ZASADY FUNKCJONOWANIA INNYCH BANKÓW:
ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo Bankowe
- określa:
- zasady tworzenia banków,
- zasady sprawowania nadzoru finansowego,
- zasady prowadzenia postępowanie upadłościowego i likwidacyjnego.
BANK - osoba prawna, działająca na podstawie przepisów ustaw i zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych, obciążających ryzykiem środki pieniężne powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym,
obowiązek zachowania należytej staranności:
- zakaz używania w nazwach „bank” lub „kasa” - aby nie wprowadzać klientów w błąd - (mogą tych nazw używać tylko podmioty - banki na gruncie ustawy) - ochrona interesów klienta,
Art. 3. Wyrazy "bank" lub "kasa" mogą być używane w nazwie oraz dla określenia działalności lub reklamy wyłącznie banku w rozumieniu art. 2, z tym że:
1) nie dotyczy to jednostek organizacyjnych używających wyrazów "bank" lub "kasa", z których działalności jednoznacznie wynika, że jednostki te nie wykonują czynności bankowych,
2) wyraz "kasa" może być także używany w nazwie oraz do określenia działalności lub reklamy jednostki organizacyjnej, która na podstawie odrębnej ustawy gromadzi oszczędności oraz udziela pożyczek pieniężnych osobom fizycznym zrzeszonym w tej jednostce.
Banki realizują tzw. czynności bankowe, które mogą być czynnościami:
sensu stricte - prawo stanowi, że czynności te mogą być wykonywane tylko i wyłącznie przez banki:
1) przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów (rachunki bieżące i rachunki terminowe),
2) prowadzenie innych rachunków bankowych,
3) udzielanie kredytów,
udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych,
otwieranie i potwierdzanie akredytyw,
6) emitowanie bankowych papierów wartościowych,
7) przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,
8) wydawanie, rozliczanie i umarzanie pieniądza elektronicznego,
wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych
ustawach.
sensu largo - mogą to być czynności wykonywane przez inne podmioty, ale staną się czynnościami bankowymi, wtedy gdy będą wykonywane przez banki (art.5 pkt 2)
1) udzielanie pożyczek pieniężnych,
2) operacje czekowe i wekslowe,
3) wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu,
4) terminowe operacje finansowe,
5) nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,
przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych
udostępnianie skrytek sejfowych,
8) wykonywanie czynności obrotu dewizowego,
9) udzielanie i potwierdzanie poręczeń,
wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych,
działalność kantorowa.
dodatkowe czynności ( nie bankowe) wykonywane przez banki art. 6:
doradztwo finansowe,
obrót papierami wartościowymi,
świadczenie usług konsultacyjnych, certyfikacyjnych,
dokonywać na warunkach uzgodnionych z dłużnikiem zamiany wierzytelności na składniki majątku dłużnika,
(obowiązek zbycia : - 5 lat - nieruchomości,
- 3 lata - ruchomości).
STRUKTURA ORGANIZACYJNA SYSTEMU BANKOWEGO:
banki państwowe,
banki spółdzielcze, * inne formy nie są dozwolone
banki w formie spółki akcyjnej
Podział banków:
banki krajowe - maja siedzibę w kraju,
banki zagraniczne - siedziba w kraju, który nie jest członkiem UE,
międzynarodowa instytucja finansowa - większość kapitału należy do państwa - członka OECD lub banku centralnego państwa, które należy do OECD.
BANKI PAŃSTWOWE:
- może być utworzony przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia na wniosek Ministra Skarbu,
- musi zostać zaopatrzony w odpowiednie składniki majątkowe,
- Rada Ministrów - nadaje statut ( określając w tym rozporządzeniu nazwę, siedzibę, przedmiot działalności, środki finansowe),
- Minister Skarbu i Minister Finansów - określają szczegółowe zasady działania,
organy:
1) rada nadzorcza - powoływana na okres 3 lat,
- przewodniczącego Rady nadzorczej powołuje Prezes RM na wniosek Ministra Skarbu Państwa, a członków - minister,
2) zarząd:
- prezesa zarządu powołuje i odwołuje rada Nadzorcza, która n jego wniosek powołuje członków zarządu,
członkom Rady Nadzorczej i zarządu nie wolno zajmować się działalnością konkurencyjną,
powołanie do zarządu następuje po zaopiniowaniu kandydatów przez Komisję Nadzoru Finansowego ( dla prezesa jednego członka - wymagana jest zgoda Komisji),
- przykłady banków państwowych:
Bank Gospodarstwa Krajowego,
NBP.
BANKI SPÓŁDZIELCZE:
- założycielami wyłącznie osoby fizycznie w liczbie min. 10,
- działa na podstawie przepisów Prawa Bankowego, Ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających (7 grudzień 2000 r.) oraz Ustawy prawo spółdzielcze,
- statut - forma aktu notarialnego pod rygorem nieważności,
- min. 1 mln EURO - w systemie zrzeszania,
- samodzielnie - kapitał - co najmniej równowartość 5 mln EURO.
BANKI W FORMIE SPÓŁKI AKCYJNEJ:
- założyciele - osoby fizyczne i osoby prawne ( min. 3 ),
- statut - nadaje organ, który tworzy walne zgromadzenie założycieli, ma formę aktu notarialnego,
- organy:
* rada nadzorcza - co najmniej 5 osób,
- powoływani i odwoływani przez walne zgromadzenie,
- o zmianach w składzie należy informować Komisję Nadzoru Finansowego,
* zarząd - 3 osoby fizyczne, powoływane i odwoływane przez radę nadzorczą, ale co najmniej dwóch ( w tym prezes ), muszą zostać pozytywnie zaopiniowani przez Komisję,
* walne zgromadzenie,
RACHUNKI BANKOWE: - uprawnienia do prowadzenia posiadają wszystkie banki.
rozliczeniowe
- bieżące,
- pomocnicze,
b) lokaty terminowe,
c) oszczędnościowe,
- oszczędnościowo - rozliczeniowe,
d) powiernicze
Ad. a i Ad. b - wyłącznie dla osób prawnych, osób fizycznych będących przedsiębiorcami, jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej ale posiadające zdolność prawną,
Ad. c - dla osób fizycznych nie będących przedsiębiorcami, SKO,
Ad. d - środki pieniężne powierzone posiadaczowi rachunku przez osoby trzecie, ale strona umowy jest bank i powiernik, dyspozycja w zakresie wykorzystania ich zgodnie z intencją podmiotów, które powierzyły te pieniądze,
- w przypadku egzekucji środki pieniężne zdeponowane na tym rachunku nie podlegają zajęciu.
- rachunki wspólne j.s.t. - wspólne przedsięwzięcia ( swoje wkłady + środki z UE),
- bank może ograniczyć dysponowanie środkami wspólnymi (….)
Podstawą prowadzenia rachunku jest umowa -
- forma pisemna
- określa:
1) strony umowy,
2) rodzaj otwieranego rachunku,
3) walutę, w jakiej rachunek jest prowadzony,
4) czas, na jaki rachunek został otwarty,
5) wysokość oprocentowania i warunki jego zmiany,
6) sposób dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku,
7) terminy wypłaty lub kapitalizacji odsetek,
8) terminy realizacji zleceń posiadacza rachunku,
9) zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych oraz wysokość odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku,
10) tryb i warunki dokonywania zmian umowy,
11) sposób i termin wypowiedzenia lub rozwiązania umowy rachunku,
zasady rozwiązania umowy w razie niedokonywania na rachunku żadnych obrotów.
rachunek dla osób małoletnich - bez względu na wiek, może po ukończeniu 13 - tego roku życia, swobodnie dysponować środkami, o ile ni sprzeciwi się temu na piśmie przedstawiciel ustawowy.
ROZLICZENIA PIENIĘŻNE:
gotówkowe - mogą odbywać się tylko i wyłącznie wtedy gdy przynajmniej jedna ze stron ma rachunek bankowy,
- wpłata na gotówki na rachunek bankowy wierzyciela - następuje za pomocą papierowych lub elektronicznych nośników informacji,
- czek gotówkowy - dyspozycja wystawcy czeku udzielona trasatowi ( bankowi ) do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony oraz wypłaty tej kwoty okazicielowi lub osobie wskazanej na czeku ( czek na okaziciela lub czek imienny),
- czek gotówkowy może być przedstawiony do zapłaty u trasata lub w innym banku (porozumienie pomiędzy bankami), możliwe jest czasami również przedstawienie czeku gotówkowego do zapłaty na poczcie,
bezgotówkowe - art. 69
polecenie przelewu,
polecenie zapłaty,
czek rozrachunkowy,
karta płatnicza,
Karta płatnicza - udzielana bankom dyspozycja posiadacza rachunku do obciążenia tego rachunku określona kwota i uznania ta kwotą rachunku wierzyciela - niezwłocznie, najpóźniej w dniu następnym,
- brak środków na rachunku posiadacza: - bank może udzielić tzw. kredytu otwartego in blanco (saldo debetowe),
- bank oczekuje na środki w umówionym terminie,
- bank zwraca nie zrealizowane polecenie przelewu,
odstępstwo od zasady: - płatności z tytułu składek ZUS mają pierwszeństwo przed innymi,
Polecenie zapłaty - stanowi dyspozycję wierzyciela, do obciążenia określoną kwota rachunku dłużnika i uznania tą kwotą rachunku ,
- dyspozycja wierzyciela oznacza zgodę dla banku, na cofnięcie przez bank dłużnika rachunku wierzyciela,
Warunki:
obydwie strony (zarówno dłużnik jak i wierzyciel) muszą mieć rachunki bankowe w bankach, które podpisały porozumienia, że stosują te formę rozliczeń,
dłużnik musi udzielić wierzycielowi zgody na stosowanie tej formy rozliczeń,
wierzyciel zawiera ze swoim bankiem umowę o stosowaniu tej formy rozliczeń,
dłużnikiem jest osoba fizyczna - max. Kwota pojedynczego polecenia zapłaty nie może przekroczyć równowartości 1000 EURO, pozostali dłużnicy 50 tys. EURO,
osoba fizyczna nie prowadząca działalności gospodarczej, może odwołać polecenie zapłaty w terminie 30 dni kalendarzowych, pozostałe podmioty - termin odwołania polecenia zapłaty 5 dni,
złożenie odwołania zobowiązuje bank dłużnika do uznania jego rachunku cofniętą kwotą,
Czek rozrachunkowy - stanowi dyspozycję wystawcy czeku do obciążenia jego rachunku kwotą na którą został wystawiony i uznania ta kwota rachunku posiadacza czeku,
Wymogi czeku rozrachunkowego:
czek rozrachunkowy zawsze musi być imienny,
posiadacz czeku nigdy nie otrzyma gotówki,
na czeku gotówkowym zamieszczona jest klauzula
czek rozrachunkowy może być czekiem potwierdzonym lub z gwarancja zapłaty
- czek potwierdzony - na wniosek wystawcy bank potwierdza, że określona kwota znajduję się na rachunku,
- czek niezupełny - brak środków, ale bank potwierdza, że wypłaci kwotę na czeku
Karty płatnicze - kartę identyfikującą wydawcę i upoważnionego posiadacza, uprawniającą do wypłaty gotówki i dokonywania zapłaty, a w przypadku karty wydanej przez bank lub instytucję ustawowo upoważnioną do udzielania kredytu - także do dokonywania wypłaty gotówki i zapłaty z wykorzystaniem kredytu,
Karty płaskie - umożliwiają korzystanie z bankomatów do wysokości limitu przewidzianego w umowie,
Karty wypukłe - kredytowe z odroczonymi terminami zapłaty (najczęściej do 52 dni)
- po upływie określonego terminu naliczane są odsetki.
Przelewy transgraniczny - mogą być dokonywane przez klientów będących obywatelami albo podmiotami pochodzącymi z państw członkowskich UE,
- uprawnienie obrotu bezgotówkowego do kwoty 50 tys. EURO,
Obowiązki banków:
- ponoszenie odpowiedzialności i ryzyka związanego z realizacją tych form rozliczeń pieniężnych na które mają pozwolenie,
- zasada solidarnej odpowiedzialności wszystkich banków,
-
DZIAŁALNOŚĆ KREDYTOWA BANKU:
Kredyt - źródło finansowania o charakterze zwrotnym ( dwa tytuły: prowizja +odsetki),
Kredyt- suma środków finansowych pozostawiona do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony, z przeznaczeniem na ustalony w umowie kredytowej cel, do wykorzystania na warunkach uzgodnionych z bankiem. Kredytobiorca zobowiązany jest do zwrotu udzielonego kredytu wraz z odsetkami oraz do zapłaty prowizji.
Umowa kredytowa: - na piśmie, określa:
strony,
kwotę kredytu,
walutę w której kredyt jest udzielany,
cel przeznaczania,
zasady i termin spłaty,
wysokość oprocentowania, warunki zmiany tego oprocentowania,
sposób zabezpieczenia spłaty,
zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania kredytu,
termin i sposób pozostawienia środków do decyzji kredytobiorcy ( np. uruchamianie kredytu w transzach),
wysokość prowizji - o ile umowa ja przewiduje oraz sposób jej uregulowania,
warunki dokonywania zmian i sposób rozwiązania umowy.
- obowiązek badania zdolności kredytowej kredytobiorców przez bank - zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami terminach określonych w umowie i do zapłaty prowizji,
- bank może zażądać od kredytobiorcy przedłożenia dokumentów i informacji niezbędnych do oceny tej zdolności,
- banki stosują własne kryteria oceny zdolności kredytowej uwzględniając stopień ryzyka,
- bank może udzielić kredytu podmiotowi, który nie ma zdolności kredytowej pod warunkiem ustanowienia szczególnego sposobu zabezpieczenia spłaty kredytu oraz przedstawienia niezależnie od zabezpieczenia spłaty programu naprawy gospodarki, którego realizacja w ocenie banku zapewni uzyskanie tej zdolności w określonym czasie,
- kredytobiorca zobowiązany jest umożliwić bankowi podejmowanie czynności związanych z obecna sytuacją finansową i gospodarczą oraz kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu,
- brak zdolności może mieć miejsce w sytuacji kiedy mamy do czynienia z podmiotem nowo powstałym (wielkość kredytu jest zróżnicowana, zależy od potrzeb i możliwości podmiotów),
Limity tzw. koncentracji i dużych zaangażowań:
- wprowadzono ograniczenia dla zaangażowania banku wobec podmiotu lub podmiotów powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie, zwłaszcza jeśli któryś z nich jest w stosunku do banku podmiotem dominującym lub zależnym,
- suma wierzytelności banku udzielanych takiemu podmiotowi nie może być wyższa niż 20% funduszy własnych banku,
- jeżeli te podmioty nie mają powiązań z bankiem to wówczas ten limit zwiększy się do 25 %,
Tzw. duże zaangażowania banków:
- są równe lub wyższe niż 10% funduszy własnych na rzecz podmiotów powiązanych,
- suma zaangażowań banku nie może być wyższa w stosunku o wszystkich takich podmiotów niż 800% funduszy własnych - w sytuacji przekroczenia limitów zaangażowania bank jest zobowiązany niezwłocznie zawiadomić o tym Komisję Nadzoru Finansowego,
Tzw. konsorcjum bankowe:
- banki mogą zawiązywać konsorcjum bankowe w celu udzielenia kredytu podmiotowi, którego zapotrzebowanie na środki przekracza limity koncentracji lub jeśli w ocenie banku kredytowanie takiego podmiotu niesie ze sobą duży stopień ryzyka - wówczas banki zawierają umowę w celu wspólnego udzielenia kredytu, w której ustalają warunki - zabezpieczenia spłaty i wyznaczają bank umocowany do zawarcia z klientem umowy i reprezentowania interesów konsorcjum,
- banki ponoszą odpowiedzialność i ryzyko proporcjonalnie do wysokości środków finansowych wniesionych do wspólnie udzielonego kredytu.
Obowiązki kredytobiorcy:
na każde wezwanie banku przedstawić informację i dokumenty niezbędne do oceny jego sytuacji finansowej i gospodarczej,
umożliwić przeprowadzenie kontroli,
przedłożyć dokumentację finansową,
nie może zasłaniać się tajemnicą handlową
- a w razie odmowy lub niedotrzymania warunków albo utraty zdolności kredytowej - bank może obniżyć kwotę przyznanego kredytu albo wypowiedzieć umowę ( jeżeli w umowie kredytu nie został określony termin, stosuje się przepisy prawa bankowego - termin wypowiedzenia 30 dni, a w razie zagrożenie upadłością - 5 dni),
POŻYCZKI:
- banki udzielają również pożyczek (stosuje się przepisy dotyczące spłaty i oprocentowania pożyczek),
- przepisy zakazujące stosowania preferencji - zwłaszcza w zakresie oprocentowania, dla podmiotów dominujących lub zależnych od banku, działających w tym samym holdingu co bank, dla akcjonariuszy, podmiotów powiązanych a także dla pracowników,
- jeżeli kwota kredytu przekracza 10 tys. EURO - konieczna jest uchwała Rady Nadzorczej,
- w przypadku pracownika banku (w zarządzie) - obowiązek poinformowania Komisji Nadzoru Finansowego,
GWARANCJE PORĘCZEŃ I AKREDYTYWY:
Gwarancje - bank jako gwarant jednostronnie zobowiązuje się, że po spełnieniu przez beneficjenta gwarancji, określonych warunków zapłaty, bank wykona świadczenie (bank wykona świadczenie bezpośrednio lub za pośrednictwem innego banku) - warunkiem jest przedłożenie przez beneficjenta stosownych dokumentów,
- udzielenie i potwierdzenie gwarancji - musi być sporządzone na piśmie pod rygorem nieważności,
Akredytywa:
dokumentowa -
- bank działając na zlecenie klienta albo we własnym imieniu, może zobowiązać się pisemnie wobec osoby trzeciej (beneficjenta), że dokona zapłaty ustalonej kwoty po spełnieniu przez beneficjenta wszystkich warunków określonych w akredytywie,
- zobowiązanie banku otwierającego akredytywę dla swojego klienta staje się wymagalne z chwilą przedstawienia przez beneficjenta stosownych dokumentów,
b) pieniężna -
- bank działając we własnym imieniu może zobowiązać się pisemnie wobec innego banku, że dokona zwrotu kwot wpłaconych beneficjentowi, albo skupi weksle trasowane ciągnione przez beneficjenta na wskazany bank,
- zobowiązanie się banku otwierającego akredytywę staje się wymagalne z chwilą wypłaty dokonanej beneficjentowi na zasadach określonych w akredytywie pod warunkiem przedstawienie przez beneficjenta dokumentu tożsamości,
- roszczenia z tytułu udzielonych gwarancji, poręczeń bankowych i wymagalnych akredytyw przedawniają się z upływem 6 lat,
Nadzór nad rynkiem finansowym:
- Ustawa z 21 sierpnia 2006 roku,
- obejmuje nadzór bankowy (od 01.01.2008) pozostałe wypadki (od 01.01.2007), przepisy mają zastosowanie do:
* nadzoru emerytalnego, ubezpieczeniowego,
* nadzoru nad rynkiem kapitałowym,
* nadzoru nad instytucjami pieniądza elektronicznego,
* nadzoru uzupełniającego.
Komisja Nadzoru Finansowego:
- Prezes RM powołuje i odwołuje przewodniczącego Komisji oraz na jego wniosek zastępców,
- skład Komisji: 7 osób,
- kadencja przewodniczącego - 5 lat, odwołanie przed upływem kadencji może nastąpić tylko z przyczyn przewidzianych w ustawie 9 prawomocne skazanie za przestępstwo skarbowe, rezygnacja, utrata obywatelstwa polskiego, utrata zdolności do pełnienia funkcji przewodniczącego w razie przewlekłej choroby),
- 2 zastępców,
- 4 członków ( Minister Finansów lub jego przedstawiciel, Minister Pracy i Polityki Społecznej lub jego przedstawiciel, prezes NBP lub delegowany v-ce prezes, przedstawiciel Prezydenta),
- zadania Komisji:
* sprawowanie nadzoru - podejmowanie działań służących jego prawidłowemu funkcjonowaniu,
* działania mające na celu rozwój rynku,
* działania edukacyjne i informacyjne,
* udział w przygotowaniu aktów prawnych,
* stwarzanie możliwości polubownego rozstrzygania sporów pomiędzy uczestnikami tego rynku,
* podejmowanie innych działań przewidzianych w odrębnych ustawach,
- urząd Komisji Nadzoru Finansowego - wykonuje zadania zlecone przez komisję i jej przewodniczącego,
- Komisja w zakresie swojego działania - podejmuje uchwały, wydaje decyzje i postanowienia,
- Komisja może upoważnić przewodniczącego, z-ów oraz pracowników urzędu Komisji do podejmowania działań w zakresie jej właściwości,
BANKOWY FUNDUSZ GWARANCYJNY:
- działa na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1994 o bankowym funduszu gwarancyjnym,
- wprowadzony w celu ochrony interesów deponentów posiadających rachunki w bankach na których zgromadzili środki,
- utworzenie systemu obowiązkowego i umownego gwarantowania środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych należnych z tytułu wierzytelności potwierdzonych dokumentami wystawionymi przez bank,
- bankowy fundusz gwarancyjny - jest osoba prawną ( nie jest funduszem w rozumieniu ustawy o finansach publicznych),
- do zadań BFG należy:
* określanie wysokości środków wyodrębnionych przez podmioty objęte systemem gwarantowania w ramach tzw. funduszu ochrony środków,
* wykonywanie obowiązków wynikających z gwarantowania,
* gromadzenie i analizowanie informacji o podmiotach objętych systemem gwarantowania, a także nadzór nad umownym systemem gwarantowania,
- źródłami finansowania funduszu są opłaty roczne o charakterze obowiązkowym, wnoszone podmioty objęte systemem gwarantowania ( informacje o wysokości środków - nie powinny przekraczać 0,4% sumy aktywów mierzonych ryzykiem),
1) kwoty przekazane z funduszu środków gwarancyjnych,
2) dochody z udzielanych pożyczek,
3) środki uzyskane w ramach bezzwrotnej pomocy zagranicznej, dotacje z budżetu państwa, środki z kredytu udzielonego przez NBP (kredyt refinansowy),
Organy Bankowego Funduszu Gwarancyjnego:
- Rada Funduszu,
- Zarząd,
- celem obowiązującego systemu gwarancyjnego środków pieniężnych jest zapewnienie deponentom wypłaty do wysokości określonej ustawą środków gwarantowanych w razie braku ich dostępności,
- podmiotem stosunku gwarancji są fundusz oraz deponent, a przedmiotem gwarancji jest jego wierzytelność w związku którą nabywa on w stosunku do Funduszu uprawnienie do świadczenia pieniężnego wypłacanego w złotych,
- wysokość spełnienia świadczenia łącznie z odsetkami wynosi do dnia spełnienia warunków gwarancji 100% równowartości 1 tyś EURO i w 90% do 22,5 tyś EURO,
- deponent nie traci prawa do dochodzenia swych roszczeń od banku ponad określone kwoty.
9