Opozycje fonologiczne (dystynktywne) |
||
kryterium |
opozycje |
przykład |
stosunek do podstawy porównania (całego systemu opozycji) |
jednowymiarowe - zespół cech wspólnych jest właściwy tylko danej opozycji |
|d| : |t|
cechy wspólne: zwartość |
|
wielowymiarowe - zespół cech wspólnych jednej opozycji dźwiękowej właściwy jest także innym opozycjom |
|b| : |d|, |d| : |g|, |b| : |g| cechy wspólne: zwartość i dźwięczność |
|
proporcjonalne - stosunek między członami danej opozycji jest taki sam jak stosunek między członami innej opozycji |
|p| : |b| = |t| : |d| = |k| : |g| opozycja: bezdźwięczność : dźwięczność |
|
izolowane - różnica między członami opozycji jest wyjątkowa dla danego języka |
|r| : |l| opozycja: drżącość : boczność |
stosunek wzajemny między członami opozycji |
prywatywne - jeden z członów charakteryzuje się obecnością cechy, której nie posiada drugi człon |
|k| : |g| człon nacechowany ma wszystkie cechy członu nienacechowanego oraz dodatkowo cechę różniącą oba fonemy; nacechowany jest ten człon opozycji, którego reprezentant występuje w mniejszej liczbie pozycji fonetycznych; tu: fonem |g| jest nacechowany (dodatkowo ma cechę dźwięczności) |
|
równorzędne - każdy z członów ma cechę, której nie ma człon drugi |
|p| : |t| fonem |p| ma fonologiczna cechę dwuwargowości, fonem |t| - cechę przedniojęzykowości |
|
stopniowe - dotyczą co najmniej trzech członów, które różnicuje stopień natężenia jednej tylko cechy dystynktywnej |
|a| : |o| : |u| stopniowe zwężanie jamy ustnej przy artykulacji głosek [a], [o], [u] |
zasięg funkcji dystynktywnej |
stała - podstawa różnicowania znaczeń |
|
|
neutralizowana - nie obejmuje wszystkich kontekstów dźwiękowych - w niektórych pozycjach pewne cechy fonologiczne tracą swą relewantność |
opozycja dźwięczność : bezdźwięczność |