System dydaktyczny, formalizm dydaktyczny, progresywizm dydaktyczny, konteksty kulturowo - polityczne rozpowszechnienia systemu J. F. Herbarta oraz J. Deweya, elementy doktryny herbartyzmu i deweizmu we współczesnej szkole polskiej, stopnie formalne nauczania Herbarta i Reina oraz stopnie uczenia się J. Deweya.
System dydaktyczny - całokształt zasad organizacyjnych oraz treść, metody i środki nauczania - uczenia się, tworzące spójną wewnętrznie strukturę i podporządkowanie realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia.
Do systemów dydaktycznych opartych na nauczaniu klasowo-lekcyjnym zalicza się:
system tradycyjny (Herbart)
system nowego wychowania (J. Dewey)
system współczesny (C. Freinet)
Formalizm dydaktyczny- przeciwieństwo encyklopedyzmu (czyli przekazywanie jak największej ilości wiedzy), zwolennicy formalizmu uważają treści kształcenia jedynie za środek służący do rozwijania zdolności i zainteresowań ucznia. Celem jest pogłębianie, uszlachetnianie i rozszerzanie tych zdolności i zainteresowań. Słabość formalizmu to to że koncentrowano się tylko na przedmiotach instrumentalnych (języki, matematyka). To stanowisko reprezentowali: Herbart, Spencer, Piaget.
Progresywizm dydaktyczny- czyli system nowego wychowania stworzony przez Deweya.
Stopnie formalne nauczanie Herbarta i Reina- Herbart wprowadził jednolitą koncepcję życia psychicznego, opartą na wyobrażeniach oraz ich ustawicznym ruchu. Nauczanie uznawał za podstawowy środek służący kształceniu charakteru. Według niemieckiego pedagoga efektywność nauczania zależała także od racjonalnego rozłożenia treści, które uczniowie mają sobie przyswoić, na powiązaniu ze sobą części, a także od jego toku. Opanowanie treści było najskuteczniejsze wtedy, gdy uczniowie przechodzili kolejno od etapu zgłębiania do ogarniania. W każdym z tych etapów Herbart wyróżniał dwa stadia: spoczynku i ruchu. Można to schematycznie przedstawić w następujący sposób: zgłębianie spoczywające - zgłębianie postępujące - ogarnianie spoczywające -ogarnianie postępujące. Ponadto każdemu stopniowi przyswajania wiedzy przyporządkowywał odpowiedni stopień nauczania: jasność, kojarzenie, system i metoda.
Wyodrębnione przez niego stopnie miały wyznaczać tok nauczania i nazwano je formalnymi.
Pierwszy stopień - jasność - oznaczał przede wszystkim powolne podążanie naprzód,
rozkładanie przedmiotu na najdrobniejsze części, zatrzymywanie się przy każdej z nich tak
długo, aby uczeń mógł zrozumieć każdy szczegół. Drugi stopień - kojarzenie - to czynność
wiązania nowego materiału z wiadomościami przyswojonymi wcześniej. Czynność ta opiera
się głównie na powtarzaniu mechanicznym lub na „wolnej rozmowie”. Trzeci stopień -
system - wymagał „bardziej swoistego wykładu”, a przede wszystkim uwydatnienia
głównych myśli, aby uporządkować przyswojone wiadomości. Czwarty i ostatni stopień
formalny - metoda - znajdował zastosowanie w wykonywaniu zadań i prac, przy czym uczeń
miał wykazać, czy „pojął główne myśli w sposób należyty”. Mamy tu więc do czynienia ze
swoistym, wąskim rozumieniem pojęć systemu i metody. Stopnie formalne Herbart uważał nie tylko za drogę nauczania, ale również za sposób uczenia się. Zakładał przy tym, że nie mogą się one wzajemnie wykluczać oraz że muszą występować po sobie, to jest w podanej wyżej kolejności, podczas nauczania każdego przedmiotu szkolnego. Z czasem podjęto próby modyfikacji tych stopni. Autorem próby najszerzej rozpowszechnionej był W. Rein, który nadał stopniom formalnym inne od herbertowskich nazwy, wyraźniej określił ich treść oraz zwiększył ich liczbę do pięciu. Są to: przygotowanie, podanie, powiązanie, zebranie i zastosowanie nowego materiału. Nazwy te wskazują co i w jakiej kolejności nauczyciel ma robić na lekcji. Proces nauczania realizowany zgodnie z koncepcją stopni formalnych Herbarta czy Reina miał przebiegać od wyobrażeń do pojęć i od pojęć do umiejętności. Jego głównym zadaniem było przekazanie uczniom nowego materiału, ze szczególnym naciskiem na rozwijanie u nich umiejętności teoretycznych np. rozwiązywania określonego typu zadań matematycznych za pomocą odpowiedniego wzoru.
Stopnie uczenia się Deweya- wg Deweya poznanie i wiedza to narzędzia stosowane przez człowieka w celu pokonywania napotkanych trudności i rozwiązywania problemów. Jego zdaniem myślenie jest instrumentem walki o byt i czynnikiem decydującym o rozwoju. Myślimy najlepiej wtedy kiedy rozwiązujemy jakieś problemy, których punktem wyjścia są odczuwane trudności. W pełnym „akcie myślenia” można wyróżnić następujące etapy czy stopnie:1.odczuwanie trudności, 2. jej określenie, 3. wyszukiwanie pomysłu, 4. logiczna weryfikacja hipotezy, 5. rozwiązywanie problemu. Skuteczne nauczanie powinno uwzględniać te etapy. Musi ono również stwarzać uczniom sytuacje wymagające rozwiązywania przez nich określonych problemów, przy czym problemy te należy łączyć z potrzebami i zainteresowaniami dzieci i młodzieży. Stawiane przed nimi problemy muszą się jednak różnić od problemów z jakimi mają przeważnie do czynienia w szkole tradycyjnej. Uczniowie według Deweya, powinni być przekonani, że rozwiązując dany problem. Odkrywają rzeczy nowe, nikomu dotąd nieznane.. Przekazywanie informacji należy traktować jako incydent w rozwoju myślenia. Wynika stąd, że uczniom należy przekazywać informacje wtedy i tylko wtedy, kiedy są im one rzeczywiście potrzebne.
Konteksty kulturowo-polityczne rozpowszechnienia systemu Herbata i Deweya.
J.F Herbart niemiecki filozof, pedagog i psycholog przedstawił własny system pedagogiczny oparty na etyce i psychologii. Etyka stała się dla niego podstawą do sformułowania celów wychowania a psychologia jego środków. Tak więc za głowny cel wychowania i kształcenia uważał on ukształtowanie moralnego, silnego charakteru, a za główne środki które prowadzą do tego to kierowanie dziećmi, karność i nauczanie wychowujące. System Herbarta odpowiadał potrzebom umocnienia władzy monarchistyczno-junkierskiej w Prusach. System ten służył tym kręgom społecznym które były powiązane z władzą czyli szlachcice i bogate mieszczaństwo. Idea nauczania wychowującego w połaczeniu z surowym przestrzeganiem dyscypliny spotkała się z dobrym przyjęciem w tych sferach, gwarantowała bowiem zachowanie i utrwalenie przywilejów tych klas społecznych. Wg Herbarta młode pokolenie musi być w całkowitej zależności od starszych. Jednak jego zamiarem nie było wykorzystanie oświaty i szkoły jako narzędzi walki o postep społeczny. Jego zamiarem było przekształcić pedagogikę w naukę, więc też starał się jej nadać ścisły charakter m.in. poprzez definiowanie pojęć i zastosowanie formuł matematycznych, jednocześnie służył tą pedagogiką inteligencji niemieckiej i pruskim warstwą szlacheckim.
Na przełomie XIX i XX stulecia dydaktyka herbertowska stała się, przedmiotem ostrej krytyki. Potępiono rygoryzm i autorytaryzm szkoły zbudowanej na jej założeniach, postulując stworzenie „szkoły dla życia i przez życie”. Domagano się szkoły, która uwzględniała by zainteresowania uczniów, rozwijała ich umysły jak i uczucia, uczyła myśleć i działać, była dla dzieci i młodzieży miejscem swobodnej, twórczej pracy, była terenem spontanicznej aktywności uczniów, wdrażała do dostrzegania , formowania i rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych oraz przygotowywania uczniów do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym. Do najbardziej radykalnych rzeczników i realizatorów większości z tych haseł był Amerykanin John Dewey. Opracował on założenia koncepcji dydaktycznej, która przeciwstawiana z pedagogiką hebertystów nazwano ja postępową. Główny akcent położył Dewey w swojej szkole na rozwój aktywności dzieci i młodzież.
Elementy doktryny herbartyzmu i deweizmu we współczesnej polskiej szkole.
W tym temacie musicie się chyba odnieść do własnych doświadczeń w jakie miałyście w szkołach, no bo niektórzy nauczyciele byli dobrzy a niektórzy nie. No i niektórzy przyjmowali doktrynę Herbarta a inni raczej Deweya. Napisze wam skrót doktryny jednego i drugiego gościa i resztę napiszecie same o swoich przemyśleniach.
Szkoła tradycyjna Herbarta- przekaz wiedzy przez nauczyciela, uczniowie są na ogół pasywni, uczniowie nie decydują o doborze treści nauczania, dominuje uczenie się pamięciowe, uczniów mają zachęcać do nauki motywy zewnętrzne-głównie stopnie, częsta kontrola wyników nauczania, współzawodnictwo, szkoła jest jedynym terenem uczenia się: tylko prace domowe wykonywane są poza nią, słaby nacisk na samorzutną twórczość uczniów.
Szkoła progresywistyczna Deweya- samodzielne zdobywanie wiedzy przez uczniów, nauczyciel pełni przeważnie rolę obserwatora pracy dzieci i młodzieży, uczniowie są aktywni, mają pewnien wpływ na dobór treści nauczania, dominuje uczenie oparte na rozwiązywaniu problemów (a nie pamięciowe), niezbyt częsta kontrola wyników nauczania, nacisk na samokontrolę, współpraca z nauczycielem, silny nacisk na samorzutną twórczość uczniów, szkoła jest głównym ale nie jedynym miejscem uczenia się.