Szczepienia
Wyposażenie punktu szczepień
Punkty szczepień muszą być wyposażone w zestaw reanimacyjny, w skład którego wchodzą również leki umożliwiające natychmiastową i skuteczną pomoc. Ciężkie reakcje alergiczne (wstrząs) występują dosyć rzadko, stosunkowo często obserwuje się natomiast omdlenia. Około 40% omdleń po szczepieniu występuje u pacjentów w wieku 10-18 lat. Większość (63%) epizodów omdleń następuje w ciągu 5 minut po podaniu szczepionki, a 89% w ciągu 15 minut,[2] dlatego zaleca się rutynową obserwację pacjenta przez około 20 minut po szczepieniu. Pozwoli to ocenić jego stan ogólny oraz zaobserwować ewentualną wczesną reakcję w miejscu podania szczepionki.[1]
Podawanie szczepionek doustnych
Szczepionki doustne należy podawać, gdy dziecko jest spokojne (
Jeżeli po szczepieniu dziecko natychmiast zwraca lub wypluwa szczepionkę, szczepienie należy powtórzyć. Wystąpienie wymiotów w ciągu 10 minut po szczepieniu także stanowi wskazanie do jego powtórzenia.[1,3]
Podawanie szczepionek pozajelitowo
Zabezpieczenie pacjenta i personelu medycznego przed zakażeniem
Większość szczepionek podaje się domięśniowo lub podskórnie, dlatego zarówno pacjent, jak i osoba podająca szczepionkę narażeni są na ryzyko przypadkowego zakażenia przenoszonego przez krew i skażone nią igły. Personel medyczny powinien używać jednorazowych rękawiczek ochronnych. Do odkażenia miejsca wstrzyknięcia stosuje się roztwór alkoholu izopropylowego o stężeniu 70%. Szczepienie należy rozpocząć, gdy roztwór na skórze wyschnie.[3]
Szczepionki należy wstrzykiwać, stosując sprzęt jednorazowego użytku. Większość dostępnych aktualnie szczepionek jest konfekcjonowana przez producentów w jednorazowe ampułkostrzykawki przeznaczone do bezpośredniego i jednorazowego użycia.
Wybór okolicy wstrzyknięcia szczepionki
Szczepionki przeznaczone do wstrzyknięć należy podawać w okolice ciała, w których ryzyko uszkodzenia nerwów, naczyń lub tkanek jest najmniejsze. Zaleca się podawanie szczepionek w mięśnie przednio-bocznej okolicy uda (u niemowląt i małych dzieci; fot. 2.) lub mięsień naramienny (u dzieci starszych i dorosłych, rzadziej u niemowląt; fot. 3.).[2]
Wybór miejsca wstrzyknięcia uzależniony jest od objętości podawanego materiału i rozmiarów mięśnia. Optymalne miejsce wstrzyknięcia niekiedy sugerowane jest w ulotce producenta szczepionki.
Nie należy natomiast wstrzykiwać szczepionek w górnym zewnętrznym kwadrancie pośladka. W miejscu tym znajduje się dobrze rozwinięta tkanka tłuszczowa, a wstrzyknięcie związane jest ze zwiększonym ryzykiem (zwłaszcza u niemowląt) uszkodzenia nerwu kulszowego.[1,2]
Szczepionki zawierające adiuwanty (np. przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi [DTPa; DTwP; DT i Td]) należy wstrzykiwać głęboko domięśniowo, ponieważ mogą wywołać niepożądane reakcje miejscowe w postaci podrażnień, stanów zapalnych, a nawet zmian martwiczych, jeżeli podano je za płytko.[2]
Wybór rozmiaru igły
Przy szczepieniu domięśniowym igła powinna być na tyle długa, aby dotrzeć do masy mięśnia. U bardzo małych niemowląt należy stosować igły o długości 5/8 cala (16 mm), u dzieci w wieku 4-12 miesięcy - 7/8 do 1 cala (22-25 mm) z preferencją wstrzyknięcia w przednio-boczną okolicę uda, a u dzieci między 12. miesiącem a 18. rokiem życia - od 7/8 do 1 cala (w zależności od rozmiarów mięśni). U mężczyzn o masie ciała 59-118 kg należy stosować igły o długości 1 cala (25 mm), u kobiet o masie ciała: do 60 kg - 16 mm (5/8 cala); 60-90 kg - >25 mm (ze względu na większą niż u mężczyzn grubość podskórnej tkanki tłuszczowej); >90 kg - 38 mm (1,5 cala).[2,3]
Technika i zasady szczepienia
1. W celu zwiększenia komfortu dziecka i zminimalizowania uczucia bólu związanego ze wstrzyknięciem przed szczepieniem (30-60 min) można zastosować na skórę w miejscu szczepienia środki znieczulające (krem EMLA) i(lub) podać ibuprofen lub paracetamol.[1]
2. Przed szczepieniem należy określić miejsce podania szczepionki i odpowiednio uchwycić skórę i ewentualnie mięśnie w okolicy planowanego wstrzyknięcia (fot. 4a., 4b., 5.).
3. W przypadku szczepionek podawanych podskórnie kąt nachylenia igły do płaszczyzny skóry powinien wynosić ok. 45° (fot. 6.), natomiast podczas szczepienia domięśniowego - ok. 90°
4. Podczas podania więcej niż jednej szczepionki w czasie jednej wizyty preparatów nie należy mieszać w jednej strzykawce, z wyjątkiem tych, które mają oficjalnie zarejestrowaną taką możliwość (informacja taka jest wymieniona w ulotce producenta).
5. W przypadku równoczasowego szczepienia kilkoma preparatami należy je wstrzykiwać w różne okolice. U starszych dzieci i osób dorosłych szczepionki można podać, jeśli to konieczne, w ten sam mięsień naramienny w dwóch wstrzyknięciach (używając różnych igieł) w odstępie 25-50 mm.[1]
Uwaga: Jak dotąd nie uzyskano szczepionki całkowicie pozbawionej działań niepożądanych i w 100% skutecznej. Prawidłowo wykonane szczepienie przyczynia się do zwiększenia jego bezpieczeństwa oraz uzyskania większej efektywności.