Prawo do życia to najważniejsze prawo człowieka, jest nadrzędnym prawem istoty ludzkiej, jego przestrzeganie jest pierwszym i podstawowym warunkiem wszelkich innych praw, należy do praw człowieka I generacji, które zostały zdefiniowane i zapisane przez ONZ w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r.
Zostało ono zapisane w:
Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
Konstytucji
Kodeksie Karnym
Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych
Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
Jako podstawowe zagrożenie prawa do życia akty międzynarodowe wskazują różnorodne zjawiska:
- zbrodnie wojenne, ludobójstwo i rasizm,
- doraźne egzekucje bez wyroku sądu,
- zabójstwa motywowane politycznie,
- zabójstwa uchodźców,
- tzw. zaginięcia gdy „wymazuje się” wszelkie dane świadczące o wcześniejszym istnieniu człowieka,
-terroryzm i branie zakładników,
- tortury,
- zagładę środowiska naturalnego,
- intencjonalne uniemożliwienie grupom ludności zaspokajania podstawowych potrzeb.
Jeżeli chodzi o polskie uregulowania związane z prawem do życia i ochroną życia zacząć należałoby od Konstytucji
art. 38 stanowi, iż: „Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia”
zaś art. 39 dopełnia te zapisy mówiąc, że: „Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody”
Dopełnieniem konstytucyjnie zagwarantowanego prawa do życia jest kodeks karny, a mianowicie rozdział XIX zawierający przepisy dotyczące przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu
chodzi min o eutanazję
Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży z dnia 7 stycznia 1993 r. porusza również kontrowersyjne zagadnienie jakim jest aborcja.
Obecnie warunki dopuszczalności przerwania ciąży (wyłącznie przez lekarza) określa art. 4a ust 1. ustawy, stanowiąc, iż jest to dopuszczalne gdy:
a) ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej,
b) badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej życiu ,
c) zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czyny zabronionego.
Polski kodeks karny z 1997 roku zniósł karę śmierci ( z dniem 1 września 1998r. ). Nie stało się to gwałtownie lecz było efektem procesu trwającego od 1988 roku, od tego czasu nie wykonano w Polsce ani jednego wyroku skazującego na karę śmierci.
Zakaz pozbawiania życia przez państwo nie ma charakteru absolutnego. Pozbawienie życia jest dopuszczalne w wyniku bezwzględnie koniecznego użycia siły.
Z art. 38 Konstytucji RP wynika prawo podmiotowe do prawnej ochrony życia. Jest ono jednym z fundamentalnych praw człowieka, umożliwiającym korzystanie z pozostałych przysługujących mu praw i wolności, które wykazuje szczególny związek z godnością człowieka, która jest źródłem tych praw i wolności. Norma zrekonstruowana na podstawie tego przepisu jest bardzo ogólna, dlatego też dla prawidłowego zrozumienia regulacji dotyczącej ochrony życia w polskim systemie prawa należy się odwołać do innych przepisów konstytucji, wiążących Polskę umów międzynarodowych z dziedziny praw człowieka, a także ustaw, które konkretyzują postanowienia konstytucji. Prawo do prawnej ochrony życia przysługuje każdemu człowiekowi, w tym także - choć w węższym zakresie - dziecku poczętemu. Prawo do ochrony życia przyznaje jednostce wiele uprawnień zaś na państwo nakłada liczne obowiązki, zarówno o negatywnym jak i pozytywnym charakterze. Z prawem do ochrony życia wiąże się wiele kontrowersji, m.in. kwestia dopuszczalności kary śmierci, aborcji, eutanazji czy metody In vitro, które nie są rozstrzygnięte w polskim systemie prawnym w sposób jednoznaczny. Ogólna ocena regulacji prawa do ochrony życia jest jednak pozytywna, gdyż spełnia międzynarodowe standardy ochrony praw człowieka a także standardy demokratycznego państwa prawnego.
To by było w skrócie. Poniżej zamieszczam cały tekst.
Prawo do życia to najważniejsze prawo człowieka, jest nadrzędnym prawem istoty ludzkiej, jego przestrzeganie jest pierwszym i podstawowym warunkiem wszelkich innych praw. Niezależnie od regulacji prawa wewnętrznego i międzynarodowego prawo do życia jest kluczowym elementem poszanowania przyrodzonej godności i wolności człowieka. Zostało zapisane w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Konstytucji, Kodeksie Karnym, istotne miejsce zajmuje również w innych dokumentach międzynarodowych, np. w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych, Deklaracji Podstawowych Praw i Wolności czy Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Warto przy tym dodać, że współcześnie nie ma jednej i oczywistej definicji praw człowieka. Powstało ich dotychczas tyle, ilu jest specjalistów tej dziedziny, lecz wszystkie one zawierają w sobie te same podstawowe wartości. Dlatego każda z nich jest prawdziwa.
A oto jedna z nich sformułowana przez Wiktora Osiatyńskiego:
Prawa człowieka są to powszechne prawa moralne o charakterze państwowym, przynależne każdej jednostce w jej kontaktach z państwem. Pojęcie praw człowieka opiera się na trzech tezach: po pierwsze, że każda władza jest ograniczona; po drugie, że każda jednostka posiada strefę autonomii, do której nie ma dostępu żadna władza; i po trzecie, że każda jednostka może domagać się od państwa ochrony jej praw.
Prawo do życia należy do praw człowieka I generacji, które zostały zdefiniowane i zapisane przez ONZ w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. Są to tzw. prawa podstawowe (fundamentalne). Tak jak zostało wspomniane wyżej przysługują każdemu człowiekowi i są niezależne od ustroju politycznego obowiązującego w państwie.
Korzeni prawa do życia można doszukiwać się w siedemnastowiecznej teorii praw naturalnych. Koncepcja ta zakładała istnienie pewnej grupy praw fundamentalnych, które zawdzięczają swe istnienie umowie społecznej. Celem tych praw było ograniczenie arbitralności władzy. Za twórcę tej koncepcji uznaje się Johna Locke'a. Genezy prawa do życia można doszukiwać się w angielskiej Wielkiej Karcie Swobód z 1215 r., która m.in. zakazywała bezprawnego pozbawiania życia. Zasada ta weszła na stałe do angielskiego systemu prawnego. Stamtąd została przetransponowana do brytyjskich kolonii w Ameryce Północnej. Zakaz pozbawiania życia bez uczciwego procesu znalazł się w uchwalonej w 1791 r. piątej (a obecnie czwartej) poprawce do Konstytucji Stanów Zjednoczonych. W następnych stuleciach, za wzorem anglosaskim, prawo do życia znalazło się w wielu konstytucjach państw całego świata. W XX w. doszło do internacjonalizacji praw człowieka.
Dokumenty Organizacji Narodów Zjednoczonych tj.
- Powszechna Deklaracja Praw Człowieka,
- Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych,
- Europejska Konwencja Praw Człowieka,
- Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej
jednoznacznie określają swoje stanowisko dotyczące prawa do życia jako niepodważalnej i jednej z najważniejszych wartości współczesnego świata.
Są jednak sytuacje, w których pozbawienie życia jest dopuszczalne, wylicza je precyzyjnie Europejska Konwencja podkreślając, że nie będzie uznane za sprzeczne z prawem pozbawienie życia, jeżeli jest ono skutkiem absolutnie koniecznego użycia siły:
1. w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą;
2. w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem;
3. w działaniu podjętym zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania.
Z kolei 6 protokół dodatkowy do tej konwencji postanawia, że znosi się karę śmierci i nikt nie może być na nią skazany. Z prawem do życia wiąże się także problem dopuszczalności aborcji, Europejska Komisja Praw Człowieka nie zajęła jednoznacznego stanowiska w tej kwestii, stwierdziła jedynie, że we wczesnym stadium płodu aborcja jest dozwolona, jeżeli istnieje konieczność ochrony życia i zdrowia kobiety. Spowodowane jest to tym, że w standardach europejskich nie wypracowano precyzyjnej definicji pojęcia „życia”.
Jako podstawowe zagrożenie prawa do życia akty międzynarodowe wskazują różnorodne zjawiska:
- zbrodnie wojenne, ludobójstwo i rasizm,
- doraźne egzekucje bez wyroku sądu,
- zabójstwa motywowane politycznie,
- zabójstwa uchodźców,
- tzw. zaginięcia gdy „wymazuje się” wszelkie dane świadczące o wcześniejszym istnieniu człowieka,
-terroryzm i branie zakładników,
- tortury,
- zagładę środowiska naturalnego,
- intencjonalne uniemożliwienie grupom ludności zaspokajania podstawowych potrzeb.
Omawiając polskie uregulowania związane z prawem do życia i ochroną życia zacząć trzeba od Konstytucji. W art. 38 Konstytucja stanowi, iż: „Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia”, zaś art. 39 dopełnia te zapisy mówiąc, że: „Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody”.
Ostatecznie konstrukcja przyjęta w przepisach konstytucyjnych wprost gwarantuje prawną ochronę życia człowieka - a więc osoby już narodzonej, a nie jedynie poczętej i znajdującej się w fazie prenatalnej. Taka konstrukcja przepisu nawiązuje do wykładni i interpretacji terminu „człowiek” przyjętej zarówno w prawie. Także polskie prawo cywilne nawiązuje do terminu „człowiek”, jako zasadę przyjmującą, iż z człowiekiem jako osobą fizyczną posiadającą przymiot zdolności prawnej mamy do czynienia od chwili urodzenia.
Dopełnieniem art. 38 Konstytucji jest jej art. 39, regulujący kwestię dopuszczalności eksperymentów naukowych, w tym medycznych.
W dzisiejszych czasach tak żywiołowy rozwój nauki, a głownie medycyny nie mógłby się dokonać bez czynnego udziału człowieka w eksperymentach naukowych, w tym medycznych. Istota rzeczy polega jednak na tym aby działania mające służyć rozwojowi nie były podejmowane wbrew woli i wiedzy człowieka. W związku z tym Konstytucja nie wprowadza generalnego zakazu poddawania ludzi różnorakim eksperymentom, warunkiem koniecznym jest dobrowolność zgody prowadzącego, jaki i poddawanego eksperymentowi.
Warto zatem wspomnieć o metodzie In vitro, która w dalszym ciągu jest tak kontrowersyjna dla naszego społeczeństwa. Niepłodność jest zmorą naszych czasów. Ta uznana przez Światową Organizację Zdrowia choroba społeczna dotyka 10 do 15 proc. populacji, czyli 60-80 mln par. W Polsce cierpi na nią milion par, a około 12 tys. par rocznie byłoby zainteresowanych zastosowaniem tej metody. W Polsce in vitro jest stosowane od kilkudziesięciu lat bez jakichkolwiek ograniczeń prawnych. Problemem są jedynie wysokie, sięgają 10 tys. zł za jedną próbę, koszty procedury. Osób o niskich dochodach nie stać na leczenie niepłodności metodą in vitro. To sprzeczna z naszą konstytucją dyskryminacja ze względu na poziom zamożności. To także łamanie art. 16 uniwersalnej deklaracji praw człowieka, który stanowi, że „prawo do posiadania potomstwa jest podstawowym prawem człowieka".
Dopełnieniem konstytucyjnie zagwarantowanego prawa do życia jest kodeks karny, a mianowicie rozdział XIX zawierający przepisy dotyczące przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu.
Art. 150 k. k. porusza problematykę eutanazji. Tematyka ta budzi głębokie kontrowersje i prowokuje do dyskusji. Zwolennicy eutanazji twierdzą, że niesie więcej dobra niż zła, dla samego pacjenta, dla rodziny, dla społeczeństwa, dlatego powinna być legalna. Może być argumentem stwierdzenie, że każdy powinien móc sam decydować o swoim życiu czy śmierci, w obliczu nieuleczalnej choroby. Dla wielu śmiertelnie chorych eutanazja to jedyna szansa na skrócenie cierpienia i przerwanie bólu. Wielu z tych ludzi nie ma już siły wegetować, bo nie można tego stanu, w jakim się znajdują nazwać życiem. Odarci z ludzkiej godności chcą po prostu osiągnąć spokój. Często chorzy sami proszą o skrócenie ich cierpień, dla nich samych eutanazja nie jest umyślnym aktem zabijania, lecz aktem litości. Czy w świetle tych argumentów eutanazja może być słuszna? Dla polskiej kodyfikacji karnej, nie. Staje ona na stanowisku iż przedmiotem ochrony jest życie jako wartość sama w sobie, wartość obiektywna, której istotne znaczenie społeczne jest niezależne od stosunku do niego dzierżyciela - a tym samym odbiera jednostce prawo do swobodnego dysponowania swoim życiem.
Podkreślić należy, że takie ujęcie ochrony prawa do życia nie jest jednolicie pojmowane w kodyfikacjach karnych innych państw, które współcześnie dopuszczają zabicie na żądanie pod pewnymi warunkami, np. w Holandii eutanazja jest legalna od kwietnia 2002 roku.
Holenderskie prawo ustala następujące przepisy regulujące eutanazję:
1. Lekarz musi być przekonany, że prośba pacjenta o przerwanie życia jest dobrowolna, przemyślana i ostateczna.
2. Lekarz musi być przekonany, że pacjent zmaga się z bólem nie do zniesienia i nie do usunięcia.
3. Pacjent musi zostać rzeczowo poinformowany o swoim stanie i perspektywach dalszej terapii.
4. Lekarz musi skonsultować się z innym lekarzem.
Ponadto pacjent może wcześniej złożyć oświadczenie zawierające zgodę na eutanazję na wypadek, gdyby jego stan w przyszłości nie pozwalał na świadome zadecydowanie o eutanazji. W takim przypadku przed dokonaniem eutanazji potrzebna jest wspólna konsultacja lekarza, prawnika i eksperta d/s etyki medycznej. Niepełnoletni pacjenci mający co najmniej 16 lat muszą omówić decyzję z rodzicami, a między 12-15 rokiem życia potrzebna jest zgoda rodziców.
Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży z dnia 7 stycznia 1993 r. porusza kolejne kontrowersyjne zagadnienie jakim jest aborcja.
Decydujące znaczenie dla wykładni wszystkich przepisów ustawy ma treść jej art. 1, stanowiącego, iż: „prawo do życia podlega ochronie, w tym również w fazie prenatalnej w granicach określonych w ustawie”. Treść tego zapisu wyraźnie wskazuje na to, że życie istoty ludzkiej w fazie prenatalnej (od chwili poczęcia do chwili urodzenia) nie jest objęte ochroną bezwzględną czyli nie ma charakteru prawa przyrodzonego każdej istocie ludzkiej. To ustawodawca bowiem zakreśla granice tej ochrony, tworząc stosowne zapisy.
Obecnie warunki dopuszczalności przerwania ciąży (wyłącznie przez lekarza) określa art. 4a ust 1. ustawy, stanowiąc, iż jest to dopuszczalne gdy:
a) ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej,
b) badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej życiu ,
c) zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czyny zabronionego.
Ustawa wprowadza dalsze ograniczenia ustanawiające, iż w przypadkach określonych w punktach a i b przerwanie ciąży jest dopuszczalne wyłącznie w szpitalu do chwili osiągnięcia przez płód zdolności do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej (koło 24 tygodnia ciąży), zaś w przypadku określonym w punkcie c - jeżeli od początku ciąży nie upłynęło więcej niż 12 tygodni. Wystąpienie okoliczności, o których mowa w punkcie a i b, stwierdza inny lekarz niż dokonujący zabiegu przerwanie ciąży, chyba że ciąża zagraża bezpośrednio życiu kobiety. Okoliczność, o której mowa w punkcie c stwierdza prokurator. Każdorazowo do przerwania ciąży wymagana jest pisemna zgoda kobiety, jej przedstawiciela ustawowego lub sądu opiekuńczego.
Z prawną ochroną życia, zarówno w aspekcie międzynarodowym jak i krajowym, nierozerwalnie związana jest problematyka kary śmierci.
Kara śmierci stosowana szeroko była w starożytności i w czasach późniejszych, aż do końca XVIII w. Dopiero okres oświecenia i humanizacja wszelkich dziedzin życia, przyniósł pierwsze postulaty i pierwsze próby zniesienia kary śmierci. Proces ten, zapoczątkowany przed laty, trwa praktycznie do dziś. Jego efekty są różne, jeżeli mówimy o Europie to zostało już niewiele państw gdzie proceder ten jest dozwolony, natomiast w skali światowej mamy do czynienia z wieloma państwami gdzie kara śmierci jest orzekana i wykonywana.
Kara śmierci to problem bez ustanku powracający w dyskusji społecznej, w szczególności w okresie nasilania się przestępczości i jej najbardziej drastycznych przejawów, takich jak wyjątkowo brutalne morderstwa dokonywane na przypadkowych ofiarach. Może właśnie dlatego podczas uchwały Trzeciego Komitetu Zgromadzenia Ogólnego ONZ w Nowym Jorku moratorium (wstrzymanie) dotyczące kary śmierci poparło 107 głosujących, ale aż 38 było przeciw, 36 wstrzymało się od głosu. Uchwała zyskała więcej wsparcia od państw członkowskich ONZ niż poprzednia uchwała z 2008 roku, de facto potwierdzając tym samym światowy trend kończący stosowanie kary śmierci.
Ta trzecia uchwała przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne na rzecz moratorium w sprawie egzekucji jest kolejnym krokiem milowym, by zakończyć ten proceder. Zdecydowana większość krajów opowiedziała się za zniesieniem kary śmierci, która jest zaprzeczeniem praw człowieka.
Ważną zmianę w zakresie międzynarodowych uregulowań związanych z zagadnieniem kary śmierci przyniósł protokół nr 6 do EKPC (Europejska Konwencja Praw Człowieka), ratyfikowany przez Polskę, który nakazał zniesienie kary śmierci (z wyjątkiem ustawodawstwa na wypadek wojny). Następnie podpisała także (choć jeszcze nie ratyfikowała) Protokół nr 13 do EKPC, który zabrania stosowania kary śmierci w każdym czasie, w tym również na wypadek wojny.
Warto także wspomnieć o Drugim Protokole Fakultatywnym do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych w sprawie zniesienia kary śmierci, który w art. 2 stanowi, że:
Wobec żadnej osoby znajdującej się w ramach jurysdykcji Państwa-Strony niniejszego Protokołu Fakultatywnego nie wykona się kary śmierci
Każde Państwo-Strona podejmie wszelkie niezbędne środki celem zniesienia kary śmierci w ramach własnej jurysdykcji.
W art.2 Protokół ten zezwala na zastosowanie kary śmierci ale wyłącznie w czasie wojny za najpoważniejsze przestępstwa o charakterze wojskowym popełnione w czasie wojny.
Polski kodeks karny z 1997 roku zniósł karę śmierci ( z dniem 1 września 1998r. ). Nie stało się to gwałtownie lecz było efektem procesu trwającego od 1988 roku, od tego czasu nie wykonano w Polsce ani jednego wyroku skazującego na karę śmierci.
Zakaz pozbawiania życia przez państwo nie ma charakteru absolutnego. Pozbawienie życia jest dopuszczalne w wyniku bezwzględnie koniecznego użycia siły jak już zostało wspomniane na początku pracy. Zgodnie ze standardem europejskim, należy zastosować znacznie bardziej restrykcyjny test wykazania takiej konieczności niż w odniesieniu do innych Konwencji.
Poniższe uwagi w głównej mierze dotyczyć będą interpretacji i stosowania przepisów dotyczących policji, której głównym celem jest ochrona obywateli i ich prawa do życia, ale w sytuacjach nadzwyczajnych, z uwagi na swe szerokie uprawnienia, mogącej stwarzać dla życia zagrożenie.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 26 lipca 2005 r. w sprawie sposobu postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów określa sposób postępowania oraz wzory dokumentów stosowanych przy wykonywaniu przez policjantów uprawnień określonych w art. 15 Ustawy o Policji z dnia 6 kwietnia 1990 roku.
W razie niepodporządkowania się wydanym na podstawie prawa poleceniom organów Policji lub jej funkcjonariuszy, policjanci mogą stosować środki przymusu bezpośredniego.
Jeżeli środki przymusu bezpośredniego, okazały się niewystarczające lub ich użycie, ze względu na okoliczności danego zdarzenia, nie jest możliwe, policjant ma prawo użycia broni palnej.
Użycie broni palnej powinno następować w sposób wyrządzający możliwie najmniejszą szkodę osobie, przeciwko której użyto broni, i nie może zmierzać do pozbawienia jej życia, a także narażać na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia innych osób. Użycie broni palnej uzasadnione jest wyłącznie:
1) w celu odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność policjanta lub innej osoby oraz w celu przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu,
2) przeciwko osobie nie podporządkowującej się wezwaniu do natychmiastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego narzędzia, którego użycie zagrozić może życiu, zdrowiu lub wolności policjanta albo innej osoby,
3) przeciwko osobie, która usiłuje bezprawnie, przemocą odebrać broń palną policjantowi lub innej osobie uprawnionej do posiadania broni palnej,
4) w celu odparcia niebezpiecznego bezpośredniego, gwałtownego zamachu na obiekty i urządzenia ważne dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, na siedziby naczelnych organów władzy, naczelnych i centralnych organów administracji państwowej albo wymiaru sprawiedliwości, na obiekty gospodarki lub kultury narodowej oraz na przedstawicielstwa dyplomatyczne i urzędy konsularne państw obcych albo organizacji międzynarodowych, a także na obiekty dozorowane przez uzbrojoną formację ochronną utworzoną na podstawie odrębnych przepisów,
5) w celu odparcia zamachu na mienie, stwarzającego jednocześnie bezpośrednie zagrożenie dla życia, zdrowia lub wolności człowieka,
6) w bezpośrednim pościgu za osobą, wobec której użycie broni było dopuszczalne w przypadkach określonych w pkt 1-3 i 5, albo za osobą, wobec której istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia zabójstwa, zamachu terrorystycznego, uprowadzenia osoby w celu wymuszenia okupu lub określonego zachowania, rozboju, kradzieży rozbójniczej, wymuszenia rozbójniczego, umyślnego ciężkiego uszkodzenia ciała, zgwałcenia, podpalenia lub umyślnego sprowadzenia w inny sposób niebezpieczeństwa powszechnego dla życia albo zdrowia,
7) w celu ujęcia osoby, o której mowa w pkt 6, jeśli schroniła się ona w miejscu trudno dostępnym, a z okoliczności towarzyszących wynika, że może użyć broni palnej lub innego niebezpiecznego narzędzia, którego użycie zagrozić może życiu lub zdrowiu,
8) w celu odparcia gwałtownego, bezpośredniego i bezprawnego zamachu na konwój ochraniający osoby, dokumenty zawierające wiadomości stanowiące tajemnicę państwową, pieniądze albo inne przedmioty wartościowe,
9) w celu ujęcia lub udaremnienia ucieczki osoby zatrzymanej, tymczasowo aresztowanej lub odbywającej karę pozbawienia wolności, jeśli:
a) ucieczka osoby pozbawionej wolności stwarza zagrożenie dla życia albo zdrowia ludzkiego,
b) istnieje uzasadnione podejrzenie, że osoba pozbawiona wolności może użyć broni palnej, materiałów wybuchowych lub niebezpiecznego narzędzia,
c) pozbawienie wolności nastąpiło w związku z uzasadnionym podejrzeniem lub stwierdzeniem popełnienia przestępstw, o których mowa w pkt. 6.
Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia określa szczegółowo warunki i sposób postępowania przy użyciu broni palnej, a także zasady użycia broni palnej:
Policjanci przed użyciem broni palnej są obowiązani:
1) po uprzednim okrzyku "POLICJA" wezwać osobę do zachowania się zgodnego z prawem, a w szczególności do natychmiastowego porzucenia broni lub niebezpiecznego narzędzia, zaniechania ucieczki, odstąpienia od bezprawnych działań lub użycia przemocy;
2) w razie niepodporządkowania się wezwaniom określonym w pkt 1 zagrozić użyciem broni palnej, wzywając: "STÓJ - BO STRZELAM";
3) oddać strzał ostrzegawczy w bezpiecznym kierunku, jeżeli wezwania określone w pkt 1 i 2 okażą się bezskuteczne.
Jeżeli wskutek użycia broni palnej nastąpiło zranienie osoby albo widoczny stan bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia, policjant jest obowiązany, z zachowaniem bezpieczeństwa własnego i innych osób oraz bez zbędnej zwłoki, udzielić osobie poszkodowanej pierwszej pomocy i następnie spowodować podjęcie wobec niej medycznych działań ratowniczych - w rozumieniu przepisów o Państwowym Ratownictwie Medycznym.
W przypadku, o którym mowa w ust. 1, oraz gdy w wyniku użycia broni palnej nastąpiła śmierć osoby lub szkoda w mieniu, policjant jest obowiązany ponadto do:
1) zabezpieczenia śladów na miejscu zdarzenia i niedopuszczenia na to miejsce osób postronnych;
2) w miarę możliwości, ustalenia świadków zdarzenia.
W każdym przypadku użycia broni palnej lub oddania strzału ostrzegawczego policjant jest obowiązany niezwłocznie powiadomić o tym dyżurnego najbliższej jednostki organizacyjnej Policji.
Dyżurny jednostki organizacyjnej Policji, po uzyskaniu informacji o użyciu broni palnej, jest obowiązany niezwłocznie spowodować zabezpieczenie wszelkich śladów i dowodów, udzielić policjantowi pomocy w niezbędnym zakresie, a także powiadomić swojego przełożonego, a jeżeli w wyniku użycia broni palnej nastąpiła śmierć lub zranienie człowieka - również właściwego miejscowo prokuratora rejonowego.
Z art. 38 Konstytucji RP wynika prawo podmiotowe do prawnej ochrony życia. Jest ono jednym z fundamentalnych praw człowieka, umożliwiającym korzystanie z pozostałych przysługujących mu praw i wolności, które wykazuje szczególny związek z godnością człowieka, która jest źródłem tych praw i wolności. Norma zrekonstruowana na podstawie tego przepisu jest bardzo ogólna, dlatego też dla prawidłowego zrozumienia regulacji dotyczącej ochrony życia w polskim systemie prawa należy się odwołać do innych przepisów konstytucji, wiążących Polskę umów międzynarodowych z dziedziny praw człowieka, a także ustaw, które konkretyzują postanowienia konstytucji. Prawo do prawnej ochrony życia przysługuje każdemu człowiekowi, w tym także - choć w węższym zakresie - dziecku poczętemu. Prawo do ochrony życia przyznaje jednostce wiele uprawnień zaś na państwo nakłada liczne obowiązki, zarówno o negatywnym jak i pozytywnym charakterze. Z prawem do ochrony życia wiąże się wiele kontrowersji, m.in. kwestia dopuszczalności kary śmierci, aborcji, eutanazji czy metody In vitro, które nie są rozstrzygnięte w polskim systemie prawnym w sposób jednoznaczny. Ogólna ocena regulacji prawa do ochrony życia jest jednak pozytywna, gdyż spełnia międzynarodowe standardy ochrony praw człowieka a także standardy demokratycznego państwa prawnego.
art. 15 ust. 1 pkt 1, 2a, 3, 3a lit. b, pkt 3b, 5, 5a, 6, 7 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji zezwala na użycie następujących środków przymusu bezpośredniego:
1) legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości;
2) zatrzymywania osób:
a) pozbawionych wolności, które na podstawie zezwolenia właściwego organu opuściły areszt śledczy albo zakład karny i w wyznaczonym terminie nie powróciły do niego,
b) stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia;
3) pobierania od osób wymazu ze śluzówki policzków w celu identyfikacji osób o nieustalonej tożsamości oraz osób usiłujących ukryć swoją tożsamość, jeżeli ustalenie tożsamości w inny sposób nie jest możliwe;
4) pobierania materiału biologicznego ze zwłok ludzkich o nieustalonej tożsamości;
5) dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży i sprawdzania ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu lądowego, powietrznego i wodnego, w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary;
6) obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych, a w przypadku czynności operacyjno-rozpoznawczych i administracyjno-porządkowych podejmowanych na podstawie ustawy - także i dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom;
7) żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz jednostek gospodarczych prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej, a także zwracania się o niezbędną pomoc do innych jednostek gospodarczych i organizacji społecznych, w zakresie obowiązujących przepisów prawa;
8) zwracania się w nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w ramach obowiązujących przepisów prawa.
Środki przymusu bezpośredniego:
1) fizyczne, techniczne i chemiczne środki służące do obezwładnienia bądź
konwojowania osób oraz do zatrzymywania pojazdów,
2) pałki służbowe,
3) wodne środki obezwładniające,
4) psy służbowe,
5) pociski niepenetracyjne, miotane z broni palnej.
W każdym przypadku użycia broni palnej policjant jest obowiązany powiadomić bezpośredniego przełożonego pisemnym raportem, który powinien zawierać w szczególności:
1) wskazanie stopnia, imienia i nazwiska policjanta;
2) określenie czasu i miejsca użycia broni palnej;
3) opis sytuacji poprzedzającej użycie broni palnej;
4) opis przyczyn i skutków użycia broni palnej, w tym
wynikających z 3 ust. 2 i 4;
5) podpis policjanta.
Art. 3 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka stanowi, iż:
„Każdy ma prawo do życia, wolności bezpieczeństwa osobistego”.
Art. 6 pkt 1 Międzynarodowego Paktu praw Obywatelskich i Politycznych
stanowi, iż:
„Każda osoba ludzka ma przyrodzone prawo do życia. Prawo to będzie chronione ustawą. Nikt nie może być arbitralnie pozbawiony życia.”
Art. 2 pkt 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka gwarantuje, że:
„Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego, skazującego za przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę.”
Art. 2 pkt 1 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej stanowi, że:
„Każdy ma prawo do życia.”
Kodeks Karny:
Art. 148. § 1. Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.
§ 2. Kto zabija człowieka:
1) ze szczególnym okrucieństwem,
2) w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem,
3) w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie,
4) z użyciem broni palnej lub materiałów wybuchowych,
podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 12, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.
§ 3. Karze określonej w § 2 podlega, kto jednym czynem zabija więcej niż jedną osobę lub był wcześniej prawomocnie skazany za zabójstwo.
§ 4. Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Art. 149. Matka, która zabija noworodka pod wpływem silnego przeżycia związanego z przebiegiem porodu, znacznym zniekształceniem dziecka lub ze szczególnie trudną sytuacją osobistą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Art. 150. § 1. Kto zabija człowieka na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. W wyjątkowych wypadkach sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
Art. 151. Kto namową lub przez udzielenie pomocy doprowadza człowieka do targnięcia się na własne życie, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.