WPŁYW KULTURY NA EKSPRESJĘ EMOCJI
Slajd 1 - Tytułowy
Slajd 2
Kultura to złożony zbiór ludzkich języków, przekonań, zwyczajów, tradycji i wartości wytworzony przez grupę ludzi i dzielony z innymi osobami z tego samego środowiska.
Ekspresja emocji to wszelkie sygnały (zmiany w wyglądzie organizmu, ruchy i dźwięki) emitowane przez jednostkę, będące dla kogoś innego wskazówką przeżywania przez tę osobę określonej emocji.
Slajd 3
Temat prezentacji zmusza nas do postawienia kilku pytań. Po pierwsze, czy ludzie wyrażają emocje w taki sam sposób, niezależnie od kultury w której żyją. Po drugie, czy w poszczególnych kulturach wyraża się emocje tak samo często i intensywnie.
Slajd 4
Psychologowie na ogół akceptują tezę, zgodnie z którą istnieje zbiór emocji podstawowych, podobnie doświadczanych przez różnych ludzi na całym świecie i rozpoznawanych na podstawie tych samych sygnałów ekspresji. Inne emocje, określane mianem pochodnych, są według nich mieszanką różnych emocji podstawowych, a ich ekspresja jest odmienna w poszczególnych kulturach. Naukowcy nie zgadzają się jednak, które emocje są podstawowe, a które pochodne.
Gdy zwrócono się do czternastu wybitnych badaczy emocji z prośbą o wymienienie emocji podstawowych, nie było między nimi pełnej zgodności w stosunku do którejkolwiek z nich (Ortony i Turner, 1990).
Naukowcy badający zagadnienie emocji podstawowych przyglądają się podobieństwom w zakresie mimiki twarzy w różnych kulturach oraz reakcjom emocjonalnym niemowląt.
Slajd 5
Paul Ekman zaliczył do zbioru emocji podstawowych strach, złość, smutek, radość i wstręt. Argumentem, na rzecz takiej klasyfikacji jest badanie, które przeprowadził wraz z Friesenem na ludziach pochodzących z plemienia Fore.
Według Plutchika emocje podstawowe mają charakter adaptacyjny, a zaobserwować je można na różnych poziomach filogenetycznych. Do emocji podstawowych zaliczamy: strach, złość, smutek, radość, akceptację, wstręt, antycypację, zaskoczenie. Nie należy przywiązywać się do tego, jak je nazywamy. Wymienione emocje można bowiem opisać w kategoriach behawioralnych, mówiąc o zbliżaniu się do danego obiektu, oddalaniu się od niego, bądź też zachowywaniu wobec niego dystansu. W języku funkcjonalnym używalibyśmy kategorii ilustrujących sens lub celowość poszczególnych emocji, a gdybyśmy za podstawę przyjęli odczucia introspekcyjne, kluczowa byłaby intensywność odczuć.
Niektórzy badacze np. Fehr i Russel, Kirson i O'Connor uważają, że emocje podstawowe to te, które spontanicznie i łatwo przychodzą ludziom do głowy. Ludzie poproszeni o podanie różnych emocji najczęściej wymieniali miłość, strach, złość, smutek i szczęście.
Slajd 6
Zostawmy teraz na boku teoretyczne spory badaczy i przejdźmy do faktów, które wskazywałyby na możliwość istnienia pewnego zbioru podstawowych emocji. Ekman, Friesen i Tomkins wybrali fotografie wyrazów mimicznych, które ich zdaniem przedstawiały emocje rozpoznawalne we wszystkich kulturach. Zaprezentowano je badanym z Argentyny, Brazylii, Chile, Japonii i USA. Przedstawiciele wszystkich pięciu kultur podobnie interpretowali sześć eksponowanych emocji: złość, wstręt, strach, radość smutek i zdziwienie. Krytycy zarzucili temu badaniu, że wszystkie kultury, które objęło, były piśmienne, uprzemysłowione i stosunkowo nowoczesne. Obserwatorzy mogli więc nauczyć się (np. za pośrednictwem środków masowego przekazu), jak należy interpretować wyrazy mimiczne przedstawione na fotografiach.
Slajd 7
Drugim argumentem potwierdzającym tezę o istnieniu emocji podstawowych, a jednoczesnie odpierającym zarzuty krytyków, było dla Ekmana badanie, które przeprowadził razem z Friesenem (1971) na ludziach pochodzących z plemienia Fore oraz Amerykanach. Plemię Fore to lud zamieszkujący góry w Nowej Gwinei. Przed badaniem nie mieli oni kontaktu ani z europejską cywilizacją, ani z osobami rasy białej i żóltej. Osobom należącym do tego plemienia czytano krótkie historie np. "Przyszli jego przyjaciele i on jest szczęśliwy" lub "Jej dziecko zmarło i ona czuje się bardzo smutna" oraz pokazywano trzy fotografie. Przedstawiały one tego samego białego człowieka, na którego twarzy malowały się trzy emocje, a wśród nich ta, która pasowała do historii. Zadanie badanych polegało na wyborze odpowiedniego zdjęcia. Wyniki przedstawiają się następująco: radość 92%, złość 85,3 %, wstręt 83%, strach 80,5 %, smutek 70%, zaskoczenie 68 % oraz 42, 7 %( przy równoległym pokazywaniu strachu). Ekman i Friesen sfotografowali także twarze członków plemienia Fore wyrażające różne emocje i przeprowadzili symetryczne badanie na Amerykanach. Uzyskali bardzo podobne wyniki. Krytycy podejścia Ekmana zarzucają, że niektóre z historyjek dotyczyły emocji, na które inaczej reagują ludzie w kulturach indywidualistycznych, a inaczej w kolektywistycznych (np. obraza - w kulturze indywidualistycznej: gniew, kolektywistycznej: poczucie winy lub wstyd).
Slajd 8
Opisane dotychczas badania dotyczyły oceny rozpoznawania mimicznych wyrazów emocji i opierały się na założeniu, że jeśli dany wyraz mimiczny jest uniwersalny, to przedstawiciele różnych kultur powinni się zgadzać co do tego, jaką emocję przybiera twarz modela. Badania te nie odpowiadały jednak na pytanie, czy ludzie rzeczywiście przybierają spontanicznie te wyrazy twarzy, gdy doznają określonych emocji. Aby się tego dowiedzieć Ekman i Friesen (1972) pokazywali Amerykanom i Japończykom niezwykle stresujące bodźce, nagrywając kamerą wideo bez wiedzy osób badanych ich ekspresje mimiczne. Analiza materiału wykazała, że na twarzach reprezentantów obu grup pojawiały się takie same wyrazy mimiczne w tych samych momentach. Odpowiadały one wyrazom mimicznym uznawanym za uniwersalne na podstawie wyników badań nad rozpoznawaniem emocji.
Slajd 9
Badania porównujące sądy na temat ekspresji mimicznych u osób z Japonii, Polski, USA, Sumatry, Węgier i Wietnamu dowiodły wysokiej zgodności pomiędzy tymi różnymi populacjami (Biehl i in. 1997). Zauważono jednak pewne wyjątki. Dorośli Japończycy radzili sobie znacznie gorzej z rozpoznawaniem złości niż dorośli Amerykanie, Węgrzy, Polacy i Wietnamczycy. Z kolei dorośli Wietnamczycy radzili sobie gorzej z rozpoznawaniem wstrętu niż uczestnicy badania z wszystkich pozostałych kategorii.
Slajd 10
Niemowlęta posiadają prawdopodobnie zdolność interpretowania wyrazu twarzy innych osób, a także pewnego rozumienia znaczenia tych ekspresji mimicznych. Kiedy niemowlętom po serii zdjęć ukazujących twarze wyrażające pewien typ emocji (zaskoczenie, strach lub złość) pokazywano fotografię przedstawiającą inną emocję, reagowały na nią ze zwiększonym zainteresowaniem. Ekspresja zaskoczenia, strachu czy złości odbierana była inaczej, nawet przez tak małe dzieci. Przejawiały one bardziej pozytywne zachowania (poruszanie się w kierunku obiektu, uśmiech) wobec ekspresji mimicznych wyrażających uczucia związane ze szczęściem oraz bardziej negatywne zachowania (oddalanie się, marszczenie czoła) wobec ekspresji mimicznych związanych ze złością (Serrano i in. 1992).
Slajd 11
Badania na niemowlętach przeprowadzone przez Camrasa i in. (1992) są argumentem na rzecz tezy o istnieniu uniwersalnego zbioru emocji. Badacze odwiedzili w domach pięcio- i dwunastomiesięczne dzieci w Stanach Zjednoczonych i Japonii. Eksperymentatorzy poddali każde dziecko procedurze, w ramach której łapano niemowlę za nadgarstki i krzyżowano je na brzuszku. Reakcję każdego dziecka filmowano. Niemowlęta z obu kultur poruszały mięśniami twarzy według tego samego wzorca, czego rezultatem były bardzo podobne sposoby ekspresji doznawania przykrości. Podobny odsetek niemowląt japońskich i amerykańskich wyrażał niezadowolenie poprzez wydawanie dźwięków oraz opór fizyczny.
Slajd 12
Spontaniczne ekspresje emocji są w znacznym stopniu uniwersalne dla całego gatunku ludzkiego. Inaczej jest w sytuacji w której ludzie chcą dobrowolnie pokazać innym w sposób niewerbalny, że przeżywają określone stany emocjonalne. Ekman i Friesen wymienili dobrze nam znane typy sygnałów niewerbalnych, do których zaliczamy:
EMBLEMATY -gesty, które zastępują określone słowa i frazy, wyrażają konkretne emocje i postawy.
ILUSTRATORY - gesty towarzyszące wypowiedziom, które zmieniają się wraz ze stopniem pobudzenia emocjonalnego np. zaciskanie pięści, machanie rękami.
REGULATORY - gesty organizujące całość sytuacji komunikacyjnej. Zaliczamy do nich np. tempo mówienia, przerwy, intonację pytającą lub kończącą frazę, wzrokowe sygnały zamiaru przejęcia inicjatywy lub chęci przekazania głosu któremuś z pozostałych uczestników konwersacji, lekkie potakiwanie głową w celu podtrzymania rozmowy itp.
ADAPTATORY - gesty zapewniające większy komfort danej osobie, np. zmiana pozycji na krześle, oparcie się o ścianę, założenie nogi na nogę, poprawianie włosów itp.
WSKAŹNIKI UCZUĆ - gesty przekazujące odbiorcy aktualny stan ducha nadawcy. Są to ekspresje emocji, wyrażane głównie twarzą, parajęzykiem, tonem głosu i pozycją ciała np. marszczenie brwi mające być oznaką zniecierpliwienia, podnoszenie brwi by okazać zdziwienie.
Ze wszystkich sygnałów, które wysyłamy swojemu otoczeniu społecznemu jedynie wskaźniki uczuć mają z całą pewnością charakter ponadkulturowy.
Slajd 13
Według Ekmana i Friesena (1969) kultury różnią się pod względem reguł dotyczących sposobów wyrażania uniwersalnych emocji, a zwłaszcza stosowności okazywania każdej z nich w określonych sytuacjach społecznych. Uczymy się ich w pierwszych latach życia, a w momencie wejścia w dorosłość są już tak dobrze przećwiczone, że stosujemy je niemal automatycznie. Uniwersalne wrodzone wyrazy mimiczne mogą wchodzić w interakcje z kulturowymi regułami okazywania emocji i wraz z nimi kształtować sposoby ekspresji emocji. Reguły okazywania emocji mogą skłaniać jednostkę do wzmacniania, neutralizowania, osłabiania lub maskowania uniwersalnych wyrazów mimicznych.
Slajd 14
Członkowie ludu Wolof z Senegalu żyją w kulturze, w której oczekuje się, że przedstawiciele wysokiej kasty będą wykazywać duże opanowanie swoich emocji, podczas gdy od reprezentantów niskich kast (szczególnie kasty griotów) oczekuje się większej chwiejności nastrojów. Griotowie są często wzywani by wyrażać niegodne emocje za członków szlachetnej kasty.
Howell (1981) stwierdził u Chewong, niewielkiej grupy tubylczych myśliwych i rolników z Malezji, istnienie zakazu wszystkich emocji z wyjątkiem strachu i nieśmiałości.
Slajd 15
Gniew jest na Zachodzie emocją niezależności. Averill (1982) stwierdził, na podstawie dzienników w formie kwestionariuszowej, prowadzonych przez grupę mieszkańców stanu Massachusetts, że incydenty gniewu występowały mniej więcej raz w tygodniu. W większości przypadków gniew dotyczył osób, które badany znał i lubił, a powodem była potrzeba potwierdzenia autorytetu lub niezależności albo poprawa własnego wizerunku. W Japonii, według Markus i Kitayamy (1991), uczucie to jest uważane za wysoce niestosowne w relacjach między krewnymi lub współpracownikami.
Slajd 16
Nawiązując do wcześniej przedstawionego badania Camrasa, nowsze badania wykazały, że jedenastomiesięczne dzieci z Chin okazały się mniej ekspresyjne. Widzimy więc, że kultura ma wpływ na wrodzone reakcje emocjonalne już na bardzo wczesnych etapach życia.
Slajd 17
W badaniu autorstwa Matsumoto, Amerykanie pochodzenia europejskiego, afrykańskiego, azjatyckiego i latynoskiego oglądali uniwersalne wyrazy mimiczne, a następnie oceniali, w jakim stopniu stosowne jest okazywanie tych emocji w różnych sytuacjach społecznych. Biali Amerykanie oceniali okazywanie pogardy jako bardziej stosowne niż Amerykanie pochodzenia azjatyckiego, wstrętu jako bardziej stosowne niż Amerykanie pochodzenia afrykańskiego i latynoskiego, a smutku jako bardziej stosowne niż czarni Amerykanie i badani pochodzenia azjatyckiego. W większym stopniu akceptowali okazywanie emocji w miejscach publicznych i w obecności dzieci niż badani pochodzenia latynoskiego, w obecności przygodnych znajomych - bardziej niż czarni Amerykanie oraz badani pochodzenia azjatyckiego i latynoskiego, a w obecności osób o niższym statusie - bardziej niż Amerykanie pochodzenia afrykańskiego i latynoskiego.
Slajd 18
McConatha, Lightner i Deaner (1994) porównali Amerykanów i Brytyjczyków pod względem kontroli emocjonalnej. Ustalili, że amerykańscy mężczyźni częściej niż mężczyźni z Wielkiej Brytanii stosują powtarzanie i hamowanie ekspresji emocji. Z kolei Brytyjki częściej niż Amerykanki angażowały się w procesy kontrolowania agresji.
Slajd 19
Badacze wysnuli hipotezę, że orientacje kulturowe powinny mieć wpływ na ekspresję emocji. Kultury możemy podzielić na indywidualistyczne i kolektywistyczne. Kultury indywidualistyczne kładą nacisk na potrzeby jednostki. Jednostka żyjąca w takiej kulturze oczekuje natychmiastowych nagród, wolności, równości, przyjemności osobistej oraz ekscytującego życia pełnego różnorodnych wrażeń. Kultury kolektywistyczne kładą nacisk na potrzeby grupy. Przypisują dużą wartość samodyscyplinie, akceptowaniu swej pozycji w życiu, szacunkowi do rodziców innych starszych osób, zachowaniu własnego wizerunku oraz pracy na rzecz długoterminowych celów (Triandis, 1994, 1995). Badacze wysnuli hipotezę, że orientacje kulturowe powinny mieć wpływ na ekspresję emocji. Wyrażanie negatywnych emocji może być akceptowalne, jeżeli jesteśmy członkami kultury indywidualistycznej i czynimy to by podkreślić naszą niezależność. W kulturze kolektywistycznej możemy wstrzymywać się od tego, aby zapobiec wystąpieniu konfliktów w grupie. Badania wykazały, że ekspresja emocji negatywnych może być zależna od typu kultury w jakiej żyjemy. W badaniu poproszono studentów ze Stanów Zjednoczonych i Kostaryki o wskazanie, jak komfortowo czuliby się, wyrażając emocje pozytywne i negatywne wobec osoby, która wywołała te emocje. Choć badanie nie wykazało różnic w zakresie komfortu związanego z wyrażaniem emocji pozytywnych, studenci będący przedstawicielami kultury indywidualistycznej wskazywali na wyższy poziom komfortu związany z wyrażaniem emocji negatywnych.
Slajd 20
Model stworzony przez Matsumoto (1991) rozszerza wcześniej zaprezentowaną teorię, wprowadzając dodatkowe rozróżnienie na emocje okazywane wobec swojej grupy oraz wobec obcych. Przedstawiciele kultur kolektywistycznych wyrażają więcej emocji pozytywnych i mniej emocji negatywnych w stosunku do "swoich", gdyż w takich kulturach przykłada się wielką wagę do harmonii wewnątrz grupy własnej. Okazywanie uczuć pozytywnych sprzyja utrzymaniu tej harmonii, a wyrażanie uczuć negatywnych stanowi dla niej zagrożenie. Kultury kolektywistyczne sprzyjają częstszemu wyrażaniu emocji negatywnych wobec członków grup obcych, by rozróżnić "swoich" od "obcych" oraz wzmocnić związki łączące członków własnej grupy przez zbiorowe wyrażanie emocji negatywnych w stosunku do członkow grup obcych. Przedstawiciele kultur indywidualistycznych okazują więcej emocji negatywnych, a mniej pozytywnych członkom własnej grupy, gdyż harmonia i spójność postrzegane są w nich jako mniej istotne, a zatem dopuszcza się wyrażanie emocji, które mogą zagrażać tej spójności. Dopuszcza się w nich wyrażanie uczuć pozytywnych i tłumienie uczuć negatywnych wobec członków obcych grup, gdyż przykłada się tam mniejszą wagę do różnicowania grupy własnej i obcych.