Eutanazja, samobójstwo wspomagane, rezygnacja z uporczywej terapii
Słowo eutanazja pochodzi od greckiego euthanatos. Jednak pojęcie to (eu dobra, thanatos śmierć) przestało być używane jako określenie naturalnej, bezbolesnej śmierci, a zaczęło funkcjonować w nowym znaczeniu (Biela 1996: 38).
Obecnie eutanazja rozumiana jest najczęściej jako "powodowane współczuciem zabicie człowieka, który cierpi i jest nieuleczalnie chory. Rozróżnia się: eutanazję czynną (śmierć jest spowodowana określonym działaniem) i bierną (śmierć następuje na skutek zaniechania terapii podtrzymującej życie) oraz eutanazję dobrowolną (kiedy występuje świadoma prośba o spowodowanie śmierci) i niedobrowolną (gdy chory nie jest w stanie wyrazić takiej prośby, np. jest nieprzytomny)" (www.encyklopedia.pwn.pl). Podział na eutanazję bierną i czynną pojawił się pod koniec XX wieku wraz z możliwością długotrwałego utrzymywania pacjenta na skraju życia i śmierci. W polskim prawie eutanazja została zdefiniowana jako zabicie człowieka na jego żądanie pod wpływem współczucia (Bączyk 1999: 7).
Eutanazja a zaprzestanie uporczywej terapii
Szerzej eutanazja jest zdefiniowana na gruncie katolicyzmu w Deklaracji Kongregacji Nauki Wiary: "Eutanazja oznacza czynność lub jej zaniechanie, która ze swej natury lub w zamierzeniu działającego powoduje śmierć w celu wyeliminowania wszelkiego cierpienia. Tak więc eutanazja wiąże się z intencją działającego oraz stosowanymi środkami" (Iura et bone).
"Gdy zagraża śmierć, której w żaden sposób nie da się uniknąć przez zastosowanie dostępnych środków, wolno w sumieniu podjąć zamiar niekorzystania z leczenia, które może przynieść tylko niepewne i bolesne przedłużenie życia" (Iura et bone). Nie jest to eutanazja, tylko rezygnacja z uporczywego leczenia.
Tadeusz Brzeziński w "Etyce lekarskiej" napisał: "Eutanazja bierna to nieuzasadnione medycznie zaprzestanie leczenia w celu przyspieszenia zgonu, motywowane współczuciem dla cierpiącego" (2002: 219). Nie ma tu oczywiście mowy o zaprzestaniu stosowania tak zwanych środków zwyczajnych, czyli odżywiania pacjenta (także odżywiania jelitowego i pozajelitowego), zaprzestania podawania leków przeciwbólowych czy innych środków niezbędnych do leczenia objawowego. Można jednak zaprzestać leczenia przyczynowego, jeśli można się spodziewać, że nie da ono oczekiwanego rezultatu. Podtrzymywanie życia pacjenta, nawet przez długi czas, przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków medycznych, nazywane jest dystanazją. Zaprzestanie podjętej dystanazji to ortotanazja.
Obecnie odchodzi się od używania podziału na eutanazję czynną i bierną, twierdząc, że nie istnieje eutanazja bierna. Salvino Leone (2000: 22), jeden z prekursorów nowego podejścia do tematu, napisał: "Jeśli chodzi o interwencję, która pomimo iż odległa i niebezpośrednia, powoduje celową śmierć chorego, to jest to eutanazja w pełnym znaczeniu (...). Jeśli natomiast nie stanowi celowego wstrzymania leczenia, aby pacjent umarł, ale tylko wstrzymanie pewnego postępowania, które jedynie przedłużałoby agonię, nie jest eutanazją" (Leone 2000: 23).
Jacek Łuczak, krajowy konsultant w dziedzinie medycyny paliatywnej, przychyla się do tego podziału, twierdząc, że najistotniejszy jest motyw działania, a nie użycie lub zaprzestanie działania (Łuczak 1998).
Istnieje jeszcze podział eutanazji ze względu na udział woli pacjenta:
Eutanazja na życzenie (voluntary euthanasia), dokonywana na prośbę osoby cierpiącej, legalna obecnie w Holandii i Belgii.
Eutanazja bez zgody pacjenta (non-voluntary euthanasia) zwana też kryptanazją (Fenigsen 2002: 41-53) (z greckiego kryptos "tajny, ukryty", thanatos "śmierć" występuje wtedy, gdy lekarz sam podejmuje decyzję o uśmierceniu pacjenta lub gdy skłania go do tego rodzina lub opiekun chorego. Lekarze ci tworzą "szarą strefę" we wszystkich krajach, a ich czyny są praktycznie niewykrywalne, jeśli pacjent był osobą samotną lub nie utrzymywał kontaktu z rodziną. Kryptanazja pozostaje z reguły przemilczana z powodu wiary w szlachetne pobudki lekarzy.
Samobójstwo wspomagane (assisted suicide), czyli samobójstwo w asyście lekarza ma miejsce wtedy, gdy pragnący śmierci uzyskuje od lekarza wszystkie środki potrzebne do popełnienia samobójstwa poprzez wypisanie recepty, przygotowanie tych substancji lub informacje na ich temat. Pacjent sam podejmuje decyzję o zakończeniu życia, może prosić lekarza o asystowanie mu podczas przyjmowania toksyn.
Warte podkreślenia są motywy powodujące lekarzy czy bliskich chorego do podania mu śmiercionośnego leku. Chęć zysku materialnego (spadek, stosowna zapłata), próba panowania nad życiem i śmiercią czy frustracja lekarza z powodu niepowodzenia w leczeniu są pomijane w powyższych definicjach, a jednak w praktyce mogą być przyczynami dokonania eutanazji.
|