcze. Andragodzy punktem wyjścia tutaj dla procesów eksploracji czynią problemy praktyki oświatowej. Aktywność badaczy - projektantów ogranicza się do przełożenia odkrytych związków przyczynowo - skutkowych na język dyrektyw optymalizacyjnych. Mają one sterować działaniami, zmierzającymi do konstruowania praktyki edukacyjnej, wolnej od istniejących uprzednio trudności.
Druga wersja postawy projektanta - jej nosicielami są zwolennicy teorii nieformalnych (praktycznych) i badań określonych jako action research. Odrzucają oni teorię typu akademickiego z dwóch względów: pragmatycznych - teorie naukowe uznawane są jako zbyt ogólne i względów ideologicznych - nauka akademicka ma odebrać ludziom przysługująca im autonomię. Prowadzący badania praktycy nie odżegnują się od wiedzy naukowej i normatywnych reguł ustanowionych przez metodologię nauki instytucjonalnej. Sami jednak decydują co jest wiedzą. Teorie nieformalne mają tendencje do ograniczania się do najprostszych i najbardziej oczywistych eksplantacji, co stanowi zarówno ich siłę, jak i słabość.
Trzecia wersja postawy projektanta - jest wersją wręcz woluntarystyczną. Wyraża się ona w publikacjach, którzy prezentują normatywne modele praktyki edukacji dorosłych, bez odwoływania się do jakichkolwiek uzasadnień naukowych. Publikacje tego typu wpisują się w nurt literatury poradnikowej.
POSTAWA BADACZA
Pierwszy wyznacznik postawy badacza - osoba badacza. Proces wytwarzania wiedzy jest procesem społecznym, których nosicielami są badacze. Uznanie poczucia własnej tożsamości badacza za integralny element procesu poznawczego, wskazuje na potrzebę jej samoświadomości i jest konieczny. Badacz nie może dłużej kryć się za koncepcją roli funkcjonariusza nauki. Badacz jak każdy człowiek jest produktem kultury świata swojego życia. Badacze muszą publicznie prezentować personalny kontekst
swoich badań muszą wchodzić w dialog z uczonymi wyznającymi odmienne racjonalności i przyjmującymi odmienne horyzonty. Tylko w ten sposób mogą oni zyskać samoświadomość i zdolność do jej ustawicznego poszerzania.
Drugi wyznacznik postawy badacza - przedmiot badań. W przypadku andragogiki ma on charakter interdyscyplinarny. Ten postulat zawiera w sobie dwie kwestie: konieczność dobrej orientacji we wszystkich dyscyplinach nauk społecznych, a andragodzy powinni prowadzić badania nad edukacją dorosłych w interdyscyplinarnych zespołach badawczych.
Trzecia grupa wyznaczników - stosunek do metodologii badań naukowych. Metodologia może być powierzona badaczom z nadzieją, że jako ludzie kompetentni, odpowiedzialni i wolni uczynią z niej najlepszy pożytek.