norma prana-ogólna reguła zachowania się skierowana do abstrakcyjnego adresata, poparta siłą przymusu państwowego; moralna-norma niepisana, sankcjonowana przez innych ludzi; decyzja administracyjna- skierowana do konkretnej osoby; Prawo jest dobre wtedy gdy pokrywa się z porządkiem moralnym; kolizje:a) negatywna-prawo milczy ale obywatele sami chcą aby sporządzic norme prawną (np.ustawa antyaborcyjna); b)pozytywna-łamanie normy moralnej ale nie prawnej;c)równoległa-norma prawna i moralna są słuszne ale się nawzajem wykluczają (np. eutanazja) rodzaje norm prawnych: a)imperatywne- bezwzględnie obowiązujące, b)dyspozytywne- względnie obowiązujące (obecne przede wszystkim w prawie cywilnym, dają swobodę zawierania umów) Formy nie przestrzegania prawa: contra legis-przeciw prawu; pater legem-omijanie prawa-niekaralne; nieposłuszeństwo obywatelskie-świadome łamanie prawa, w ramach protestu); duch prawa- w jakim celu prawo zostało ustanowione, często tłumaczone w preambule, bardzo wyraźny w prawie anglosaskim, konstrukcja normy prawnej: hipoteza(określa sytuację i warunki)+dyspozycja(co należy zrobić)+sankcja; np.art.415:Kto z winy swej wyrządził krzywdę(hipoteza) jest zobowiązany do zrekompensowania jej(dyspozycja); cechy idealnego prawa: 1)prawo musi być dostatecznie ogólne; 2)prawo powinno być należycie ogłaszane; 3)prawo nie powinno być ze sobą sprzeczne; 4)prawo powinno być zupełne (regulować wszystko co podlega regulacji prawnej); 5)prawo powinno być jasne i zrozumiałe, by nie było mnogości interpretacji; 6)prawo nie powinno zmuszać adresatów do rzeczy niemożliwych;7)prawo musi być stabilne, nie może zaskakiwać adresatów nagłymi zmianami; 8)prawo powinno zawierać cywilizacyjne standardy (np. nie działać wstecz, zakaz odpowiedzialności zbiorowej); kolizje norm prawnych: a) w czasie-na końcu każdej regulacji powinny być przepisy derogacyjne (uchylające), jeżeli nie ma to akt późniejszy uchyla akt wcześniejszy (wyj. późniejszy-przepis ogólny, wcześniejszy-przepis szczegółowy); b) w przestrzeni-zderzenie ustawodawstw różnych krajów, bierze się pod uwagę nast. reguły: jeżeli chodzi o problematykę zdolności do czynności prawnych-rozstrzyga państwo z którego dany obywatel pochodzi; jeżeli o nieruchomość-prawo państwa w którym się znajduje; w kwestii zobowiązań (umów)-wybiera się kraj którego prawodawstwo będzie rozstrzygać ewentualne spory-w Pl najczęściej Szwajcaria; wykładnia prawa- ogół zabiegów zmierzających do wyjaśnienia właściwego sensu normy prawnej, rodzaje wykładni: I-ze względu na osobę interpretatora: a)autentyczna (dokonywana przez tego co ustanowił prawo, ma moc powszechnie obowiązującą; b)praktyczna (w bieżącej działalności sądowniczej, administracyjnej, nie ma powszechnie obow mocy, tylko do danej sprawy); c)legalna (wydana przez organ do tego upoważniony) d)doktrynalna (dokonana przez prawników, nie ma charakteru obowiązującego);; II-ze względu na sposób dokonania: a)gramatyczna (badanie pod względem gramatycznym, leksykalnym -budowy języka, znaczenia użytych słów) b)celowościowa (w jakim celu ustanowiono daną normę); c)systemowa (umiejscowienie danej normy w całym systemie prawnym); d)historyczna (sięgamy do materiałów historycznych); e)logiczna (3 zasady: im zakazane jest mniej tym bardziej zakazane jest więcej, jeżeli jest dozwolone więcej to tym bardziej mam prawo mniej, wnioskowanie z przeciwieństwa); III- ze względu na osiągnięty wynik a)zwężająca (wycięcie niektórych przypadków), b)rozszerzająca (dodanie niektórych przypadków) c)stwierdzająca (nie ma rozszerzonego ani zwężonego kręgu adresatów); zdarzenie prawne -fakt, okoliczność, działanie doprowadza spełnienia hipotezy normy prawnej czyli do powstania lub zmiany stosunku prawnego; stosunek prawny- więź społeczna regulowana przez normy prawne, elementy stosunku prawnego: podmiot prawa (ma prawo), podmiot obowiązku (ma obowiązek); prawo; obowiązek; przedmiot stosunku prawnego (określone zachowanie się uczestników stosunku prawnego oparte na określonej normie prawnej); <tabelka>; prawo podmiotowe- możność domagania się przez podmiot prawa określonego działania podmiotu obowiązku, poparta siłą przymusu państwowego, względne (adresat jest skonkretyzowany w czasie powstania stosunku prawnego), bezwzględne (adresat nie jest konkretny, np. prawo własności), prawo przedmiotowe- ogół przepisów prawa danego systemu,; Cechy demokratycznego państwa prawa: 1) W państwie powinna być respektowana zasada trójpodziału władzy - skonkretyzowana przez Johna Locke'a, wydzielił on władzę legislacyjną, wykonawczą i federacyjną (zajmującą się polityką zagr), federacyjną zmieniono na sądowniczą; 2) Sądownictwo musi być niezawisłe - sędzia podlega tylko własnemu sumieniu i obowiązującemu prawu; 3) W państwie musi istnieć sądowa kontrola stosowania prawa przez administrację - żeby można było się odwołać do decyzji urzędnika - Naczelny Sąd Administracyjny; 4) Musi być kontrola zgodności wydawanego prawa w zgodności z Konstytucją (Trybunał Konstytucyjny daje termin do wygaśnięcia niezgodnych przepisów); 5) Aby porządek prawny miał wewnętrzną moralność (cechy dobrego prawa); 6) Państwo powinno działać praworządnie (przestrzegać określonych procedur); 7) Państwo powinno przestrzegać wolności i praw każdego człowieka i obywatela; 8) Państwo powinno zagwarantować każdemu obywatelowi prawa do sądu; praworządność - takie państwo, w którym organy przestrzegają prawa, albo jest albo jej nie ma, nie można jej łamać, prawo to musi się charakteryzować cechami dobrego prawa; KONSTYTUCJA - w Polsce było 5 konstytucji: 1) konstytucja 3-maja 1791; 2) konstytucja marcowa: 21.03.1921 (preambuła + inwokacja); 3) konstytucja kwietniowa: 23.04.1935 (nie ma preambuły); 4) konstytucja PRL z 22.07.1952 (nie ma inwokacji); 5) konstytucja z 2 kwietnia 1997 (nie ma inwokacji); co wyróżnia konstytucję spośród innych ustaw? a) nazwa (Ustawa Zasadnicza), b) treść (zasady ustrojowe i społeczne kraju), c) pierwsze miejsce w hierarchii aktów prawnych, d) szczególny tryb uchwalania i zmian (2/3 głosów za w Sejmie);; Konstytucja z 1997r. - preambuła tej konstytucji jest nazwana Preambułą Mazowieckiego, nie posiada inwokacji, zawiera wiele kontrowersyjnych zapisów, zapis: „My, Naród Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej”, periodyzacja dziejów - Mazowiecki nawiązał do I, II RP proklamując III, pominął całkowicie PRL; Prawa i wolności osobiste: *prawo do ochrony życia, *zakaz eksperymentów naukowych bez zgody osoby zainteresowanej, *zakaz tortur, okrutnego traktowania, stosowania kar cielesnych, *gwarancja nietykalności i wolności osobistej, *zasada domniemania niewinności, każdy ma prawo do obrony, *prawo do sądu i jawności postępowania sądowego, wolność negatywna - strefa wolności jednostki w którą państwo nie może ingerować, prywatna strefa wolności każdego obywatela, wolność pozytywna - wolność jednostki z udziałem państwa, zatem regulowana przez państwo; wolności polityczne: *wolność zgromadzeń- prawo pokojowych manifestacji, *wolność zrzeszania się, *prawo do stowarzyszania się i zrzeszania w zw. zawodowe, *prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach, *prawo do referendum i uczestnictwa w wyborach, *prawo petycji, wniosków, skarg, *prawo do informacji o działalności władzy, prawa mogą być zawieszone : 1) stan wojenny (ogłasza prezydent, zewnętrzne zagrożenie), 2) stan wyjątkowy (ogłasza prezydent, wew zagr, nie dłużej jak 90 dni), 3) stan klęski żywiołowej (ogłasza Rada Ministrów, nie dłużej jak 30 dni); obowiązki obywatelskie: *obowiązek wierności RP i troski o wspólne dobro, *obowiązek przestrzegania prawa, *o. obrony ojczyzny służby wojskowej, *o. dbałości o stan środowiska, *o. ponoszenia ciężarów publicznych (podatki); PRAWO CYWILNE (4 częsci: część ogólna, prawo rzeczowe, zobowiązania, prawo spadkowe) -strony są równorzędne, - charakteryzuje się swobodą zawierania umów, swobodą kształtowania więzi prawnej, - reguluje więzi prawno-cywilne między osobami fizycznymi i prawnymi, - ustawa nie ma mocy wstecznej, -domniemanie dobrej wiary (mylne mniemanie o rzeczywistości), - ciężar udowodnienia faktu ciąży na osobie która wyciąga z tego określone skutki prawne, Problematyka osób fizycznych: zdolność prawna - z momentem urodzenia stajemy się podmiotami prawa, domniemanie -> faktyczne (z faktów), -> prawne (zawarte w przepisie prawnym), nasciturius - dziecko poczęte ale nieurodzone (zgodnie z pr cywilnym ma prawa, np. do odszkodowania, można na nie zapisać spadek, ale jeżeli urodzi się martwe, to już nie- „ W razie urodzenia dziecka domniemywa się że przyszło na świat żywe(art.9)”- zostaje obalone; prawo wchodzi „w śmierć” gdy lekarz nie może stwierdzić zgonu (nie ma ciała) *sądowe stwierdzenie zgonu gdy 100% pewności- np.kolizja statku kosmicznego, *sądowe uznanie za zmarłego - 10 lat od końca roku kalendarzowego kiedy ostatni raz była widziana, po skończeniu 70 lat czeka się 5; zdolność do czynności prawnej (możliwość zaciągania obowiązków i nabywania praw): *pełna po 18 roku życia, *ograniczona miedzy 13-18 rokiem życia, zd. do czynności prawnej można zabrać lub ograniczyć (ubezwłasnowolnienie- przez chorobę psychiczną, alkoholizm, narkomanię, itp.); dobra osobiste -dobra o charakterze niematerialnym, podlegają ochronie: imię, nazwisko, pseudonim, twórczość, wynalazki, itd.; Osoby prawne- jednostki organizacyjne które stały się podmiotem prawa; jak nabyć osobowość prawną? *rejestracyjno-meldunkowy - tak robią wszystkie spółki, *na mocy ustawy sejmowej (np. publiczne szkoły wyższe), *koncesyjny, np. dla banków, odszkodowanie- pieniężne za jakąś szkodę którą da się policzyć, zadośćuczynienie - za szkody moralne, PRAWO RZECZOWE, rzeczy- wyodrębniona część przyrody o charakterze materialnym, ruchome i nieruchome, *nieruchomości- budynek jest częścią składową gruntu; gdy kupuje się grunt to razem z budynkiem, wyj. gdy grunt należy do gminy lub lokalnego samorządu, dostaje się wtedy wieczyste użytkowanie; przynależność - rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, może być przedmiotem samodzielnego obrotu; pożytki -naturalne (płody rolne), cywilne- dochód, który przynosi rzecz na podstawie stosunku prawnego; rzeczy oznaczone co do a) tożsamości (rzecz oznaczona, niepowtarzalna, np. obrazy Matejki), b)gatunku (np. kilogram soli); jest inny moment przejścia prawa własności, tożs.- z momentem wyrażenia woli zakupu, gat.- umowa zobowiązuje do przeniesienia prawa własności na nabywcę
; incoterms- reguły w handlu międzynarodowym, określają w którym momencie następuje przeniesienie posiadania, w handlu b. rzadko kupuje się rzeczy oznaczone co do tożsamości;; -rzeczy w obrocie i wyłączone z obrotu (ciało ludzkie), -rzeczy podzielne i niepodzielne; Zawarcie umowy, oświadczenie woli - każda, byle zrozumiała przez drugą stronę, są też czasem zalecenia lub obowiązek żeby było w formie pisemnej; zalecenia->gdy dochodzi do sporu->sąd nie będzie wspierać poszkodowanego, nie może powoływać świadków ani stron->sąd nie wie komu wierzyć, chyba że 1)obie strony wyrażają zgodę na powołanie świadków lub stron, 2)ważnośc sprawy- z urzędu, 3) jest coś na piśmie co uprawnia do twierdzenia że umowa była zawarta (np.list) (WYJ. konsument - przedsiębiorca - mimo braku pisemnej umowy można żądać rozprawy sądowej); Skutki niezachowania umowy pisemnej: 1) Ad solemnitatem (bezwzględna nieważność), 2)Ad probationem (skutki dowodowe) 3)Ad eventum (inne skutki prawne); wady oświadczenia woli - gdy jest rozbieżność między naszym oświadczeniem a naszą wolą wewnętrzną; 1) wady, które powodują bezwzględną nieważność czynności prawnej (*spowodowana przez pozorność lub brak świadomości i woli, np. osoba ubezwłasnowolniona); 2) wady, które powodują względną nieważność czynności prawnej (spowodowane przez błąd lub groźbę, traci ważność od momentu w którym tego chcemy); Problematyka przedstawiciela i pełnomocnika; pełnomocnictwo - akt szczególnego zaufania, działa na rachunek pryncypała, jeżeli podpisze umowę to pryncypał nie może się od niej wycofać, ma tylko prawo (nie obowiązek) działania na korzyść i w interesie pryncypała; rodzaje pełnomocnictwa: 1) co do 1 czynności, 2) rodzajowe, np. agenci, 3) ogólne- musi być na piśmie pod rygorem ad solemnitatem; PROCURA - pełnomocnictwo udzielone przez przedsiębiorcę (wpisane do KRS- Krajowy Rejestr Sądowy), dotyczy działalności gospodarczej ma najszerszy zakres pełnomocnictwa, nie może tylko sprzedać/wydzierżawić firmy, zbyć/obciążyć nieruchomościami (wymagane jest pełnomocnictwo specjalne), nie trzeba sprawdzać zakresu jego obowiązków jak w przypadku pełnomocnika, nie można go ograniczać w stosunku do osób trzecich, jest się prokurentem dopóki się jest w KRS, prokurent nie może powierzyć procury innej osobie, chyba że się zgodzi pryncypał (wynika z zakresu pełnomocnictwa);; przedstawicielstwo -wynika z ustawy, np. rodzice przedstawiciele dzieci; przedawnienia roszczeń - po tym czasie roszczenie staje się niezaskarżalne, jest odrzucane z urzędu, np. po 5 latach stają się niezaskarżalne zeznania podatkowe; nie znaczy to jednak że roszczenie nie wygasa, *ogólne terminy przedawnienia - 10 lat- jeśli nie ma tego wyszczególnionego, 3 lata- dla roszczeń okresowych (np. czynsz) i działalności gospodarczej (np. złożenie skargi do sądu); przerwa- jeśli nas wezwą do Urzędu Skarbowego to zostaje przerwany i 5 lat biegnie od nowa, po rozprawie - roszczenie przedawnia się po 10 latach; niezależnie jak jest w ustawie; zawieszenie - rozpoczęty wiek przedawnienia ulega zawieszeniu, np. roszczenia między małżonkami podczas trwania małżeństwa; PRAWO RZECZOWE; własność- najszersze prawo do posiadania rzeczy, jest ograniczone ustawami, przepisami, zasadami współżycia gospodarczego lub społeczno- gospodarczym przeznaczeniem prawa, cieki płynące należą do państwa, stojące- do osoby na terenie której posiadłości się znajduje;) Sposoby nabycia prawa własności: 1) sposób pochodny- wywodzimy swoje prawo własności z prawa poprzednika, nie można nabyć więcej praw niż poprzednik, 2) sposób pierwotny- nie znamy właściciela (np. znajdujemy coś) możemy nabyć więcej praw, np.nabycie rzeczy ruchomej od osoby nie uprawnionej do rozporządzania rzeczą (nabyte w dobrej wierze) - ale jeżeli nam została skradziona - prawa zyskujemy po 3 latach (chyba że znajdzie się właściciel), jeśli nie działał w dobrej wierze- oskarżony o paserstwo, 3) nabycie prawa własności przez zasiedzenie- ruchomości (zyskujemy po 3 latach), nieruchomości (posiadanie przez 20 lat jako posiadacz samoistny czyli jak właściciel, instytucja zasiedzenia służy czyszczeniu stosunków prawnych; 4) zasiedzenie w złej wierze (można się zgłosić po 30 latach), 5) nabycie prawa własności przez znalezienie - jeżeli się znalazł właściciel to można żądać znaleźnego - 10% wartości rzeczy, bardzo rzadko stajemy się właścicielami rzeczy, rzeczy o dużej wartości należy zostawić w odpowiednim organie (gdy po 2 latach brak właściciela przechodzi na skarb państwa), nie stosuje się dla miejsc, budynków publicznych, pociągów, 6) nabycie prawa własności przez wywłaszczenie, przetworzenie, pomieszanie (jeżeli nie uda się rozdzielić - stają się współwłaścicielami, jeżeli 1 rzecz mniejsza niż inne - całośc należy do tego co to dał); Współwłasność: kilku właścicieli jednej rzeczy, 1) łączna - prawo akcesoryjne, związane ze stosunkiem prawnym, która się współwłasność stworzyla (np. małżeństwo), nie ma tam udziału wyodrębnionego; 2) w częściach ułamkowych- części są widoczne, ale postrzegane całościowo, każdy może rozporządzać swoim ułamkiem bez zgody innych jednak jest wymagana zgoda wszystkich gdy czynność przekracza udział 1 osoby; Ochrona prawa własności: jest chronione przez roszczenia petytoryjne a) windykacyjne - gdy nastąpił zabór naszej własności- żądanie zwrotu; b) negatoryjne- naruszenie własnośći w inny sposób niż zabór - żądanie zaniechania; posiadanie jest chronione przez roszczenie posesoryjne - łatwiej o nie wystąpić, następuje zwrot rzeczy; Wieczyste użytkowanie - zbliżone do prawa do własności, możemy je sprzedawać i dziedziczyć, można wziąć pożyczkę pod zastaw na nie; oddanie gruntu samorządowego, państwowego lub komunalnego na 99 lat; chcą zlikwidować jako dziedzictwo PRL; we wieczystym użytkowaniu następuje roszczenie części składowych - gruntu i budynku (jak sprzedajemy budynek to też wieczyste użytkowanie ziemi); płaci się jeszcze podatek gruntowy; przedłużanie wieczystego użytkowania: odmowa możliwa tylko gdy jest ważny interes społeczny, można się o nie ubiegać w ciągu ostatnich 5 lat; wieczyste użytkowanie może być wypowiedziane gdy nie spełnimy warunku określonego w umowie (np. nie wybudujemy budynków); Ograniczone prawo rzeczowe; katalog zamknięty praw: 1)użytkowanie, 2)służebność, 3)zastaw, 4)hipoteka, 5) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu; Zastaw i hipoteka - *zabezpieczenie wierzytelności i zawsze jest pierwszy przed dłużnikami obligatoryjnymi, *zastaw- nie można sprzedać zastawu który jest w naszych rękach (dopiero gdy się pójdzie do sądu i będzie licytacja to można za nie dostać kase ALE całość kasy do pierwotnego właściciela zastawu, a jak sprzedano za więcej to się dostaje tyle ile był dług); *zastaw rejestrowy- przedmiot zastawu może być używany przez dłużników i pozostaje w ich rękach, wprowadzenie do Krajowego Rejestru Zastawów (głównie samochody), Gdy nie zapłaci ->licytacja-> zwraca się dłużnikowi tyle ile zapłacił; *hipoteka- stosowana do nieruchomości, zabezpieczenie wierzytelności taki dług przechodzi na nast właściciela; Prawo zobowiązań *najszersza część kodeksu cyw, składa się z cześci ogólnej i szczegółowej; *zobowiązania: cecha charakterystyczna - prawa podmiotowe względne -> skierowane do konkretnej osoby, *zobowiązanie- świadczenie, *podmiot obowiązku- dłużnik, *podmiot prawa- wierzyciel; *stosunek prawny układany wg uznania, żeby tylko nie łamało prawa i zasad współżycia społecznego i społeczno- gosp. przeznaczenia prawa; *ustawy w których dłużnik zobowiązuje nas do starannego działania, gdyż rezultat nie jest pewny - ustawy starannego działania, *zasada walutowości i nominalizmu (oddajemy tyle ile pożyczyliśmy, w walucie państwowej, nie obowiązuje przy dużej inflacji); *odszkodowanie - zadośćuczynienie lub odszk.; *jak obliczyć wysokość szkody? - szkoda rzeczywista+ utracony zysk; Odpowiedzialność cywilna; deliktowa (odpowiedzialność za czyn niedozwolony, więź prawna rozpoczyna się w momencie szkody (w kontraktowej- wcześniej stosunek umowy), kto ze swojej winy wyrządził komuś krzywdę jest zobowiązany do jej naprawienia, kontraktowa (nienależyte lub niewykonanie umowy, np. na czas); *wina jest zawsze subiektywna, to stosunek psychiczny do czynu, umyślna- pełna świadomość, że się chce komuś zaszkodzić, 1)zamiar bezpośredni, 2)zamiar ewentualny - wola nie jest na nią ukierunkowana, ale jest skutkiem naszej działalności, -nieumyślna; *postać lekkomyślności- mamy świadomość że może wystąpić negatywny skutek ale to ignorujemy lekkomyślnie; *postać niedbalstwa - nie mamy w ogóle w świadomości, że czyn wystąpi, ale mogliśmy i powinniśmy to przewidzieć; deliktowa- wyrządzenie szkody musi być czynem zawinionym, poszkodowany musi udowodnić szkodę, związek prawny, winę (odpowiedzialność subiektywna); są wyjątki od tej odpowiedzialności: - 1)odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, -2)odpowiedzialność na zasadzie słuszności; (nie można przypisać żadnej winy, odpowiedzialność obiektywna,); ad.1 kompletnie nie mamy na nią wpływu; wina : a) w nadzorze - np. dzieci wyrządzają szkode a rodzice powinni mieć nadzór nad nimi; b) w wyborze- kto powierza wykonanie czynności drugiej osobie, ponosi winę za sprawcę szkody przy wykonywaniu tej czynności, c)bezpośrednia;;; *kompletnie nie mamy na nią wpływu, *nie można udowodnić jej winy; *odpowiadamy na tej zasadzie za nasz samochód poruszany za pomocą sił przyrody; *poszkodowany może żądać: -w razie uszczerbku na zdrowiu, koszty leczenia, - w razie inwalidztwa, koszty przekwalifikowania się, -w razie zmniejszenia zdolności do pracy zarobkowej, renta, -zapłaty za doznaną krzywdę, zadośćuczynienie, - gdy umrze, koszty leczenia, pogrzebu, renta dla dzieci i małżonka,; zasłony zwalniające: 1)szkoda powstała wyłącznie w wyniku działania siły wyższej; 2)wyłącznie z winy poszkodowanego, 3) wyłącznie z winy osoby trzeciej;;; ad.2- porównuje się stany majątkowe sprawcy i poszkodowanego, jeśli na korzyść poszkodowanego- zarządza się zapłatę, - często przy sprawach skarbu państwa; przedawnienie- roszczenie wygasa 3 lata od momentu gdy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i zawsze 10 lat po zdarzeniu; kontraktowa; wierzyciel musi udowodnić: szkodę, związek przyczynowy; *nie musi udowadniać winy, *na dłużniku ciąży domniemanie winy - ponosi odpowiedzialność za niewykonanie kontraktu, chyba że się nie wywiązał ze względu na inne okoliczności, za które nie ponosi winy; zadatek- pojęcie prawne, art. 394, w razie nie wykonania umowy przez dłużnika- zwrot dwukrotnie większym, odwrotnie -oddaje „normalny” zadatek, bez wyznaczania terminu dodatkowego, umowa przedwstępna- zobowiązuje do zawarcia umowy przyrzeczonej, powinna zawierać istotę postanowienia umowy przyrzeczonej, ->jeżeli strona się uchyla można zażądać odszkodowania; -> jeżeli umowa przedwstępna zostaje zawarta w takiej formie jak umowa przyrzeczona, to druga strona może zobowiązać do zawarcia umowy przyrzeczonej, ->”odstępne”- określona suma pieniędzy za odstąpienie od umowy bez dalszych konsekwencji, -> zwłoka dłużnika- niewykonanie danej umowy na czas, zawinione, -> opóźnienie - gdy niewykonanie nie jest niezawinione;; Skutki zwłok: 1)można żądać odszkodowania, 2)jeśli świadczenie dłużnika przestało być ważne- odszkodowanie, 3) jeśli umowa jest na ilość rzeczy co do gatunku, wierzyciel może zakupić to samo na koszt dłużnika, 4) jeżeli np. wybudowanie domu- kto inny wykonuje na koszt dłużnika- po orzeczeniu sądu, ->zapis kary umownej- zastrzeżona suma, gdy dłużnik się nie wywiąże, 1)wyłączna - wyklucza żądanie odszkodowania; 2)alternatywna - albo odszkodowanie albo kara umowna; 3)zaliczalna - szkoda>kary umownej, zaliczamy karę w poczet odszkodowania; 4) rozłączna- i kara i odszkodowaniew