Wędrówki ludów w Europie Zachodniej (IV-VI w.)

Wędrówki ludów od starożytności były motorem przemian. W 2. połowie II tysiąclecia p.n.e. nieznane nam bliżej Ludy Morza najechały Azję Mniejszą i spowodowały przemieszczenia ludów zamieszkujących cały Bliski Wschód. Wynikiem migracji ludów był także upadek kultury mykeńskiej w Grecji w XII w. p.n.e. W czasach nam bliższych wędrówki Wikingów w VIII-XI w. n.e. stały się zagrożeniem dla kilku powstających właśnie narodowych państw europejskich, a wędrówki plemion afrykańskich w XIX w. zmieniły geografię ludnościową tego kontynentu.

Najczęściej mianem wędrówki ludów określamy migracje barbarzyńców 
w Europie w IV-VII w. n.e. Uczestniczyli w nich Germanie, przybywający od I w. p.n.e. ze Skandynawii i Jutlandii, Słowianie, przybyli w V w. z terenów wsch. Europy, i koczownicze plemiona z Europy wsch. i Azji.

Pierwsza grupa Germanów (zach.) dotarła do granic cesarstwa rzymskiego na Renie i górnym Dunaju w I w. p.n.e. Pobici przez Cezara i wyparci za Ren wielokrotnie atakowali granice cesarstwa aż do połowy III w. Druzgocąca klęska poniesiona wtedy przez barbarzyńców sprawiła, że na granicy na Renie i górnym Dunaju na kilkadziesiąt lat zapanował spokój.

Druga grupa Germanów opuściła Skandynawię nieco później. Wylądowała u ujść Wisły i Odry, po czym przesunęła się w głąb lądu. W III w. najpotężniejsze z tych plemion, Goci, zaczęło zagrażać wsch. granicom Rzymu. Pokonani w 2. połowie III w. Goci wycofali się za dolny Dunaj, gdzie założyli silny związek plemienny. Nad granicą cesarstwa, wzdłuż Renu i Dunaju, powstał silny kordon plemion germańskich.

W 375 w Europie pojawili się Hunowie — koczowniczy lud turecki, który wsch. Gotów rozbił w taki sposób, że in. plemiona germańskie w panice zaczęły napierać na granice cesarstwa w poszukiwaniu azylu przed najeźdźcami. Pierwsi przekroczyli granicę w 378 Wizygoci (Goci zachodni). Po pokonaniu wojsk cesarskich i wieloletnim pustoszeniu Bałkanów i Grecji, Wizygoci skierowali się do Italii (402). By przeciwstawić się im, regent zach. części Cesarstwa przywołał legiony znad Renu. Zwycięstwo nad Wizygotami zostało okupione przekroczeniem granicy przez Wandalów, Swewów, Burgundów, Alanów i in. barbarzyńskie plemiona. Gdy żołnierze rzymscy zbuntowali się przeciw władzy, Wizygoci bezkarnie przemaszerowali przez Italię i złupili Rzym (410), a Wandalowie, Swewowie i Alanowie, spustoszywszy w łupieskich pochodach Galię, przekroczyli Pireneje (409) i osiedlili się w Hiszpanii, zakładając tam swoje państwa. W Galii pozostali Burgundowie, częćć Alanów, Frankowie i Wizygoci, którzy opuścili Italię. Kilkanaście lat później namiestnik Afryki wezwał na pomoc w walkach wewnętrznych Wandalów (428). W krótkim czasie zbudowali oni na pn. wybrzeżu Afryki własne państwo, a nawet zajęli Sardynię, Korsykę i Sycylię.

W tym samym mniej więcej czasie Hunowie usadowili się na stepach nad Cisą (420) i narzucili zwierzchnictwo sąsiednim ludom. Na czele ich państwa stał Atylla (434-453). Władcy Konstantynopola, by uchronić swe granice, miasta, a nawet stolicę, płacili Hunom ciężki trybut w złocie (od ok. 430). Gdy Atylla zwrócił się przeciw cesarstwu zach., zażądał ręki siostry cesarza i połowy państwa. Jego żądania odrzucono, a w 451 na Polach Katalaunijskich w Szampanii (451) Hunowie zostali pobici. Po śmierci Atylli germańskie plemiona przebywające nadal za Dunajem podniosły powstanie przeciw Hunom i rozgromiły ich. Hunowie wrócili na stepy, a ich miejsce zajęli Gepidowie i Ostrogoci.

Tymczasem cesarstwo wycofało się z Brytanii zajętej przez Saksonów, Jutów i Anglów (450). Do Italii wkroczyli Wandalowie i splądrowali Rzym (455), a Wizygoci utworzyli silne państwo na pograniczu Galii i Hiszpanii. W Rzymie władzę skupiali w swym ręku wodzowie armii — choć pochodzili z różnych plemion (Burgundów, Ostrogotów, Skirów), wszyscy oni byli Germanami. W 493 w Italii, na gruzach cesarstwa, wódz Ostrogotów Teodoryk 
utworzył swoje państwo.

Barbarzyńskie państwa krzepły. Jeszcze Ostrogoci zostali w 555 pokonani przez wojska cesarza wschodu, Justyniana, który na krótko wskrzesił okrojone imperium, ale już w 568 w Italii utworzyli państwo Longobardowie (przybyli z Panonii). Ich przybycie kończy okres wędrówek ludów w Europie Zachodniej. Jego finałem jest istnienie państw Wizygotów w Hiszpanii (przetrwało do najazdu Arabów w 711), Longobardów w Italii (podbite przez Karola Wielkiego w 774) i Franków we Francji.

Słowianie (VI-X w.)

wędrówkach Słowian wiemy znacznie mniej niż o wcześniejszych wędrówkach Germanów, gdyż mamy o wiele mniej źródeł o nich mówiących.

W pierwszych wiekach n.e. Słowianie zamieszkiwali zwarty obszar od Wisły do Dniepru. Na zachód od tych terenów mieszkały obok siebie plemiona germańskie, słowiańskie i celtyckie.

Gdy Germanie przenieśli się nad Morze Czarne (Goci), na zachód i południe (m.in. Wandalowie i Burgundowie), Słowianie opanowali opuszczone przez nich ziemie. Największe ruchy plemion słowiańskich przypadły na VI w. Na zachodzie Słowianie dotarli wówczas do Łaby i Soławy, w wielu miejscach je przekraczając. Na pd. zachodzie — opanowali Kotlinę Czeską i ziemie sięgające Alp. Na południu — dotarli do dolnego Dunaju, wielokrotnie przekraczając go i atakując ziemie Bizancjum.

W połowie VI w. do Europy przywędrowali z Azji Wsch. turecko-ałtajscy Awarowie. Cesarz Justynian zachęcił ich do przybycia nad dolny Dunaj, by użyć ich przeciw Gepidom. Celem Awarów było jednak przede wszystkim zdobycie własnych siedzib — w 2. połowie VI w. osiedlili się na Nizinie Panońskiej. Gdy w 582 Awarowie zdobyli Sirmium nad Dunajem (dziś Śrem w Serbii), Słowianie wielką ławą wdarli się na Bałkany i w 1. połowie VII w. opanowali je. Dotychczasowi mieszkańcy tych ziem skupili się na niewielkich terenach (Albańczycy) lub wycofali w trudniej dostępne okolice (np. do Dacji, dzisiejszej Rumunii). Cesarze wschodni narzucili zwierzchnictwo Słowianom, którzy tymczasem zaczęli organizować się w związki plemienne będące zawiązkami państw.

W 2. połowie VII w. nad Dunaj przybyli Bułgarzy, lud turecki, który już od 2 stuleci przebywał nad Morzem Czarnym. W 679 wkroczyli oni do Mezji, pokonali Słowian i założyli państwo turecko-słowiańskie, które do XI stulecia ze zmiennym powodzeniem walczyło z Bizancjum o prymat na Bałkanach. Bułgarzy do X w. zeslawizowali się i poddali kulturalnym wpływom bizantyńskim — w 864 przyjęli chrzest.

Na przełowie VII i VIII w. Słowianie przekroczyli Alpy i zasiedlili pogranicze Słowenii i Włoch (Karyntię). W ten sposób stworzyli w Europie Środk.-Wsch. zwarty i jednorodny obszar osadniczy. Jednocześnie, dążąc ku północy, spychali do Bałtyku plemiona fińskie i bałtyjskie. Próbowali też przesunąć granice swego osadnictwa dalej na Zachód.

Ostatnie przemieszczenia ludów słowiańskich we wczesnym średniowieczu nastąpiły u progu X w., gdy do Panonii przybyli (900) i osiedlili się Węgrzy — ugrofiński lud przybyły z Zachodniej Syberii.

---