19. INDYWIDUALIZACJA W PRACY OPIEKUŃCZO - WYCHOWAWCZEJ
Indywidualne traktowanie każdego dziecka umożliwia mu optymalny rozwój. Zauważmy, że podstawę zmian w zachowaniu dziecka stanowi głównie jego własna zdolność do wzrostu i rozwoju, zdolność uczenia się na podstawie posiadanych przez nie doświadczeń, a następnie mądre podejście wychowawców. Wychowawcy mają tworzyć atmosferę, która sprzyja rozwojowi dziecka, jego indywidualności. W centrum ich uwagi powinno być dziecko z jego potrzebami i zainteresowaniami. Indywidualne potrzeby należy rozpoznawać chociażby po to, aby racjonalnie stosować następnie kary i nagrody, trafniej i mądrzej oceniać oraz aby ustalać indywidualne wymagania. Jeżeli nie zastosujemy indywidualnego, zależnego od rozpoznanych potrzeb dziecka podejścia do niego, tylko wobec wszystkich dzieci postawimy te same wymagania i zastosujemy te same kryteria oceny zachowania, to nasze karanie będzie niejednokrotnie odbierane przez nich jako nagradzanie - i na odwrót. Należy też liczyć się z oporami i barierami dzieci; brać pod uwagę ich potencjalny dyskomfort psychiczny np. zmęczenie, stres, poczucie nieradzenia sobie, poczucie mniejszej wartości. Istotną sprawą jest sposób motywowania dziecka do uczenia się tak, aby nauka była satysfakcjonującym wyzwaniem (aby było ono szczęśliwe z pokonania trudności).
Stosunek do każdego dziecka powinien być inny. Wychowanie wymaga indywidualnego podejścia do każdego dziecka. Stosowanie tej samej miary do wszystkich dzieci przynosi opłakane efekty wychowawcze. Nie można jednakowo traktować wszystkich dzieci, nawet w rodzinie. Stosunek do każdego dziecka jest inny, jedyny w swoim rodzaju i niepowtarzalny. Nawet miłość rodziców do dzieci nie może być jednakowa, bo dzieci nie są jednakowe. Powinna być pełna dla każdego z nich i w jak największej porcji, ale niejednakowo dzielona. Właśnie dlatego niejednakowo, że każde z nich jest inne i wymaga miłości indywidualnej.
Nie można zatem w wychowaniu posługiwać się jakimś wypróbowanym sposobem, wyuczonym szablonem, zdobytym raz na zawsze doświadczeniem. Doświadczony wychowawca tym właśnie różni się od mniej doświadczonego czy niedoświadczonego, że zdaje sobie sprawę z bogactwa indywidualności swoich wychowanków, których nie można podciągnąć pod jedną miarę. Stąd też ważną sprawą okazuje się respektowanie przez wychowawców indywidualnego tempa rozwoju każdego dziecka.
Indywidualne traktowanie dziecka, patrzenie na niego w perspektywie jego własnej drogi życiowej powinno też charakteryzować szkołę. Dotyczy to zarówno działalności dydaktycznej jak i wychowawczej szkoły. Lekcje w szkole powinny być prowadzone w sposób umożliwiający indywidualne traktowanie uczniów i dostosowanie trudności zadań do możliwości każdego dziecka. Szkoła powinna stwarzać dziecku okazje do wszechstronnego rozwoju poprzez dostosowanie ofert edukacyjnych do indywidualnych możliwości i zainteresowań uczniów. Potrzeba ta w wielu naszych szkołach pozostaje niestety tylko postulatem. Jednak nie można o niej zapominać, jeśli szukamy skutecznych metod kształtowania młodego pokolenia. Rozwój dziecka następuje przy odpowiedniej stymulacji zadaniowej, tzn. pobudzaniu dziecka do podejmowania takich zadań, które wymagają pokonania pewnych trudności ważnych dla jego drogi rozwojowej. Niezbędne jest różnicowanie trudności zadań w zależności od możliwości poszczególnych uczniów, wybór rodzaju aktywności zgodnie z indywidualnymi potrzebami oraz stwarzanie okazji do rozwoju postawy twórczej. Szkoła ma też prowadzić indywidualne konsultacje wynikające z realizacji programu udzielania pomocy w nauce dzieciom o specjalnych potrzebach edukacyjnych.
20. SAMOWYCHOWANIE JAKO METODA I CEL PRACY OPIEKUŃCZO - WYCHOWAWCZEJ
Koroną wychowania jest doprowadzenie wychowanka do samowychowania. Jest ono najlepszym sprawdzianem rzeczywistej efektywności wychowania, które w dużej mierze polega na wzbudzaniu woli samowychowania, czyli wszechstronnej pracy nad sobą. Samowychowanie decyduje o tym, kim będzie dany człowiek i czy będzie on potrafił realizować wpojone mu zasady. Rodzice spełnili swoje zadanie wychowawcze, jeśli ich dziecko weszło na drogę samowychowania, czyli poczuło i wzięło odpowiedzialność za siebie, za swoje postępowanie według ideałów religijnych, moralnych i społecznych. Wychowanie do pełni dojrzałego człowieczeństwa jest ustawicznym pobudzaniem do kształtowania samego siebie.
Z samowychowaniem mamy do czynienia wówczas, gdy człowiek wobec samego siebie podejmuje czynności wychowawcze, czyli określa cele wychowania, ustala zadania, dobiera metody postępowania oraz kontroluje je i ocenia.
Szersza podstawa do samowychowania w sensie świadomego urabiania w sobie pewnego wzoru osobowości, tworzy się w tym momencie dojrzewania, w którym u młodego człowieka zjawia się potrzeba głębszego zastanawiania się nad sobą i oceniania własnej wartości. Rozbieżność istniejąca pomiędzy obrazem własnej osobowości, otrzymanej drogą samokrytyki, a tymi idealnymi wzorami staje się punktem wyjścia do pracy nad własną osobowością. Dążenia samowychowawcze ujawniają dwie zasadnicze formy, które są prawdopodobnie dwoma stopniami rozwoju. Na stopniu niższym przeważa negatywna intencja usunięcia dostrzeżonych wad (lenistwa, niecierpliwości). Na stopniu wyższym spotykamy intencję pozytywną, już nie samej naprawy, lecz wyrobienia w sobie pewnych nowych właściwości, a więc wzbogacania osobowości.
Tendencja do świadomego kształtowania swojego życia pojawia się najwyraźniej w okresie dojrzewania, a wzmaga się często jeszcze bardziej w okresie młodzieńczym, kiedy samopoznanie, będące punktem wyjścia do tej pracy, osiąga pewien poziom. Biografie ludzi „wielkich” ukazują nam, jak wiele zawdzięczają oni usilnej i ciągłej pracy nad sobą. Niektórzy ogromną wartość pracy samowychowawczej widzą w tym, że wyzwala ona w człowieku jego siły duchowe, i że tego rodzaju wychowanie ma charakter swobodny.
Przygotowanie dziecka do samowychowania polega na wykonywaniu co najmniej czterech zadań. Są to: pomoc w nabywaniu świadomości siebie, w uaktywnianiu samowychowania, w umacnianiu tej aktywności oraz w ukierunkowywaniu pracy nad sobą.
Wielu pedagogów stwierdza, że wychowanie polega na wzbudzaniu woli samowychowania, czyli wszechstronnej pracy nad sobą. Polega to na kształtowaniu takich cech jak: świadomość postanowień i działań, zdolność podejmowania w porę uzasadnionych i trwałych postanowień oraz panowanie nad sobą. Aby wyrobić takie cechy woli rozpoczyna się pracę z wychowankiem od samopoznania przez niego pragnień, dążeń do wyrobienia wewnętrznego poczucia obowiązku. Podkreślenie i chwalenie każdego powściągliwego zachowania dziecka, które wynika z przemyślenia i zastanowienia, nagradzanie dobrych czynów spełnionych wbrew złym nawykom, to początek uciążliwego i długiego procesu samowychowania.
Samowychowanie, samorzutne kształtowanie i doskonalenie własnych postaw, charakteru, poglądu na świat, zdolności, zazwyczaj zgodne z przyjętymi wzorcami osobowości (np. postaciami historycznymi, bohaterami literackimi, ludźmi wyróżniającymi się w środowisku społecznym).
Osobowość,
1) zbiór względnie stałych, charakterystycznych dla danej jednostki cech i właściwości, które wyznaczają jej zachowania i pozwalają odróżnić ją od innych;
2) zespół warunków wewnętrznych wpływających na sposób, w jaki człowiek przystosowuje się do otoczenia;
3) zespół psychologicznych mechanizmów: np. tożsamość, mentalność, potrzeby, postawy, inteligencja, uznawane wartości, które powodują, że człowiek jest zdolny do kierowania własnym życiem, a jego zachowania są zorganizowane i względnie stałe.
Najnowsze ujęcia dotyczące osobowości akcentują, że wprawdzie cechy biofizyczne człowieka i zewnętrzne oddziaływanie są podstawą osobowości, ale jej nie determinują. Natomiast decydujący wpływ na kształtowanie się osobowości ma aktywność samej jednostki.
Charakter,
1) potocznie - cecha (lub ich zespół) odróżniająca przedmiot lub zjawisko od innych;
2) w psychologii - ogół względnie trwałych cech psychicznych, zwłaszcza moralnych, właściwych danemu człowiekowi, a przejawiających się w jego postępowaniu z ludźmi.
Rozróżnia się zwykle dwie warstwy cech charakteru: temperament - jako podbudowę - i charakter właściwy (moralny) - jako nadbudowę. Charakter właściwy stanowią przede wszystkim właściwości woli jako ukształtowanego w ciągu życia układu motywów i napędów do działania.
Podstawę charakteru moralnego stanowią - temperament i cechy woli. Na nim osadzone są cechy pochodne takie jak: nawyki moralne, zasady postępowania, postawy w stosunku do ludzi.
W przenośni charakter oznacza dodatnią cechę człowieka, np. silną wolę.