Prowadzenie działalności gospodarczej wymaga dysponowania odpowiednim majątkiem, na który składają się środki rzeczowe (budynki, maszyny, pojazdy, materiały, wyroby gotowe itp.) i pieniężne. Dokonując klasyfikacji kapitałów (funduszy) odpowiada się na pytanie: kto wyposażył przedsiębiorstwo w środki gospodarcze i na jakich warunkach?

W jednostce gospodarczej pojęcie kapitału czy funduszu wiąże się ze stanem posiadania określonego majątku i jest podstawową kategorią ekonomiczną oznaczającą środki, z których zostały sfinansowane składniki majątkowe tychże jednostek.

Majątek firmy może być rozpatrywany z punktu widzenia rodzaju środków, które się na ten majątek składają, bądź źródeł jego pochodzenia. Dzięki klasyfikacji rodzajowej środków gospodarczych można ustalić wartość każdej wyodrębnionej grupy tych środków co umożliwia wykazanie składu (udziału w łącznym majątku środków trwałych, zapasów, należności itp.) czyli struktury majątku posiadanego przez jednostkę gospodarczą.

Z punktu widzenia źródeł pochodzenia czyli finansowania środków gospodarczych można umownie przypisać poszczególnym częściom tego majątku poszczególne źródła finansowania: fundusze własne i obce. Przyjmuje się, że majątek trwale zaangażowany w jednostce pochodzi przede wszystkim z funduszy (kapitałów) własnych, włożonych na stałe do jednostki. Poniższa tabela przedstawia strukturę oraz źródła pochodzenia majątku oraz zachodzące między nimi związki:

ŚRODKI GOSPODARCZE	ŹRÓDŁA POCHODZENIA
Majątek trwały	Fundusze (kapitały) własne
Rzeczowe składniki majątku obrotowego (materiały, towary, wyroby gotowe, produkcja nie zakończona)
		Kredyty bankowe i pożyczki
Pozostałe składniki majątku obrotowego (środki pieniężne, należności itp.)	Pozostałe fundusze obce (zobowiązania wobec dostawców, zobowiązania inne)

Istnieje kilka różnych kryteriów podziału kapitałów i funduszy przedsiębiorstwa niezbędnych dla właściwej oceny sytuacji finansowej jednostki gospodarczej.

Poniżej przedstawiony jest schemat podstawowej klasyfikacji kapitałów i funduszy jednostek gospodarczych:

KAPITAŁY WŁASNE KAPITAŁY OBCE

KAPITAŁY PODSTAWOWE O OBROTOWE

KAPITAŁY KAPITAŁY KREDYTY POŻYCZKI KAPITAŁY

ZAŁOŻY- TWORZONE BANKOWE I KREDYTY WŁASNE

CIELSKIE HANDLOWE

KAPITAŁY KAPITAŁY,

REZERWOWE FUNDUSZE

SPECJALNE

ZAKŁADOWY FUNDUSZ ZOBOWIĄZANIA DŁUGOTERMINOWE

ŚWIADCZEŃ SOCJALNYCH ZOBOWIĄZANIA KRÓTKOTERMINOWE

FUNDUSZ ZAŁOGI

INNE FUNDUSZE SPECJALNE

Podstawowy podział kapitału najogólniej określanego jako źródło finansowania aktywów, czyli rzeczowych i pieniężnych składników majątku według kryterium własności wyróżnia dwie grupy, a mianowicie

1. kapitały (fundusze) własne

2. kapitały (fundusze) obce

Kapitały własne powstają z pierwotnych wkładów właścicieli (udziałowców, akcjonariuszy) a także z zysków osiąganych przez jednostkę gospodarczą w trakcie jej działalności ( rezerwy, fundusze przeznaczone na określone cele).

Zwiększenie kapitału własnego może więc następować przez wnoszenie nowych wartości i powierzenie ich jednostce gospodarczej lub wskutek nadwyżki osiągniętej w rezultacie działalności gospodarczej jednostki. Wycofanie (części lub całości ) wartości powierzonych jednostce do dyspozycji lub poniesienie przez nią straty na skutek prowadzonej działalności powoduje zmniejszenie kapitału własnego.

W związku z potrzebą ustalenia źródeł pochodzenia kapitałów i funduszy wyodrębniono, na podstawie kryterium momentu powstawania kapitałów i funduszy własnych:

1. kapitały (fundusze) założycielskie

2. kapitały (fundusze) tworzone

czyli mogą to być wnoszone w momencie powstawania firmy wkłady właściciela, wpłaty wspólników, udziałowców lub akcjonariuszy oraz fundusze przekazywane przez organy założycielskie przedsiębiorstw państwowych noszące miano kapitałów założycielskich, zakładowych czy też podstawowych .lub tworzone w trakcie działalności firmy kapitały rezerwowe i zapasowe oraz kapitały (fundusze) specjalne .

Kapitał podstawowy (założycielski) jest to pierwotny wkład właścicieli (udziałowców, akcjonariuszy) wniesiony przy założeniu jednostki gospodarczej, ewentualnie później uzupełniony-podwyższony przy czym stan kapitału podstawowego powinien być zgodny z danymi z rejestru handlowego, umową spółki bądź ze statutem jednostki gospodarczej.

Kapitał zapasowy odzwierciedla źródła sfinansowania aktywów przez jednostkę gospodarczą w trakcie jej działalności. Tworzy się go z zysku osiąganego przez firmę oraz z dopłat udziałowców i akcjonariuszy. W związku z tym kapitał zapasowy stanowi wyraz samofinansowania.

Z prawnego punktu widzenia tworzenie kapitału zapasowego może być ustawowe (obligatoryjne), gdy przepisy prawa zobowiązują do dokonania odpisów z zysku i dobrowolne czyli zależne od decyzji organów firmy. Kapitał zapasowy służy do pokrycia straty bilansowej.

Kapitały rezerwowe kształtują różnice z aktualizacji wartości środków trwałych i przeszacowania innych składników majątku, jeżeli różnice przeceny nie są ewidencjonowane w kosztach lub przychodach. Można je również tworzyć z zysku. Kapitały (fundusze) rezerwowe przeznaczone są na zapewnienie ciągłości funkcjonowania jednostki gospodarczej w tym także na pokrycie ewentualnych strat oraz na jej rozwój.

Kapitały (fundusze) specjalne tworzy się w celu sfinansowania określonych zadań. Zalicza się do nich

1. Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, tworzony w celu finansowania potrzeb socjalnych pracowników firmy np.:

• pomoc materialna pracownikom w postaci pożyczek lub zapomóg bezzwrotnych na przykład na cele mieszkaniowe

• finansowanie lub dofinansowywanie różnych form wypoczynku pracowników i ich rodzin

• działalność kulturalno-oświatowa lub sportowo-rekreacyjna.

Środki tego funduszu mogą pochodzić z różnych źródeł np.: ustawowy odpis dokonywany w ciężar kosztów firmy jednorazowo nie później niż w pierwszym kwartale roku kalendarzowego, odpisy z zysku, wpłaty pracowników tytułem częściowej odpłatności za świadczenia socjalne.

2. Fundusz załogi

3. Inne fundusze specjalne

Fundusz załogi i inne fundusze specjalne tworzone są wyłącznie z odpisów z zysku, a ich przeznaczenie określają odrębne dla każdego z nich przepisy.

Kapitał własny wyraża wielkość kapitałów lub funduszy własnych, które stanowią źródło pochodzenia dla odpowiadającej im kwotowo części środków gospodarczych. Reszta środków gospodarczych, które nie zostały pokryte kapitałami\funduszami własnymi ma źródło pochodzenia w kapitałach\funduszach obcych. Mają one charakter zobowiązań danej jednostki wobec innych jednostek ( dostawców, banków, budżetu). Pełnia one rolę źródła pochodzenia do momentu spłaty zobowiązań, przy czym uregulowanie zobowiązań nie oznacza zaniku majątku obcego w jednostce. W międzyczasie bowiem powstają nowe zobowiązania z innych tytułów i o innych terminach spłaty. Zróżnicowanie terminów spłaty zobowiązań umożliwia kształtowanie przez jednostkę majątku obcego na pożądanym poziomie. Ważne jest przy tym zachowanie bezpiecznej relacji między własnymi i obcymi źródłami finansowania majątku jednostki. Zbyt duży udział kapitałów\ funduszy obcych może stanowić zagrożenie dla wypłacalności jednostki, a zatem i dla jej bytu.

Kapitały obce są dodatkowym źródłem finansowania majątku. Ze względu na różne rozłożenie w czasie terminów płatności zobowiązań jednostka gospodarcza może przejściowo wykorzystywać cudze środki jako źródło sfinansowania (pochodzenia) niektórych składników majątku w ujęciu rzeczowym.

Dzieli się je według kryterium określającego charakter kapitałów (rodzajowe) oraz czasu w jakim firma może dysponować kapitałami obcymi (czasowe).

Według kryterium rodzajowego wyróżnia się:

1. kredyty bankowe

2. pożyczki ( w bankach, u innych kontrahentów, od instytucji państwowych czy organizacji społecznych)

3. kredyty handlowe (kupieckie)czyli zobowiązania wobec kontrahentów, zobowiązania z tytułu leasingu finasowego, zobowiązania wobec pracowników, zobowiązania o charakterze publiczno-prawnym oraz wszelkie inne zobowiązania. Każde zobowiązanie firmy wobec innych jednostek lub osób stanowi kapitał obcy, który ma charakter przejściowy i musi być w oznaczonym terminie spłacony.

Według kryterium czasowego wyróżnia się

1. zobowiązania długoterminowe (okres spłaty na dzień bilansowy jest dłuższy niż rok) np. zobowiązania hipoteczne, długoterminowe kredyty bankowe na realizację zadań inwestycyjnych czy zobowiązania z tytułu leasingu finansowego środków trwałych

2. zobowiązania krótkoterminowe np. obrotowe kredyty krótkoterminowe, pożyczki, zobowiązania wobec budżetu różnych podmiotów gospodarczych lub osób fizycznych.

Operowanie kapitałami obcymi zwiększa koszty prowadzenia przedsiębiorstwa - obciążenia z tytułu odsetek i prowizji, dlatego u podstaw działalności każdej jednostki gospodarczej leży ograniczanie dopływu kapitałów obcych i dążność do jak największego udziału kapitału własnego w finansowaniu majątku. Na ogół przyjmuje się zasadę, że kapitałem własnym firma winna pokrywać tę część majątku, która charakteryzuje się stabilnością (długimi cyklami obrotu) i jest potrzebna do zapewnienia ciągłości i sprawności firmy, natomiast przedsięwzięcia bieżące , o krótkich cyklach obrotowych pokrywane są kapitałem obcym, zwłaszcza zobowiązaniami.

Biorąc pod uwagę kryterium podstawy finansowania kapitały (fundusze) dzieli się na:

1. kapitał (fundusz) podstawowy

2. kapitał (fundusz) obrotowy.

Jak już wcześniej podano kapitał podstawowy służy do finansowania majątku trwałego firmy oraz tej części majątku obrotowego, która charakteryzuje się stosunkowo długimi cyklami obrotowymi (np. utrzymanie stałego poziomu zapasów materiałowo-surowcowych) a kapitał obrotowy jest przeznaczony na finansowanie przejściowych potrzeb firmy.

W zależności od formy własności jednostki gospodarczej, a także od jej formy organizacyjnej majątek własny może występować pod postacią różnych kapitałów lub funduszy np. w spółkach majątek występuje pod postacią kapitału, w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jest to kapitał udziałowy, pochodzący z wkładów wspólników, a w spółce akcyjnej - kapitał akcyjny, pochodzący ze sprzedaży akcji. W obu typach spółek z wygospodarowanego zysku tworzone są kapitały: zapasowy i rezerwowy. W przedsiębiorstwach państwowych występuje fundusz założycielski jako fundusz powierzony oraz fundusz przedsiębiorstwa, którego źródłem jest wypracowany zysk. W spółdzielniach wyróżnia się odpowiednio fundusz udziałowy i zasobowy.

RODZAJ JEDNOSTKI GOSPODARCZEJ	NAZWA KAPITAŁU ZAŁOŻYCIELSKIEGO	NAZWY KAPITAŁÓW TWORZONYCH
Spółka akcyjna	KAPITAŁ AKCYJNY	KAPITAŁ ZAPASOWY KAPITAŁ REZERWOWY
Spółka z o.o.	KAPITAŁ UDZIAŁOWY	KAPITAŁ ZAPASOWY KAPITAŁ REZERWOWY
Spółka jawna i spółka cywilna	KAPITAŁ WSPÓLNIKÓW
Firma prywatna osoby fizycznej	KAPITAŁ WŁAŚCICIELA
Przedsiębiorstwo państwowe	FUNDUSZ ZAŁOŻYCIELSKI	FUNDUSZ PRZEDSIĘBIORSTWA
Spółdzielnia	FUNDUSZ UDZIAŁOWY	FUNDUSZ ZASOBOWY

Na skuteczność działania jednostki gospodarczej na rynku olbrzymi wpływ ma tzw. kapitał pracujący czyli kapitał obrotowy, który wpływa na zmiany w majątku firmy a w konsekwencji na wynik finansowy jaki firma osiąga w danym okresie.

Głównym źródłem finansowania środków gospodarczych jednostki jest kapitał (fundusz) powierzony, czyli wkład majątkowo-pieniężny wniesiony przez właściciela lub właścicieli - fundusz założycielski w przedsiębiorstwie państwowym, fundusz udziałowy w spółdzielni, kapitał akcyjny w spółce akcyjnej, kapitał udziałowy w spółce z o.o. oraz kapitał wspólników w spółce jawnej komandytowej i cywilnej.

Kapitał (fundusz) powierzony zwiększa:

• wniesienie nowych udziałów (wkładów) bądź wykupienie nowej emisji akcji,

• utworzenie kapitału udziałowego z kapitału akcyjnego lub odwrotnie.

Kapitał (fundusz) powierzony zmniejsza:

• obniżenie kapitału,

• przekształcenie kapitału udziałowego w kapitał akcyjny lub odwrotnie,

• zwrot części wkładów lub udziałów.

Kapitały (fundusze) samofinansowania stanowią głównie część wygospodarowanego zysku, która jest przeznaczona na uzupełnienie funduszy własnych jednostki gospodarczej - jest to fundusz przedsiębiorstwa w przedsiębiorstwie państwowym, fundusz zasobowy w spółdzielni, kapitał zapasowy i rezerwowy w spółce akcyjnej i spółce z o.o.

Może być zwiększany :

• z podziału zysku netto,

• z nadwyżki osiągniętej przy sprzedaży akcji powyżej wartości nominalnej po pokryciu kosztów emisji akcji,

• z dopłat akcjonariuszy i innych wspólników w zamian za przyznanie szczególnych uprawnień ich akcjom,

• z dopłat udziałowców i wspólników nie zwiększających kapitału powierzonego,

• na skutek przeszacowania (aktualizacji) środków trwałych.

Kapitał (fundusz) samofinansowania zmniejsza:

• pokrycie straty bilansowej,

• poniesienie wydatków na cele pokrywane z funduszu rezerwowego,

• pokrycie strat na działalności finansowanej z funduszu rezerwowego,

• przeniesienie funduszu rezerwowego na fundusz zapasowy na skutek niewykorzystania go zgodnie z przeznaczeniem.

Każda jednostka gospodarcza, której celem jest rozwój i przetrwanie na rynku winna dążyć do jak największego udziału kapitału własnego w finansowaniu majątku ponieważ udział kapitału obcego zwiększa koszty prowadzenia firmy czyli zmniejsza stan majątkowy a brak zachowania odpowiednich relacji między własnymi i obcymi źródłami finansowania majątku jednostki może zagrożenie dla jej wypłacalności i bytu.

1

---