Teorie rozwoju społecznego wykład 28.04.2002r.
Egzamin- obydwa semestry; 3 główne teorie:
teoria modernizacji
teoria zależności i systemu światowego
teoria rozwoju alternatywnego, zwłaszcza lokalnego.
+ podręcznik- K. Krzysztofek i M. Szczepański: Zrozumieć rozwój. Od społeczności tradycyjnych do informacyjnych. Wyd. Uniwersytet Śląski, Katowice, czerwiec 2002.
Modernizacja- unowocześnienie, w języku socjologii ma dwa podstawowe znaczenia:
węższe- oznacza wprowadzenie nowinek, wynalazków, patentów do konkretnego zakładu przemysłowego, branży gospodarczej (modernizacja huty, kopalni, gospodarki- wprowadzenie komputera, nowej maszyny zawsze pociąga za sobą zmiany społeczne- zmienia pracę robotnika)
szersze- modernizacja społeczna- wszystkie rządy polskie od 1989 r. opierają swoje rządy na teoriach modernizacji, na ich podstawie buduje się rozwój kraju- tj. znaczenie realizacyjne modernizacji.
Modernizacja w sensie społecznym polega na tym, że z państw wyżej rozwiniętych do państw niżej rozwiniętych, jednokierunkowo przenosi się technologie, wzory organizacji, elementy kultury, rozwiązania polityczne i społeczno-gospodarcze.
Modernizacja- jednokierunkowa droga (od Zachodu do Wschodu w Polsce)
Modernizacja- przenoszenie elementów z jednego kraju do drugiego- transfer jednokierunkowy.
Teoretycy modernizacji zakładają, ze istnieją dwa podstawowe typy społeczeństw:
1. tradycyjne
2. nowoczesne
Modernizacja zatem polega na tym, ze jedne społeczeństwa zwane tradycyjnymi przeistaczają się w drugie zwane nowoczesnymi.
Modernizacja- to ruch od społeczeństw tradycyjnych do nowoczesnych. Te dwa modele społeczeństw to dwa końce pewnego ciągu, pomiędzy którymi ulokowane są elementy pośrednie.
Elementy pośrednie:
- tzw. społeczeństwo połowicznie (częściowo) tradycyjne, częściowo nowoczesne- takie, które oderwało się od tradycyjnego, a nie dotarło do nowoczesnego.
Ruch od tradycyjnego do nowoczesności- podstawowe cechy:
jest ewolucyjny- tzn. ruch od tradycyjnego do nowoczesnego odbywa się wolniej, jest rozłożony w czasie, nie dokonuje się droga rewolucji, ale mozolnego wspinania się
jest jednoliniowy- tzn. wszystkie państwa i społeczeństwa maja mniej więcej ten sam wzór, schemat, jedna linie do pokonania- istnieje zatem jedna wytyczona linia rozwojowa
jest stadialny- na tej linii znajdują się stadia, szczeble, jest drabina dla wszystkich taka sama- wchodzimy szczebel po szczeblu od tradycyjnego do nowoczesnego; jest jednakowa dla wszystkich, ale jedni wspięli się na niej wyżej i dalej, a inni są na szczeblach niższych. projektanci modernizacji mówią, ze niektóre państwa mogą ominąć jakiś szczebel rozwoju, tj. wykonać „żabi skok”- np. wykrycie ropy - w krótkim czasie ze szczebla tradycyjnego wskutek dużego napływu pieniędzy wskoczyły na szczebel nowoczesności, omijając szczeble pośrednie
„żabi skok”- gwałtowne przeskakiwanie poszczególnych szczebli rozwojowych.
jest konwergentny- ( od łac. konwergo- upodabnia się, staje się taki sam jak inni)- polega na tym, ze wszystkie kraje świata wcześniej czy później, na skutek....staną się podobne do siebie głownie pod względem gospodarczym.
Polska opuściła już stadium tradycyjne, ale nie osiągnęła szczebla nowoczesnego, jest na szczeblach pośrednich.
dokonać konwergencji- upodobnić się do czegoś.
Opisy dwóch typów państw (cechy):
I- cechy osobowości nowoczesnej:- społeczeństwo jest nowoczesne, gdy nowocześni są jego obywatele:
wysoki poziom potrzeby osiągania (N-A)- need atachevement- ta potrzeba oznacza pragnienie awansu i sukcesu (jeśli tego pragnienia brak- to awans i sukces nie przyjdą)
wysoki poziom empatii
twórczy nonkonformizm.
potrzeba osiągania ma w sobie trzy potrzeby niższego rzędu:
potrzeba hubryzmu (z gr. hubris- znaczyło tez wywyższanie się ponad innych, bez szacunku dla innych)- tzn., pragnienie bycia najlepszym, ale w drodze rywalizacji, konkurencji i z poszanowaniem zasady fair play (czystej gry)
potrzeba transgresji- (tzn. przekraczanie, wychodzenie poza) polega by zdefiniować własne słabości i wyjść poza nie- przezwyciężyć je.
Transgresja może mieć charakter:
prometejski (od Prometeusza)- prospołeczny (zorientowany na innych)
herostatyczny (od Herostratesa)- nazywany egocentrycznym (zorientowany na siebie, nieliczenie się z innymi)
potrzeba kratyczności (od gr. kratos- władza)- człowiek nowoczesny swoja pasja, wola, pragnieniem zaraza innych, próbuje przekazać swoje idee, próbuje zachęcić do współdziałania (ale w pozytywnym znaczeniu)
II cecha - potrzeba empatii (termin pochodzi od greckiego empateia- wczuwać, wnikać w myśli innych, rozumieć innych), ma sens szczególny:
- zdolność do wczuwania się w role i funkcje nowoczesne, empatyczny jest ten, kto widzi się np. w roli prezydenta, dyrektora, założyciela jakiegoś stowarzyszenia, itp. (często ludzie najbiedniejsi maj bardzo niski poziom empatii- nie potrafią wczuć się w role innych, potrzebują tylko podstawowych rzeczy: jedzenia, ubioru, itp.)
III cecha- wysoki poziom twórczego (prometejskiego) nonkonformizmu:
nonkonformizm- słowo składające się z 2 elementów: non- nie, zarzecznie i konformizm- pojecie oznaczające uleganie normom, schematom, standardom.
konformista- to ten, kto bezwiednie, bez namysłu, poddaje się wszystkim normom, zasadom, często złym i niedobrym, ale często dla świętego spokoju robi to, co nakazują normy.
Rozwój świata zawdzięczamy nonkonformistom (np. Kopernik, Newton)- rozwój nauki polega na powiedzeniu w pewnym momencie- nie.
Postawa nonkonformistyczna z postawą asertywną (umiejętność powiedzenia nie, gdy naruszony zostaje mój system wartości).
IV cecha- uniwersalizm- polega na pewnej postawie otwarcia na problemy całego świata, na inne społeczeństwa, na problemy innych ludzi.
Uniwersalistą jest ten, kto nie tylko ogląda to, co go dotyczy bezpośrednio, ale który jest zainteresowany, co się dzieje poza jego najbliższym otoczeniem.
Przeciwieństwem uniwersalizmu jest partykularyzm- zamknięcie się we własnym świecie, nie reagowanie na to, co się dzieje poza najbliższym otoczeniem, skupienie się tylko na własnych problemach.
W świecie dzisiejszym, globalnym, nie ma takich zdarzeń, które nie wpłynęły by na nasze życie, otoczenie.
V cecha- umiarkowany i roztropny optymizm- jeśli w głowie człowieka istnieje taki optymizm i pozytywne nastawienie do życia, tym życie układa się mu lepiej (i na odwrót- pesymizm- porażki).
Jest to wykorzystywane w polityce- pomiary optymizmu społecznego- jeśli w społeczeństwie jest optymizm- to reformy są lepiej realizowane.
Mierzony też jest pesymizm pogłębiony- 19% Polaków to umiarkowani optymiści, reszta- pesymiści- teraz jest lepiej, podnosi się poziom optymizmu społecznego- jest szansa na lepsze jutro w Polsce, w gospodarce.
VI cecha- skłonność i zdolność do skalkulowanego ryzyka- tzn. sporządzenie dla siebie bilansu zysków i strat (ten punkt został zapisany po analizie, przykład- Venture Capital- kapitał ryzyka- Dolina Krzemowa w USA- skąd się wziął „Wielki wybuch”?)- w Polsce brak kogoś, kto tworzyłby kapitał ryzyka.
Wchodzimy w fazę nazywaną społeczeństwami ryzyka- co dzień będziemy ryzykować (na mniejszą skalę)- nasze życie będzie coraz bardziej poddane ryzyku, coraz częściej będziemy robić bilans zysków i strat.
Społeczeństwo nowoczesne, to nie tylko nowoczesny człowiek, ale też nowoczesna polityka.
Cechy nowoczesnego społeczeństwa w wymiarze politycznym (tzn. chodzi o władzę polityczną):
legalny charakter władzy wszystkich społeczeństw nowoczesnych (M. Weber- 3 typy władzy: legalna, charyzmatyczna, tradycyjna i typy uprawomocnienia)- społeczeństwa nowoczesne oparte są tylko na władzy legalnej i legaliźmie- tzn. władza pochodzi z wyborów demokratycznych (demos- lud, kratos- władza).
Wybory demokratyczne- cechy:
powszechność (głosuje każdy)
wolność, w tym wolność wypowiedzi
równość
egzogamiczny charakter elit władzy:
(we współczesnej socjologii pojęcie elit władzy upowszechnili trzej uczeni: V. Pareto, G. Mosca, R. Michels- ugruntowali pojęcie elity, w tym elity politycznej, czy elity władzy- TRÓJCA ELITYZMU- przełom XIX i XX wieku)
elita władzy- upowszechnił bezpośrednio W. Mills (Amerykanin) w książce pt. „Elita władzy”
egzogamiczny charakter władzy- [pochodzi od słowa egzogamia (w socjologii występuje egzogamia (otwartość) i endogamia (zamkniętość)]- wszystkie nowoczesne państwa i społeczeństwa mają otwartą elitę władzy, tzn. taką, która nie chce zablokować wejścia do tej elity osobom zdolnym, chętnym, ale ulokowanym poza elitą władzy.
coraz częściej postrzegana jako otwartość pewnego charakteru (np. w Polsce- lewica otwiera się na lewicowych). Przykładem poprawnej otwartości jest elita zawodowa górnicza (wysokiego szczebla)
wszystkie społeczeństwa nowoczesne budują społeczeństwa obywatelskie:
(pojęcie to pochodzi od Arystotelesa- Grecja, a w kręgu Rzymian- Cyceron, a ożywił to pojęcie w XVIII filozof niemiecki I. Kant- cała trójka była twórcami tego pojęcia).
Społeczeństwo obywatelskie w wymiarze politycznym oznacza:
decentralizację władzy politycznej i przekazywanie kolejnych uprawnień władzy na coraz to niższe szczeble i poziomy (Polska transformacja zaczęła się od rewolucji gminnej- utworzenia gmin)
partycypacja polityczna- czyli uczestnictwo w sprawowaniu władzy- wszystkie społeczeństwa nowoczesne cechują się uczestnictwem obywateli w życiu politycznym, a najbardziej charakterystyczną cechą jest udział w wyborach parlamentarnych i innych (samorządowych, terytorialnych) poprzez głosowanie.
W Polsce, w ostatnich wyborach ponad 50% nie przystąpiło do wyborów, bo ludzie nie wierzą, że mają wpływ na losy regionu, kraju). Uczestnictwa Polaków najbardziej wykazują się w parafiach i szkołach (inaczej niż inne społeczeństwa europejskie), to świadczy, iż nadal jesteśmy na drodze do społeczeństwa nowoczesnego.
tolerancja wobec inności politycznej- wszystkie nowoczesne społeczeństwa dopuszczają do funkcjonowania partii politycznych, których programy (gra o władzę) nie naruszają obowiązującego prawa (to jest pierwsze kryterium- prawo i jego respektowanie). Spory rozstrzygają sądy- decydują, czy coś jest zgodne czy niezgodne z prawem.
Tolerancja wobec inności politycznej jest cząstką szerszej postawy społecznej- tolerancji wobec inności, w tym inności rasowej, narodowej i etnicznej.
Kultura i społeczeństwo jako całość narodów:
Cechy społeczno- kulturowe układu społeczno- kulturowego:
funkcjonalny alfabetyzm- polega na tym, że człowiek posiadający wiedzę potrafi z niej zrobić użytek praktyczny.
Funkcjonalny analfabeta- nie potrafi ze swej wiedzy zrobić pożytku.
Wszystkie państwa nowoczesne cechuje wysoki poziom funkcjonalnego alfabetyzmu.
W społeczeństwach nowoczesnych, mierzenie poziomu alfabetyzmu funkcjonalnego dokonuje się za pomocą:
rozumienia czytanych tekstów
prostych obliczeń
wypełniania prostych formularzy.
Te pomiary prowadzi się co roku, podając te same zadania- Polacy- bardzo źle.
W I badaniach w 1996, 75 na 100 Polaków mający podany rozkład jazy PKS nie potrafiło powiedzieć, o której godzinie odjeżdża w wolną sobotę ostatni autobus do jakiejś miejscowości.
W 12/2001- kolejny pomiar PISA- 256 tys. 15-latków z 32 krajów świata i poproszono o przeczytanie kawałka czytanki i opowiedzenie, co przeczytał, zrozumiał, następnie wykonanie obliczenia i wypełnienie formularza- Polacy wypadli bardzo źle, bo na 32 kraje, zajęli 30 miejsce, ale wyprzedzili Portugalię i Grecję.
Jeśli chcemy prowadzić modernizację, to najpierw trzeba doprowadzić do funkcjonalnego alfabetyzmu
wysoki poziom skolaryzacji na poziomie wyższym:
skolaryzacja (scholaryzacja)- pochodzi od schola (szkoła).
Poziom skolaryzacji- poziom chodzenia do szkoły wyższej (najważniejszy wskaźnik)- odnosi się dla celów statystycznych, w przedziale od 19-24 lata i traktowane jest jako 100%, sprawdzane jest, ile z tych 100% pobiera naukę w szkole wyższej- tj. WSKAŹNIK SKOLARYZACJI NA POZIOMIE WYŻSZYM.
Dziś- Polska (2002r.)- uczęszcza 46%- bardzo dużo, ale od niedawna, dogoniliśmy niektóre kraje UE (które od zawsze mają taki wskaźnik). Na pierwszym miejscu są Kanada i USA, -81%.
udział osób z wyższym wykształceniem w całej populacji ludzi dorosłych- ilu z nas ma wyższe wykształcenie.
Pojęcie ludność dorosła- powyżej 15 lat.
We wszystkich krajach nowoczesnych- wynosi 25% (do wykształcenia wyższego kraje UE zaliczyły szkoły pomaturalne, więc odjęto te szkoły i zostało 21%)- w Polsce- między 8-9-10%.
wskaźnik- udział w kulturze- polega na tym, że większość społeczeństwa uczestniczy w dwóch typach kultur:
kulturze masowej (popularnej)
kulturze wysokiej (elitarnej)
z każdych 100 Polaków- 52 nie wzięło do ręki i nie przeczytało żadnej książki, mniej niż 0,5% było w teatrze, operetce.