PYTANIA I ODPOWIEDZI
Pytania to niezwykle ważne narzędzie pracy nauczyciela i ucznia!
Pytania są odpowiednie dla fazy początkowej lekcji — wtedy koncentrują uwagę, weryfikują posiadany zasób wiedzy i umiejętności w punkcie startowym, identyfikują uczniowskie ścieżki myślenia, skojarzenia...(z czym wam się to kojarzy..., co wam to przypomina..., jak to będzie działać..., co się stanie dalej..., co to znaczy...). Pytania te mają charakter kreatywny, o ile nie będziemy się domagać dokładnego brzmienia definicji (z przecinkami włącznie). Te “poszukujące” pytania wymagają tolerancji dla każdej odpowiedzi. Jak wiadomo tolerancja — nie znaczy akceptacji! Każda zatem odpowiedź jest przyjmowana z ewentualnym “mhm, proszę o kolejne przybliżenia!”. Zawsze w klasie znajdzie się ktoś kto wie, a poprzez te wspólne poszukiwania i pewien zabawowy nastrój, przy okazji, utrwali się to, co trzeba. Chyba, że uczniowskie próby będą kwitowane lekceważącym komentarzem lub wystawione na publiczne pośmiewisko. Wtedy gotowość do poszukiwania odpowiedzi i podejmowania prób — zaniknie; zaś triumfalnie zagoszczą nieśmiertelne, wyklepane definicje.
Pytania są także właściwe dla etapowej diagnozy “przyrostu” wiedzy, ewentualnie ponownie koncentrujące uwagę (na wybranym aspekcie rzeczy). W tej fazie warto stosować pytania prowokacyjne — sprawdzające stopień pewności i przyswojenia materiału (A co by było, gdyby...?). Jeśli ktoś czegoś nie rozumie — nie ma potrzeby się denerwować! Można “przekazać” trud wyjaśniania innym uczniom (i znowu na ogół — zawsze ktoś w klasie rozumie!).
Pytania odgrywają też wielką rolę w fazie podsumowującej i ewaluacji lekcji lub kilku — zamykających pewną całość tematyczną.
o której godzinie rozgrywała się bitwa pod Grunwaldem? |
Prosząc o odpowiedzi w formie pisemnej lub ustnej, możemy ponadto zadawać pytania następującej natury:
diagnozujące stan wiedzy w obrębie jakiegoś tematu — z czym wam się to kojarzy, co wam to przypomina, jak to będzie działać, co się stanie dalej, co to znaczy...
kontrolującej przyrost wiedzy i umiejętności
oceniające reakcje i stosunek do wprowadzanych treści
wspomagające rozumienie i interpretację treści (mini-konkursy, mini-konferencje prasowe, testy z pytaniami otwartymi lub zamkniętymi, opracowanie instrukcji, przepisu, szczegółowych definicji, rozwiązywania zadań lub problemów z jednym lub wieloma rozwiązaniami itp.)
wspomagające stawianie hipotez i transfer wiedzy na inne obszary.
filozoficzno-refleksyjne, poszerzające generalnie kontekst nauczania (jakie to ma znaczenie? skąd my to wszystko wiemy? do czego to prowadzi?)
filozoficzno-refleksyjne badające myślenie (np. przy wykorzystaniu narzędzia “6 myślowych kapeluszy” lub pytań prowokacyjnych wg. Edwarda de Bono).
6 Myślowych Kapeluszy Edwarda de Bono
Liczby, dane — zbadane, zmierzone. Co wiemy, jakie dane możemy zdobyć. Zestaw informacji z dokumentów, analiz, statystyk.
Odczucia na gorąco. Co odczuwamy w związku z tą sprawą, z tym pomysłem? Czy to nam się podoba, czy nie. Co budzi niepokój?
Widzenie sprawy w czarnych okularach. Krytyka. Ostrożność. Wady, niedociągnięcia. Braki i zagrożenia. Uboczne skutki. Konkretne konsekwencje niekorzystnego obrotu spraw.
Widzenie spraw przez różowe okulary. Zalety i korzyści danego rozwiązania. Entuzjazm totalny.
Pomysły prowokacyjne — “balony próbne” (co by było, gdyby...) Co możemy zrobić? Jak można to udoskonalić? Gdzie jeszcze zastosować?
Oglądanie przebiegu procesu myślowego “z góry”: który kolor przeważa, czy wypowiedziano stanowiska wszystkich kolorów? Jaki kolor należy teraz wprowadzić? |
Sprawdź swoje myślenie!
Czarne myślenie jest najłatwiejsze, |
Prowokacje — narzędzie myślenia wg Edwarda de Bono Prowokacje poszerzają pomysłowość, rozkręcają myślenie i produkowanie innowacyjnych idei. Wiele pomysłów “na wariackich papierach” stało się źródłem konkretnych rozwiązań wprowadzonych w życie. Prowokacje typu Zasłyszane - wykorzystanie szalonych pomysłów, które po odpowiedniej obróbce, okazują się całkiej przydatne. Np. z koncepcji pewnego “dziwaka” polegającej na zestrzeliwania samolotów wiązką fal radiowych, “wyprowadzono” urządzenie zwane radarem. Prowokacje typu Na Opak - czyli odwrotnie niż normalnie. Normalnie to kupujący płaci, odwracając sytuację - wymyślono kupony rabatowe. Co by było jakby to dzieci uczyły dorosłych? Prowokacje typu Przez Odrzucanie — odrzuca się pewną immanentną cechę danej rzecz i ogląda konsekwencje. Co by było jakby dzieci przestały uczęszczać do szkół? Prowokacje typu Myślenie Życzeniowe — Co by było, gdyby...Czy nie byłoby wspaniale gdyby zanieczyszczająca rzekę fabryka stała w dół rzeki od siebie samej? W wyniku takiej prowokacji wprowadzono w Anglii prawo nakazujące umieszczać punkt poboru wody do celów przemysłowych zakładu poniżej ujścia ścieków z tego zakładu. A w wyniku innej — w Japonii warzywa hodowane są na powierzchniach ustawionych pionowo. Prowokacje typu Urągające Zdrowemu Rozsądkowi — Co by było, gdyby w szkołach mogły uczyć tylko osoby o wymiarach 88/66/99? Prowokacje Ograniczające — Masz do dyspozycji tylko 50 słów, ALBO. Nie możesz mówić po polsku. ALBO. Możesz tylko rysować |
Pytania o charakterze ewaluacyjnym, są w praktyce niestety zbyt rzadko wykorzystywane. Głównie z powodu braku tradycji myślenia, że istotą szkoły jest uczenie się uczniów, nie zaś ich nauczania. (I tym samym — w efekcie uczniowskiego lęku przed ujawnianiem swojej nie-wiedzy). Natomiast te pytania mają bardzo szczególne znaczenie — jako informacje zwrotne dla nauczyciela. Nauczyciel pyta się uczniów: co było najbardziej udanego w dzisiejszej lekcji, co wam się szczególnie podobało, co było najbardziej dziwne, niezwykłe? Oraz — jakie są wasze odczucia, jak się czuliście, kiedy...? Co było trudnego, czego chcecie się jeszcze nauczyć, o czym jeszcze porozmawiać?
Jeśli nie zadasz tych pytań to skąd wiesz jak to z nimi jest? Zgadujesz? Czytasz w myślach? |
Pytanie zadają uczniowie (którzy nie wiedzą) lub nauczyciel, aby wywołać pewien stan myślenia u dzieci. Pytania uczniów świadczą o ich aktywności poznawczej, nie zaś — ich niewiedzy (jak czasami można usłyszeć). Są raczej manifestacją pędu do wiedzy!
Stawianie pytań przez uczniów może być “papierkiem lakmusowym” zrozumienia materiału w jego złożoności.
Uczniowie mogą sami opracowywać listy pytań do określonej, “przerabianej” partii materiału, które następnie nauczyciel wykorzystuje do prac sprawdzających, konkursów czy quizów. Stawianie pytań jest umiejętnością i jak wszystkie inne umiejętności poddaje się uczeniu i doskonaleniu. Stawianie pytań jest także ważną metaumiejętnością komunikowania się z innymi.
PODSTAWOWE BŁĘDY NAUCZYCIELA:
|