Zagadnienie 9 i 10 ( notatki z wykładu )

FORMALIZM

FORMALIZM - szkoła, która powstała w Rosji.

FORMALIZM odrzucał zewnętrzne uwarunkowania sztuki, biografizm i psychologizm. Nie interesowały ich przyczyny powstania dzieła. Wpisywali się w opozycję metod zewnętrznych ( to co poza dziełem, biograficzne ) i wewnętrznych ( egocentryczne, zajmowanie się samym dziełem. Po tej stronie FORMALIZM ).

Początek XX wieku to wystąpienia kolejnych awangard poetyckich ( awangardy narodowe i ponadnarodowe ). Charakteryzowały je:

- zasada nowatorstwa

- negowanie tego co było

- przełamywanie schematów

Nastąpił nowy stosunek do języka. Awangardy bardzo wyraźnie stawiały postulat autonomiczny - nie powinno się naśladować rzeczywistości. Nowa sztuka wymagała nowych metod badawczych. Nowa metodologia pobudzała zmiany w sztuce i tu FORMALIZM ROSYJSKI stał się istotnym składnikiem myśli modernistycznej, wpisuje się w estetyzację rzeczywistości.

Kluczowe pojęcia to FORMA i FUNKCJA

To bardzo ważny kontekst dla Rosji. Data 1916 to rok przed rewolucją, czas, w którym awangardy miały nadzieję połączyć rewolucję z awangardą. Zbawienie tkwi w estetyce - tak myśleli formaliści. Przyszły nowe wyrazy futurystów, a język poezji nie był zrozumiały.

Początek szkoły formalistów to rok 1916 i dzieło Poetyka . Rok zamykający to 1930 - wydanie ostatniego tomu Poetyka.

1930 rok to początki socrealizmu w Rosji, a tym samym prześladowań artystów. ( Zamknięcie formalizmu ).

Rosyjska szkoła formalna - Towarzystwo do badania języka poetyckiego - 1917r. ( W. Szkłowski, B. Tomaszewski, W. Żyrmuński )

Założenia badawcze:

- autonomia dzieła literackiego. Dzieło jest samo swoje, a literackość tworzy dany utwór - Jakobson.

- powołanie nowej dyscypliny - poetyki i teorii literatury

- formaliści deklarują zainteresowanie ogólnymi cechami dzieła literackiego a interesuje ich model dzieła, forma i konstrukcja. Badają mechanizmy.

- interesuje ich ponadindywidualny język poetyki

- utwór wg formalistów jest konstrukcją i grą, a autor jest poza utworem. Jak jest zrobione dzieło literackie ? ( to jest przedmiot badań )

- formaliści pomijają subiektywizm i chcą badać obiektywne prawa. Te prawa są w pełni poznawalne

- odrzucają wartościowanie ( dzieła są równe )

- osłabienie referencyjności sztuki- wszystko co jest w dziele jest wykreowane przez język. Elementy dzieła nie są wyjaśniane lecz pozostają przy opisie

- świat dzieł sztuki ma własne prawa. Artysta zyskuje uprawomocnienie

- orientacja na wyrażenie ( nie na ekspresję ) To orientacja na słowo. Poezja to wypowiedź zorientowana na wyrażenie. Tekst stanowi zamkniętą całość

- orientacja na wyrażenie wiąże się z formą. FORMA jest podstawą przeżycia samoistnego systemu znaczeń

Formaliści nie odwracali się od semantyki. Tę kwestię łączy formalistyczna teoria języka poetyckiego

• Formaliści przeciwstawiali j.poetycki ( poza praktyczne środki zyskują wartość samoistną ) językowi praktycznemu ( porozumienie, komunikacja )

• Język poetycki to NIE to samo co język poezji. Język poetycki to pojęcie szersze - zespół chwytów zamieniających wypowiedź w dzieło artystyczne.

• Język poetycki jest skonstruowany pod względem fonicznym. Słowa są samowystarczalne i samorodne.

Język prozy - tu foniczna sfera była zauważalna. Zadaniem badań literackich było obnażenie formy.

( Dynamiczna archeologia - wybiórcze traktowanie przeszłości literackiej )

• Podstawową cechą języka poetyckiego jest NADORGANIZACJA. Formaliści podkreślali, że słowo uczestniczy w organizacji. Język poetycki to po prostu wiersz. Brzmienia były nośnikiem znaczeń, które wchodziły w relację z innymi brzmieniami. Nadorganizacja foniczna to nadorganizacja semantyczna.

Wg formalistów forma powinna być zauważalna i miała bronić odbiorcę przed automatyzmem percepcji. Nie interesowało ich przeżycie.

FORMA UTRUDNIONA - Formaliści proponowali utrudniony odbiór. Istotna była celowość konstrukcji.

CHWYT UDZIWNIENIA - ten chwyt miał na celu utrudnienie odbioru. Poezja miała być eksperymentem językowym. Forma utrudniona była warunkiem odnowienia percepcji świata.

Wg formalistów słowo się konwencjonalizuje co prowadzi do automatyzacji odbioru. Celem poezji było wskrzeszenie obumarłej rzeczywistości. U formalistów mamy do czynienia z formą statyczną i dynamiczną. Inspirowała ich koncepcja zmian w literaturze. Poetyka została przyporządkowana językoznawstwu poprzez statyczne rozumienie formy. Chwyty wzajemnie na siebie oddziaływały. Koncepcja zmiany u formalistów skupiała się na gatunkach epickich.

Statyczny tekst to praca - „Morfologia bajki” Propp. Badacz wyodrębnił elementy bajki, różne tradycje w obrębie systemu.

U Tynianowa kwestia ta wygląda inaczej. Wg niego literatura to system określony wewnętrznie, a tekst odsyła do innych tekstów. Otwierało to drogę do intertekstualności.

W literaturze dokonują się zmiany, nadawanie nowych form, ewolucja literacka, inaczej mówiąc, mamy do czynienia z postępem. Tynianow z czasem zaczął mówić nie o literackości, ale o fakcie literackim. Interesowało go coś co jest uznawane za literackie w danym momencie historyczno-literackim. Według badacza chwyty literackie są zmienne, relatywne społecznie.

1920 - kończy działalność koło lingwistyczne

1926 - zakładają w Pradze praskie koło lingwistyczne co daje początek strukturalizmowi praskiemu

1922- Szkłowski jest poszukiwany i ucieka do Berlina. Wraca później do Rosji

1930 - pisze samokrytykę pod naciskiem władz. Jest to koniec formalizmu.

FORMALIZM ROSYJSKI ( notatki z tl )

- R. Jakobson w Moskwie zakłada koło lingwistyczne

- w Petersburgu rok później powstaje Towarzystwo Badania Teorii Języka Poetyckiego - 1916 rok

- nowa koncepcja wiąże się z sytuacją w ówczesnym językoznawstwie, kryzysem symbolizmu w sztuce, z nowymi zjawiskami w poezji rosyjskiej

- wiara w autonomiczność artystycznego materiału - słowo poetyckie traci swoją przezroczystość i staje się widoczne

- poezja jest niekonwencjonalnym użyciem języka

- prezentuje nowe widzenie świata poprzez nowe słowa ( np. poezja futurystów, lingwistów )

- fascynacją esencją języka - czym jest język sam w sobie

- język poetycki funkcjonuje w opozycji do języka praktycznego i jako pierwsze sformułowanie zasady intertekstualności ( parodia - J. Tynianowa)

- przeżycie artystyczne to przeżycie danej formy, która stawia opór ( Jakobson )

- literaturę robi się ze słów

- dwa podstawowe użycia języka to poezja i proza ( poezja - funkcja estetyczna, proza - funkcja komunikacyjna )

- literackość definiuje się jako odczuwalność formy

- chwyt artystyczny utrudnia widzenie rzeczywistości

- formy literackie podlegają zmianom

- literaturę danej epoki tworzy system wzajemnych odniesień intertekstualnych

- tradycja to dynamiczna przestrzeń intertekstualna.

---