3. Wędrówka Ludów

Na północ i wschód od Cesarstwa Rzymskiego rozciągały się obszary zaludnione przez plemiona barbarzyńskie; granica etniczna nie pokrywała się z granicą polityczną, wielu Germanów mieszkało wewnątrz imperium; barbarzyńców chętnie osiedlano na opustoszałych ziemiach, na ziemiach cesarskich lub prywatnych latyfundiach; jako koloni byli zobowiązani do służby wojskowej w armii rzymskiej; wielu z nich zrobiło kariery w wojsku, które chciało mieć ludzi obeznanych w barbarzyńskiej sztuce wojennej;

Przez te zabiegi cesarze chcieli złagodzić napór germańskich ludów na granice; z niektórymi plemionami wchodzili nawet w sojusze – w zamian za żywność lub inne towary miały bronić granic Imperium Romanum; nazywano ich sojusznikami – foederati;

Napór Germanów na granice nasilił się w 2 poł. II wieku; później udawało się im wielokrotnie przełamywać granice i najeżdżać ziemie cesarstwa; do roku 375 udawało się Rzymianom jednak skutecznie bronić swoich granic; w następnym latach obrona całkowicie się załamała;

Napór ten miał dwie przyczyny:

1. pozycję w hierarchii plemiennej barbarzyńców gwarantowały kruszce i przedmioty luksusowe; ich rozdawnictwo gwarantowało utrzymanie klienteli; ich głównym dostarczycielem było Cesarstwo Rzymskie, z którego napływały jako dary albo przedmiot handlu; ich niedostatek groził wywróceniem hierarchii społecznej; w pewnym momencie przestały napływać i barbarzyńcy, aby je zdobyć wdzierali się na terytorium państwa rzymskiego;

2. między poszczególnymi plemionami barbaricum toczyły się walki; pokonane ludy starały się znaleźć schronienie w granicach cesarstwa;

Mapa barbaricum ciągle się zmieniała; plemiona przemieszczały się, dzieliły, łączyły w konfederację, przyjmowały nowe nazwy, powstawały i zanikały;

W IV wieku nad północnym Renem mieszkali Frankowie; w 2 połowie tego wieku zaczęli przesuwać się na lewy brzeg Renu; władze rzymskie dały im do zasiedlenia Toskandrię;

Nad Morzem Północnym mieszkali Sasi i Anglowie;

Na terytorium cesarstwa wdzierali się także Alamanowie, mieszkający w międzyrzeczu Renu i Dunaju;

Od wschodu na Alamanów zaczęli naciskać Burgundowie; za nimi przyszli Turyngowie;

Na północ od Dunaju mieszkali Markomanowie i Kwadowie; około 400 roku w te okolice przybyli z północy Longobardowie;

Nad dolnym Dunajem swoje siedziby mieli Goci; dzielili się oni na Ostrogotów i Wizygotów; Ostrogoci po północnej stronie Morza Czarnego stworzyli wielkie królestwo; Wizygoci mieszkali na terenach Dacji; na północ od nich osiedlili się Gepidzi;

Goci weszli w kontakty z plemionami irańskiego i tureckiego pochodzenia; zmieniła się dzięki temu ich metoda walki; zaczęli stosować kawalerię;

Nacisk plemion germańskich na granicę imperium rzymskiego nasilił się, gdy w Europie Wschodniej pojawili się Hunowie; w latach 375-376 pokonali Ostrogotów; cześć z nich przyłączyła się do Hunów; inni zaś pod wodzą Atanaryka wsparli Wizygotów; ci starali się przeciwstawić najeźdźcom, ale po porażkach przekroczyli Dunaj i poddali się władzy rzymskiej;

Wbrew przyrzeczeniom nie otrzymywali od administracji cesarstwa wystarczającej ilości pożywienia; zbuntowali się i zaczęli pustoszyć Bałkany; cesarz Walens starał się ich ujarzmić, ale w 378 roku poniósł klęskę pod Adrianopolem; wraz z cesarzem zginęła doborowa armia;

Sytuację uratował cesarz Teodozjusz I; doszedł on do porozumienia z Gotami; zostali uznani za sprzymierzeńców; przyrzeczono im transporty żywności; do zasiedlenia otrzymali teren między Dunajem a Górami Bałkan; uzyskali autonomię, byli poddanymi cesarza, lecz podlegali władzy swoich gockich zwierzchników; ciążył na nich obowiązek służby wojskowej na rzecz Rzymu;

Od lat 80tych IV wieku między cesarzami zaczęły toczyć się krwawe walki; wojska rzymskie na skutek walk opuściły granice; obronność cesarstwa zmalała, prowincje zostały pozostawione same sobie, a miejscowa arystokracja zaczęła tracić zainteresowanie utrzymaniem rzymskiej zwierzchności;

Również kruszce przestały napływać do barbarzyńców, co zmusiło plemiona barbaricum do ataku na terytoria rzymskie;

Do 400 roku królem Gotów został Alaryk I; plemię to składało się także z Germanów, Alamanów, Hunów, miejscowych chłopów i zbiegłych niewolników; zaczęli oni integrować się wokół Gotów;

Władca ten starał się zdobyć wysoką rangę w wojsku rzymskim; zyskał stanowisko magistra militum; pozwoliło mu to na kontakty z administracją rzymską i dodało prestiżu;

Alaryk musiał także zapewnić swojemu ludowi pożywienie; aby zaspokoić te potrzeby i własne ambicje w ciągu kilku lat przewędrował aż do Italii; walczył i porozumiewał się z dworami w Rawennie i Konstantynopolu;

Nie mógł się doczekać spełnienia swoich żądań, wysunął na tron własnego cesarza; w 410 roku zdobył i splądrował Rzym; tego samego roku zmarł;

Latem 405 roku granicę imperium przerwały nad Dunajem, a później nad Renem, plemiona zaniepokojone wieścią o nadciągających Hunach; udało się pokonać tych, którzy wdarli się do Italii, nie powiodło to się jednak w Galii; władze rzymskie były bezradne; Wandalowie, Alanowie i Swebowie pustoszyli kolejne prowincje Galii, aż w końcu dotarli do Hiszpanii;

Wizygoci w Galli i Hiszpanii

Niedługo po tym Wizygoci pod wodzą Ataulfa przedostali się do południowej Galii i na Półwysep Iberyjski; zachęcenie przez władze rzymskie zaatakowały Wandalów, Alanów i Swebów; po tym nie kontynuowali podboju Hiszpanii, lecz osiedlili się w południowej Galli ze stolicą w Tuluzie; stali się federatami Rzymu i służyli mu pomocą; pod wodzą Teodoryka walczyli z Hunami na Polach Katalaunijskich w 451 roku;

Wizygocie wielokrotnie starali się rozszerzyć swoje terytorium; król Euryk rozciągnął ich państwo od Atlantyku po Rodan i od Morza Śródziemnego po Loarę; zawładnął także Półwyspem Iberyjskim; król ten zerwał z fikcją sojuszu i władał jako suwerenny monarcha;

Wandalowie w Afryce

Wandalowie pozostawieni przez Gotów w spokoju umocnili swoją pozycję w Hiszpanii; za króla Genzeryka (428-477) przeprawili się przez Gibraltar i zaatakowali Afrykę w 429 roku; była to bardzo bogata prowincja, od niej zależało także zaopatrzenie Rzymu w żywność; po dziesięciu latach wędrówek zdobyli Kartaginę; w 455 roku złupili Rzym i rozciągnęli swoje panowanie na Korsykę, Sardynię i Baleary;

Burgundowie

po przełamaniu granicy w 406 roku zostali osadzeni jako federaci na lewym brzegu Renu; gdy próbowali przekroczyć wyznaczone im terytorium walczył z nimi Aecjusz; w 436 roku zadał im ciężkie straty;

w 443 roku władze rzymskie przekazały im terytoria na pograniczu dzisiejszej Francji i Szwajcarii; poważnie traktowali swoje obowiązki sojusznicze względem Rzymu;

na terenach nieokupowanych cesarstwa wzmagały się konflikty narodowościowe; ludność rzymska źle znosiła dominację Germanów w życiu publicznym, a zwłaszcza w armii; rola wojskowych wtedy w państwie była bardzo duża, zwłaszcza kiedy władca był słaby;

w rządach barbarzyńców upatrywano źródła wszelkiego zła; na przełomie IV i V wieku Goci zbuntowali się przeciwko władzy rzymskiej; chcieli uzyskać ten sam status prawny jaki mieli ludzie Alaryka I; bunt ugasił przez wojsko złożone z innych Gotów, dowodził nimi Gajnas; pobici przyłączyli się do niego; uzyskał wtedy wielką siłę i sięgnął po władzę na Wschodzie;

na najwyższych urzędach umieścił swoich ludzi; objął dowództwo nad wojskami wokół Konstantynopola; uzyskał tytuł naczelnego wodza; jako arianin zażądał dla siebie swoich ludzi kościoła; w mieście zaczęło wrzeć; wybuchło powstanie przeciwko germańskiej armii; władze usunęły z armii ludzi pochodzenia barbarzyńskiego; barbarzyńców zaciągano tylko indywidualnie do służby wojskowej;

w Italii naczelnym wodzem był całkowicie zromanizowany Wandal, Stilichon; przy słabym Honoriuszu to on faktycznie sprawował władzę; wydarzenia lat 406-408 zachwiały jego pozycją; oskarżono go o zdradę i skazano na śmierć; w Italii zaś rozpoczęło się polowanie na Germanów;

Zachód utracił w ten sposób armię, złożoną głownie z Germanów; część z nich przeszła na stronę Alaryka;

Ostatnim z wybitnych wodzów naczelnych na zachodzie była Aecjusz; ponad 20 lat walczył, aby utrzymać Galię w rękach Rzymu; był zaprzyjaźniony z władcą Hunów, Atyllą, co gwarantowało spokój na granicy wschodniej; w 451 roku Atylla zmienił swoją politykę; wkroczył z wojskami do Galii; został jednak pokonany przez wojska Aecjusza na Polach Katalaunijskich; najeźdźcy wycofali się i po roku znowu zaatakowali; udało ich się wyprzeć obietnicą trybutu; w 453 roku Atylla zmarł, a jego państwo rozpadło się;

Wydarzenia te bardzo osłabiły pozycję Aecjusza; został oskarżony o zdradę, zarzucono mu, że w 451 roku nie ścigał pokonanych Hunów; Walentynian III kazał go zamordować; w następnym roku jego żołnierze zabili cesarza;

Od tego momentu zabrakło kogoś kto by potrafił przeciwstawić się barbarzyńcom; w 455 roku Wandalowie złupili Rzym; Jeszcze tylko cesarz Majoran starał się przeciwstawić Wizygotom i Burgundom; został zamordowany przez naczelnego wodza Rycymera (Germanin); jego następcy byli już tylko figurantami;

W 476 roku cesarzem na Zachodzie był Romulus Augustulus, syn naczelnego wodza Orestesa; doszło wtedy do konfliktu między barbarzyńskimi cedratami, którzy stacjonowali w Italii a władzami rzymskimi; buntownicy domagali się takich samych świadczeń jak regularne wojsko rzymskie; Orestes odmówił, a wtedy rebelianci wybrali na króla Odoakra; ten zamordował naczelnego wodza i zdetronizował cesarza, objął osobistą władzę w Italii;

Romulus nie był cesarzem uznawanym na Wschodzie; za prawowitego uważano tam Juliusza Neposa; dlatego też zamach stanu Odoakra nie burzył możliwości porozumienia z Konstantynopolem; Odoaker zaproponował, że będzie rządził w imieniu cesarza wschodniego; do formalnego układu nie doszło;

Cesarz Zenon, gdy tylko pozwoliły na to warunki, postanowił obalić króla barbarzyńskiego; posłużył się do tego plemieniem Ostrogotów; od 474 roku był tam królem Teodoryk Wielki; w 488 roku wyruszył on na podbój Italii; wojna trwała do 493 roku; wtedy król Ostrogotów opanował Rawennę i podstępnie zamordował Odoakra;