TRS 3 16.06.02

I. Analiza trzech grup teorii:

1. Teoria modernizacji - teoria realizowana w Polsce. Zakłada ruch od społeczeństw tradycyjnych do nowoczesnych, między którymi lokują się społeczeństwa pośredniego typu.
   Teoria modernizacji (unowocześniania) wychodzi od pięciu podstawowych cech społeczeństwa tradycyjnego

• organizacyjno - przestrzenna

• osobowości

• polityczna

• społeczno - kulturalna

• gospodarcza (ekonomiczna)

Teoria posługuje się dwoma typami idealnymi społeczeństwa (parametry j.w.): tradycyjnego i nowoczesnego. (Wszystkie polskie rządy po 1989r opierają rozwój RP na teorii modernizacji).

Rozwój społeczny ma kilka podstawowych cech - jest:

• ewolucyjny (trwa długo, powolnie)

• jednoliniowy (wszystkie państwa przechodzą podobną ścieżkę rozwoju: szczeble drabiny)

• jest konwergentny (wszystkie społeczeństwa dążą do celu jakim jest społeczeństwo nowoczesne)

• stadialny (przechodzą przez trzy szczeble):

• społeczeństwo tradycyjne,

• społeczeństwo na poły tradycyjne i na poły nowoczesne,

• społeczeństwo nowoczesne (zmodernizowane).

Niektóre państwa dokonują „żabiego skoku) omijając pośrednie szczeble rozwoju.

II. Podstawowe pojęcia

Triada pojęciowa:

Różnica społeczna - pojęcie statyczne - odnosi się do konkretnego czasu. Polega na stwierdzeniu odmienności jednego społeczeństwa (jego części) od innego. Nie wyjaśnia powodów odmienności, nie rozciąga czasu trwania.

Zmiana społeczna - odnosi się do wielu momentów czasowych. Cechy:

1. kierunkowa - każda zmiana podporządkowana jest celowi.
   Po 1989r - cztery główne zmiany: w wyniku zmian społecznych osiągamy społeczeństwo obywatelskie (Cyceron „societas civitis”).
   Cechy społeczeństwa obywatelskiego:

1. wymiar społeczny:

• tolerancja wobec inności rasowej, narodowej, etnicznej, religijnej, seksualnej i in.

• wysoki poziom zaufania społecznego

• niski poziom korupcji (pomiar korupcji dokonywany przez Transparency International obejmuje 99 krajów świata, posługuje się osią 0 - 10, gdzie ) = pełna korupcja. Gdy wskaźnik dla danego państwa < 5, kraj jest głęboko skorumpowany: Finlandia 9,9, Kamerun I miejsce, Polska 4,4 miejsce 42: najbardziej skorumpowani lekarze [bez zmian], policja [↓], politycy lokalni i centralni, pracownicy sądownictwa, nauczyciele w tym akademiccy.

2. wymiar polityczny - zbudowanie demokracji parlamentarnej

3. wymiar ekonomiczny - gospodarka rynkowa oparta o popyt i podaż oraz zyski i stratę

4. wymiar ekologiczny - zmiany polskie mają doprowadzić do rozwoju zrównoważonego czyli ekorozwoju (1972 - takie gospodarowanie dobrami przyrody, które w jak najmniejszym stopniu niszczy nieodwracalnie środowisko naturalne)

• kumulatywna (addytywność zmiany) - zmiany nakładają się na siebie

• historyczna - zaistnieć może wyłącznie po spełnieniu podstawowych, konkretnych, charakterystycznych, wpisanych w rozwój kraju elementów.

Zmiany nawet najlepiej przygotowane rodzą zjawiska zwane żywiołowymi (nieplanowanymi), określane również jako chaos, co wynika z nieprzewidywalności niektórych zjawisk: zmiana żywiołowa, spontaniczna, chaotyczna, perwersyjna (np. luki podatkowe).

Charakter zmiany społecznej:

1. postępowa

2. stagnacyjna

3. regresywna.
   

Nie istnieją zmiany uważane przez wszystkich jako postępowe, regresywne czy stagnacyjne - ocena zależy od systemu wartości oceniającego człowieka i oceniającego społeczeństwa. Zmiana jest postępowa, gdy ludzie tak uważają, i gdy przybliża społeczeństwo do ideału. Stagnacja to taki proces zmian, by nic nie uległo zmianie, czyli utrwalanie status quo.

GRA O SUMIE DODATNIEJ

Rozwój ogarnia wszystkie zmiany, oznacza dodanie wszystkich zmian kulturowych, społecznych, ekonomicznych, ekologicznych - kategorii społecznych. Odnosi się do wszystkich notowanych w społeczeństwie zmian.

Istnieją trzy podstawowe modele rozwoju:

1. model rozwoju autonomicznego - kraj, społeczeństwo w rozwoju nie korzysta z zewnętrznych środków finansowych, technologicznych i innych - polega na własnych środkach i zasobach. Np. Albania jako model rozwoju autonomicznego posiadała w konstytucji zakaz korzystania z pożyczek zagranicznych. Kraje decydujące się na ten model rozwoju poniosły porażki - żaden kraj nie może się w ten sposób rozwijać. Dziś KRL-D i Kuba. Najbardziej tragicznym krajem była Kambodża (700 tys. - 2 mln zabitych, głównie inteligencja, zniszczone miasta, uniwersytety, życie miało przenieść się na wieś - Pol Pot był socjologiem)

Rozwoje innych państw odbywają się w oparciu o modele rozwoju współzależnego lub zależnego. Najbardziej pożądany jest model współzależny (otwarcie na inne kraje, inne społeczeństwa, tak by efekty otwarcia były korzystne dla danego społeczeństwa i jego partnerów - efekty symbiozy rozwojowej).


2. model rozwoju współzależnego - rozwój współzależny (symbiotyczny) to otwarcie na innych, kooperacja z innymi i korzystanie z niej (symbioza). Jest udziałem najsilniejszych państw i społeczeństw. Wymaga zbliżonych potencjałów gospodarczych, politycznych i cywilizacyjnych krajów współuczestniczących.
   Tak rozwija się tylko triada światowa:

• UE jako całość 15 państw

• Kraje NAFTA ( USA, Kanada, Meksyk)

• Japonia i basen Pacyfiku (głównie żywnościowe zaplecze Australii i Nowej Zelandii oraz tania i wykwalifikowana siła robocza Korei Płd., Tajwanu, Malezji oraz Chin kontynentalnych, które co roku notują 10% wzrost PKB)

Niektórzy teoretycy rozwoju basen Pacyfiku uzupełniają jeszcze o dążącą doń Kalifornię (1/4 PKB USA)
GRA O SUMIE DODATNIEJ ?????

3. model rozwoju zależnego - między dwoma partnerami lub grupami partnerów o nierównym
   potencjale cywilizacyjnym, gospodarczym i kulturowym. Jest mniej korzystny. Odnosi się głównie do
   pozatriadalnych państw świata.

Tu mieści się również problem integracji Polski z UE czyli dążenie do rozwoju współzależnego Polski.
Opisuje to analiza SWOT czyli dekalog silnych i słabych stron oraz nadziei i obaw.

Screening - przegląd prawodawstwa związany z przystosowaniem prawa krajowego do prawa UE (UE żąda od kandydatów screeningu) czyli przegląd, porównanie, przystosowanie. Polska ma do przejrzenia ok. 20 000 aktów prawnych różnej wagi i kategorii. Estonia wprowadziła unijne rozwiązania prawne.

(„Tygrys w poczekalni”)

III. Teoria rozwoju zależnego

System światowy (globalny)
Przyjmuje się, że jesteśmy świadkami procesów globalizacji (globalności), w wyniku której powstaje system światowy nazywamy planetarnym. Zdecydowana większość krajów porzuciła myśl o rozwoju autonomicznym i postanowiła wejść w sieć powiązań z innymi państwami. Sieć ta ogarnia 190 (poza KRL-D i Kubą) niepodległych, niezależnych państw świata, tworzących współzależny system światowy (zespół naczyń połączonych).
W socjologii rozwoju mówi się, że zręby współczesnego systemu światowego zaczęły powstawać w „długim wieku XVI” (1450-1640). System światowy otrzymał pierwszego światowego przywódcę w postaci Anglii. Wtedy Europa zaczęła się powoli łączyć w spójną grupę państw. Rozpoczęły się wojny o dominację w tym systemie: najpierw Portugalia i Hiszpania, później Niderlandy i Anglia - zwycięsko z tych wojen wyszła Anglia, która stworzyła „pax britannica” (pokój światowy na modłę angielską).

Z tamtego okresu wywodzi się polskie zacofanie: XV - zacofany, XVII - rażąco zacofany. W Europie ten okres charakteryzowało powstawanie i rozwój miast, uczelni, manufaktur. Polska nie wykorzystała minionych szans rozwojowych.

Gdy Anglia i Niderlandy (XVII-XVIII) przeżywały swój największy rozkwit: budowano miasta i statki - potrzeba było chleba, drewna, smoły i konopi - Polska to wszystko miała, ale nie wykorzystano tego.

Wielka Brytania - dominacja do I wojny światowej, w tym czasie na czoło wysunęły się Stany Zjednoczone, tworzące „pax americana”. W latach 80-90 (krótko) mówiło się o prawdopodobieństwie trzeciego modelu „pax nipponia”, ale kryzys japoński odsunął to w przyszłość.

Każdorazowo system światowy ma w sobie trzy powiązane ze sobą elementy:

• rdzeń (centrum) świata

• peryferie świata

• półperyferie świata

Do systemu światowego włączamy teorię zależności zwaną teorią de la dependencia. Jej twórcy to hiszpańskojęzyczni socjologowie: C.Furtado, R.Prebisch,

H.Faletto.

Definiowanie rozwoju:

1. proces liniowy - teoretycy modernizacji popełnili błąd : jest wiele drabin rozwojowych - a nie jedna, jak w modernizmie. Inną linią rozwija się centrum, innymi - półperyferie i peryferie

2. dywergentny (nie kinwergentny jak w modernizmie) - nie ma mowy o upodabnianiu się krajów, lecz o różnicowaniu: kraje stają się coraz bardziej odległe. Upodabnianie występuje w krajach podobnych (centrum, półperuferie, peryferie)

3. niestadialny - nieszczeblowy - nie ma drabiny i szczebli - rozwój to proces ciągły

4. relacje między centrum świata a peryferiami są grą o sumie zerowej - ekspansja najbogatszych dokonuje się kosztem najsłabszych aktórów na scenie świata

5. relacje między centrum a peryferiami - te związki są niesprawiedliwe, głównie dla krajów peryferyjnych, a korzystne dla krajów centrum.

Podstawowe płaszczyzny nierówności - wg teoretyków zależności:

1. płaszczyzna ekonomiczna - nierówna wymiana

2. płaszczyzna kulturalna - przemoc symboliczna

3. płaszczyzna polityczna - nierówność oddziaływań i nacisków politycznych

4. płaszczyzna srodowiskowa - proces przerzucania brudnych, odpadowych, pracochłonnych technologii.

W teorii zależności i teorii systemu światowego:

Termin glokalizacja (inaczej glokalność) - R.Robertson - termin łączący element systemu światowego (globalność) i element systemu lokalnego (lokalność). Odżywają małe ojczyzny obok tworzenia świata globalnego.

Globalność - wzajemne przenikanie systemu światowego i systemów małych ojczyzn (wpływ wzajemny o nierównej sile).

Unowoczesnienie teorii modernizacji - koncepcje postmodernizmu (postmodernistycznych etapów rozwoju społeczeństwa).

Postmodernizm (ponowoczesność).

Nowoczesne teorie modernizacji dostrzegają, że najbogatsze kraje świata weszły na jeszcze wyższy poziom rozwoju, poziom postmodernistyczny (ponowoczesny lub - Giddens - późna nowoczesność). Głównie odnosi się to do krajów tworzących triadę: USA, „15” UE, Japonia.

Cechy charakterystyczne postmodernizmu:

1. Procesy rozwojowe w krajach postmodernistycznych mają coraz wyraźniej charakter chaotyczny, żywiołowy: postmodernistyczny chaos rozwojowy: nie ma wzorców, wszystko dokonuje się chaotycznie, bez szczebli i drabin. Symbolem chaosu jest atak na WTC i Pentagon - 11.09.2001.
   Ostmoderniści uważają, że wcześniej czy później w ramach chaosu dojdzie do światowego konfliktu - 1997 S.Huntington „Zderzenie cywilizacji”: postmodernistyczny chaos miał około 2000r doprowadzić do wojny światowej między cywilizacją zachodnią a cywilizacją muzułmańską.

2. Chaosowi towarzyszy zjawisko anomii postmodernistycznej - najbogatszym, najlepiej rozwiniętym krajom świata towarzyszy rozpad norm i wartości.

3. Założenie o pluralizmie światopoglądów i religii - wielość światopoglądów, religii. Nowe religie synkreyczne - nowopowstające religie w bogatych miastach, łączące cechy różnych religii.

4. Rewolucja neoindywidualistyczna (nowego indywidualizmu) - indywidualizm nowy w stosunku do indywidualizmu liberalnego, XVIII-wiecznego. Ludzie interesują się głównie sobą. Społeczeństwa są zatomizowane. Rewolucja neoindywidualistyczna powoduje, że ludzie uciekają do swoich problemów, koncentrują się na sobie samych. Pojęcia spełnionego egoizmu, egotyzmu, egocentryzmu.

5. Mimo postaw egocentrycznych - postmodernistyczny system wartości, inaczej postmaterializm. Bogactwo najbogatszych krajów swiata: bardzo duża grupa ludzu ma zapewniony wysoki standard życia i swe wartości życiowe przesuwa na inne, niematerialne wartości terminalne: miłość do zwierząt, ekologia, opieka nad wartościami kultury. W miarę zamożności, mimo egoizmu, pojawia się grupa osób odwołujących się do wartości najwyższych (terminalnych).

IV. Teorie rozwoju alternatywnego

Alternatywne teorie odrzucają teorie modernizacji, teorie systemu światowego i teorie zależności.

1. uważają, że każda teoria rozwoju społecznego, zwłaszcza alternatywna, musi opierać się na koncepcji E.F.Schumachera, który stworzył hasło „małe jest piękne”. Teoretycy rozwoju alternatywnego uważają, że rozwój ma się dokonywać w małej skali, gminnej, lokalnej. Jest to koncepcja rozwoju lokalnego, gminnego - teoria rozwoju oddolnego. Zakładają, że każde społeczeństwo ma własne siły rozwojowe (niekoniecznie z zewnątrz), pochodzące od ludzi mieszkających w gminie.

2. Zasady zmiany immanentnej

3. Dobra niepodległość (Gandhi) - żeby kraj mógł się rozwijać potrzebuje niezależności od innych krajów (potrzebuje też powiązań biznesowych, kulturowych z innymi krajami).
   Dysocjacja - punkt wyjścia: rozerwanie się i złożenie na nowo całego świata: centrum, półperyferii, peryferii.
   
   Celem rozwoju nie może być tylko PKB, ale powinno być: Szczęście Narodowe Brutto.
   
   Podstawowe złożenia rozwoju społecznego: zaspokajanie potrzeb podstawowych (basic needs): pokarm, woda pitna, odzież, mieszkanie, poczucie bezpieczeństwa.

Dywergencja - różnicowanie się, oddalanie się, nieupodabnianie się

anomia - rozkład, rozpad norm, zasad, reguł społecznych (Platon, Durkheim „Samobójstwo”, R.Merton)

pluralizm - wielość

synkretyzm - wielość w jednym

immanentny - wewnętrzny, tkwiący w nas - P.A.Sorokin

---