Monografia pedagogiczna

metoda badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej, prowadząca do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych (wg T.Pilcha)

w socjologii np. monografia - m.in. badanie układów społecznych czy nawet zjawisk i procesów społecznych;

Tak szerokie definiowanie monografii nie jest użyteczne dla praktyki pedagogicznej, albowiem swoistość każdej metody badawczej w pedagogice polega m.in. na badaniu rzeczywistości wychowawczej dla celów wychowawczych.

Wg A. Kamińskiego monografia na gruncie pedagogiki - taka metoda postępowania, która prowadzi do opisu instytucji wychowawczych („sformalizowanych struktur”) takich jak np. Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Uniwersytet dla Rodziców, szkoła.

Czynniki decydujące o tym, że określony sposób postępowania badawczego można uznać za metodę monograficzną:

- przedmiot badań ( instytucja wychowawcza lub inna instytucja dla celów wychowawczych badana; instytucje w rozumieniu placówki - dom kultury, pogotowie opiekuńcze; instytucjonalne formy działalności wychowawczej - spółdzielnia uczniowska, drużyna harcerska);

- sposób badania ( dąży się do”sięgnięcia w głąb” danej instytucji i gruntownego, wielostronnego wejrzenia w jej funkcjonowanie zarówno jako systemu społecznego jak też związanego ze sobą zbioru osób

„przyczyny niepowodzeń w nauce dzieci wybranej szkoły” - problem, który nie nadaje się do zastosowania monografii

„ kurs przygotowawczy na studia jako forma uzupełnienia wiadomości” - nadaje się

Najbardziej wyróżniającą cechą badań monograficznych w sensie formalnym jest ścisła lokalizacja instytucjonalna tych badań

Pod względem merytorycznym metoda monograficzna prowadzi do:

• rozpoznania struktury i efektywności działań wychowawczych,

• postawienia diagnozy określonych niedomagań,

• opracowania koncepcji ewentualnych ulepszeń

Znaczenie metody monograficznej w badaniach pedagogicznych:

- łatwa w realizacji;

- nadaje się do systematycznej weryfikacji funkcji założonych danej instytucji,

- nadaje się do planowania ulepszeń i kontroli ich funkcjonowania

Przy badaniu podobnych instytucji pozwala na ostrożne porównywanie struktur, zasad funkcjonowania i ocenę przyjętych w tych instytucjach rozwiązań problemów wychowawczych. Sprawa porównywalności wiąże się z prawem budowania uogólnień w oparciu o badania monograficzne. Ponieważ są to badania na organizmach jednostkowych, na „przypadkach” w pedagogicznym rozumieniu tego słowa, sądy uogólniające winny być ostrożne.

Techniki stosowane w metodzie monograficznej: badanie dokumentacji, elementy obserwacji uczestniczącej, ankiety, wywiady, niekiedy elementy eksperymentu wychowawczego

Łączy się kilka technik, traktując je jako formę uzupełniania wiedzy i wzajemnej kontroli.

Metoda monograficzna nazywana także badaniem terenowym lub monografią pedagogiczną

Techniki badawcze w monografii pedagogicznej: obserwacja uczestnicząca, ankieta, wywiad, analiza treściowa i formalna dokumentów, w tym także osobistych, jak autobiografie, dzienniki, listy.

Stosowana w ten sposób metoda monograficzna jest uciążliwa i czasochłonna. Wymaga wyjątkowo wysokich kompetencji badawczych, o ile rzeczywiście pragnie się zapewnić badaniom monogr. względnie wysoki poziom trafności i rzetelności. Niestety metodzie tej grozi spłycenie w podejściu badawczym dlatego, że:

• ograniczone bywają możliwości dotarcia do wszystkich ważniejszych źródeł informacji o funkcjonowaniu danej placówki, zakładu, instytucji czy jakiejś organizacji lub zrzeszenia:

• nie zawsze z dokonanego opisu i analizy wysuwa się wystarczająco zasadne wnioski

Z pewnością pomocne w pomniejszeniu niedomagań metody monogr. może okazać się:

• nawiązanie bliskich kontaktów z większą liczbą informatorów, w tym zarówno z przywódcami nieformalnymi, jak i osobami pełniącymi ważne funkcje kierownicze;

• nieprzechodzenie obojętnie wobec sprzecznych ze sobą informacji,

• przywiązywanie wagi szczególnie do danych pochodzących z obserwacji uczestniczącej,

• zabieganie o możliwie dokładny zapis otrzymanych informacji,

• korzystanie z otrzymanych informacji w sposób krytyczny.