Wykład V konstytucyjne
II. Zasada państwa prawnego.
( zasada demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasadę sprawiedliwości społecznej) art.2 K
państwo prawa (prawne) - oznacza państwo, które „rządzi się” prawem tzn. prawem rozumianym jako ustawa. W takim państwie rządzi prawo a nie ludzie. Dla każdego obowiązują te same kryteria.
W RP wszystkie instytucje ustrojowe tworzą system, zbiór elementów współdziałających ze sobą, a miejsce jakie one zajmują wynika z przepisów ustaw.
Konsekwencją tego jest stan ścisłego rozgraniczenia kompetencji organów władzy publicznej, a ich możliwości działania muszą co do treści jak i kierunku być oparte na normie prawnej i nie mogą wykraczać poza jej granice.
Na pojęcie państwa prawnego składa się wiele elementów szczegółowych:
zasada legalności działania organów władzy publicznej.
Wyraża się ona w tym, że organy władzy publicznej działają na podstawie prawa (ustaw)
„Na podstawie” tzn. jednostka musi czynić co prawo nakazuje, nie może tego co zabrania i może lecz nie musi gdy nie ma wyraźnego wskazania.
W przypadku organów dla podjęcia jakiegokolwiek działania organ musi mieć podstawę prawną. Jeżeli nie ma danego przepisu, to organ nie może podjąć danego działania.
zasada praworządności
Odnosi się do sytuacji jednostki w państwie
Praworządność - na to pojęcie składają się:
to, że w państwie istnieją ustawy wyczerpująco-regulujące obowiązki prawne obywatela tzn. wszystkie obowiązki prawne obywatela zawarte są w ustawie.
Praworządność formalna - wtedy, kiedy chodzi nam o stwierdzenie faktu, czy obowiązki są zawarte w ustawie.
Praworządność materialna - odwołujemy się do kryteriów merytorycznych, w praktyce odwołujemy się do treści tych ustaw, czy są dobre, czy złe.
Najlepiej jest porównywać prawa z prawem międzynarodowym określającym standardy praw jednostki. Podstawowy element tych standardów to jest ta równość praw - zakaz dyskryminacji grup, czy jednostek z jakichkolwiek powodów.
to jest ścisłe przestrzeganie tych ustaw przez wszystkie podmioty (organy jak
i jednostki)
to jest istnienie gwarancji przestrzegania tych ustaw
Są istotnym elementem. Naruszanie ustaw jest rzeczą nie uniknioną, z przyczyn natury obiektywnej, jak i subiektywnej.
Gwarancje praworządności - całokształt warunków i instytucji chroniących przestrzeganie ustaw wobec obywateli.
Gwarancje praworządności dzielimy na:
materialne - obejmują czynniki społeczne, ekonomiczne i kulturowe ukształtowane w długim okresie czasu, w ograniczonym stopniu poddającym się regulacjom prawnym i sprzyjające praworządności (np. istniejący w danym państwie zwyczaj poszanowania prawa)
formalne (prawne) - obejmują zasady i instytucje prawne umożliwiające przywrócenie stanu zgodnego z ustawą w razie jej naruszenia. (np. zasada instancyjności)
Najważniejsze tu są gwarancje bezpośrednie tzn. specjalnie w tym celu
ustanowione. Do nich zaliczamy np.:
sądowa kontrola decyzji administracyjnych (ocenia czy organ miał prawo wydania takiej decyzji)
kontrola konstytucyjności ustaw i zgodności aktów pod ustawowych z ustawą (podstawowa działalność TK)
zasada niezawisłości sędziów (sędzia podlega tylko konstytucji i ustawom)
zasada odpowiedzialności konstytucyjnej
Gwarancje pośrednie- to są takie instytucje, które nie zostały ustanowione w celu ochrony praworządności, ale również te funkcje mogą spełniać lub spełniają (np. kompetencja RM (Rządu) do uchylenia aktu prawnego ministra, czy działalność kontrolna NIK-u)
Jeżeli te elementy są spełnione w państwie, to mówimy, że jest stan praworządności ( jest to pewna sytuacja faktyczna)
Równość obywateli wobec prawa - jako zakaz dyskryminacji
Jawność działania organów władzy publicznej ( forma kontroli)
Zasada ochrony praw słusznie nabytych (prawo podmiotowe nabyte na podstawie prawa)
Zasada budowy zaufania obywateli do państwa (państwo ma tak działać, aby obywatele mięli zaufanie do niego) lex retro non agit - zasada nie działania prawa wstecz
Zasada adekwatności celów i środków (proporcjonalności)
Prawo do sądu ( prawo do rzetelnego i niezawisłego sądu)
Zasada domniemania niewinności
Zasada dostatecznej określoności regulacji prawnych stanowiących podstawę ingerencji państwa w życie obywatela (precyzyjne ustawy)
{ nie trzeba umieć tego dokładnie, ale umieć te elementy praworządności scharakteryzować}
Demokratyczne państwo prawne
Z tego przymiotnika „demokratyczne” wynikają dwie dyrektywy dla organów stosujących Konstytucję:
mają być uwzględnione również interesy i prawa mniejszości - zakaz tyranizowania mniejszości
nakaz stosowania prawa w sposób demokratyczny - uchwalanie ustaw przez parlament demokratycznie wybrany
Należy poddawać projekty ustaw do dyskusji określonym grupom, czy środowiskom.
Zasada sprawiedliwości społecznej.
Rzecznik Praw Obywatelskich i TK w swojej działalności odwołują się do spraw społecznych zawartych w Konstytucji.
Sprawiedliwość społeczna - w praktyce konstytucyjnej rozumiana jako odpowiedzialność pomiędzy należnym dobrem albo obciążeniem a konkretnym człowiekiem w konkretnej sytuacji (okoliczności)
Świadczenia powinny być kierowane do obywateli i ich grup odpowiednio do obiektywnie istniejącego zróżnicowania ich sytuacji.
3