Wstęp „Ksiecia” Niccolo M,,,,to wskazanie przez autora na to ,że ludzie ofiarowują księciu różne dary, aby mu się przypodobać, natomiast autor postanawia podzielić się własną wiedzą.
I
Autor wyróżnia republiki i księstwa. Księstwa mogą być dziedziczne albo nowe.
II O księstwach dziedzicznych
Najlepiej jest utrzymać księstwa dziedziczne przywykłe do panującego rodu, bo wystarczy tam nie naruszać zasad przodków i nie wyrządzać ludziom krzywdy. Ale gdyby książę władzę utracił, to przy pierwszym przewrocie w kraju władzę może z łatwością odzyskać.
III.O księstwach mieszanych
Ludzie w księstwach nowych zmieniają pana chętnie w nadziei, że poprawią swój los, ale często przekonują się, że tylko pogorszyli swoje położenie. Łatwo jest utrzymać kraje, które mają ten sam język co kraj nowego księcia, a do tego jeszcze nie są przyzwyczajone do wolności i aby je utrzymać wystarczy uśmiercić całą rodzinę panującego. Aby państwo utrzymać nie wolno zmieniać w nim praw ani zwiększać podatków. Lecz gdy zdobywa się kraj inny co do języka i co do zwyczajów, wtedy jest dużo trudniej. Najlepszym wtedy sposobem jest aby książę sam zamieszkał w takim kraju i doglądał czy nie ma w nim konfliktów i niepokojów. Dobrym tez sposobem jest zakładanie kolonii. Ale, gdy zamiast kolonii utrzymuje się w tym kraju armię wtedy jest niedobrze, bo armia zbyt dużo kosztuje, a ludzie stają się wrogiem księcia i mogą się mścić. Machiavelli twierdzi, że źle gdy się wojnę odkłada, bo jej się nie uniknie, a będzie to tylko z korzyścią dla przeciwników.
IV Dlaczego Królestwo Dariusza zdobyte przez Aleksandra nie powstało przeciw następcom Aleksandra po jego śmierci
Gdy Aleksander podbił państwo Dariusza, które rządzone było na sposób turecki, zabił Dariusza i jego rodzinę, później jego następcy nie mieli żadnych kłopotów, aby je utrzymać. Nie dziwić się więc należy łatwości z jaką Aleksander utrzymywał tak wielkie państwo azjatycki, bowiem ta łatwość nie należy od siły lecz od ustroju podbitego państwa.
V W jaki sposób należy rządzić miastami i księstwami, które przed podbojem miały własne prawa
Jeżeli podbite państwa rządzą się swoimi prawami to istnieją trzy sposoby aby je utrzymać:
1. Zniszczyć je
2. Założyć tam własną siedzibę
3. Zostawić im ich prawa, czerpać z niego dochody i stworzyć tam oligarchiczny rząd, który by dla księcia był przyjazny.
VI O nowych księstwach zyskanych orężem własnym i męstwem
Utrzymanie się nowego księcia przy księstwach zależy od jego dzielności, mniej od szczęścia. Nowy książę musi tam zamieszkać nie mając innego państwa. Ci którzy dzielnością dochodzą do władzy książęcej z trudem ją uzyskują, ale z łatwością utrzymują.
VII O nowych księstwach obcymi siłami i przez szczęście zyskanych
Ci, którzy dzięki szczęściu stają się ze zwykłych ludzi książętami, zostają nimi z małym trudem, lecz z ogromnym utrzymują się. Takimi książętami są ci, którzy dostali państwo za pieniądze, albo z czyjejś łaski.
VIII O takich którzy przez swoje zbrodnie doszli do władzy książęcej
Do władzy książęcej dojść można jeszcze na dwa sposoby, albo drogą zbrodniczą i niecną, albo tak, że człowiek prywatny dzięki poparciu innych obywateli stanie się władcą swojej ojczyzny.
IX O księstwie ustanowionym przez obywateli
Drugim sposobem dojścia do władzy jest wybranie na księcia przez obywateli lub tez przez możnych. Książę przez możnych wybierany jest wtedy kiedy lud nie chce aby uciskający go możni nimi rządzili. Kiedy obywatele wyzyskiwani są przez możnych , wybierają spośród swoich jednego, aby on stał na czele ich interesów i nimi rządził.
X W jaki sposób należy oceniać siły każdego księstwa
Określając jakość i siłę księstwa należy mieć na uwadze jedną rzecz: czy książę jest panem tego państwa, że w razie konieczności może działać samodzielnie, czy też musi opierać się na obcej pomocy.
XI O księstwach kościelnych
W zdobyciu państwa kościelnego trudności występują jedynie zanim się je posiądzie, ale utrzymanie go jest bardzo łatwe, bo oparte one są na zasadach religijnych i utrzymują one swego księcia bez względu na to jak postępuje.
XII O różnych rodzajach milicji i o wojsku najemnym
Najważniejszą rzeczą wszystkich państw jest dobre prawo i wojsko . Wojsko najemne i posiłkowe jest niebezpieczne i bezużyteczne, bo jest ono niezgodne, niewierne, tchórzliwe wobec nieprzyjaciół.
XIII O wojsku posiłkowym, mieszanym i własnym
Innym rodzajem wojsk jest wojsko posiłkowe, to wojsko jest dla księcia niebezpieczne, bowiem jeżeli książę przyzwie je do walki i ono odniesie klęskę-książę przegra, lecz jeżeli ono zwycięży to książę stanie się jego niewolnikiem. Wojsko własne to takie, które składa się z poddanych. Każdy mądry i roztropny książę znajdzie zawsze dobry sposób aby się dobrze uzbroić i wojsko powołać.
XIV O tym, co w zakresie spraw wojskowych należy księciu czynić
Głównym zadaniem księcia powinna być sztuka wojenna, aby utrzymał on swoje państwo musi dokładnie posługiwać się swoim wojskiem.
XV Za co chwali się lub gani ludzi, a szczególnie książąt
Niezbędnym jest dla księcia, który pragnie się utrzymać, aby potrafił nie być dobrym i zależnie od potrzeby posługiwał się lub też nie-dobrocią.
XVI O hojności i skąpstwie
Dla księcia dobrze byłoby uchodzić za hojnego, ale zbytnia hojność spowoduje, że książę nie będzie budził postrachu, bowiem jeżeli używa się jej tak jak się to powinno robić , nie zyska ona uznania, a wręcz przeciwnie, ściągnie na księcia hańbę skąpstwa.
XVII O Srogości i łaskawości, i co lepiej: miłość czy strach budzić
Każdy książę pragnie czy też pragnąć powinien by go uważano za litościwego, a nie za okrutnego. Książę który szanuje swoich poddanych nie powinien dbać o zarzut srogości, gdyż będzie bardziej ludzki ukarawszy kilku dla przykładu, Dla księcia o wiele bezpieczniej jest budzić strach niż miłość.
XVIII W jaki sposób powinni książęta dotrzymywać wiary
Rzeczą chwalebną dla księcia jest dotrzymywać słowa i postępować w życiu szczerze, a nie podstępnie. . Są dwa sposoby prowadzenia walki, jeden-prawem, drugi-siłą, pierwszy sposób jest ludzki, drugi zwierzęcy.
XIX Jak należy unikać ściągania na siebie pogardy i nienawiści
Książe powinien unikać rzeczy, które by go uczyniły nienawistnym i pogardzanym. Nienawistnym czyni księcia chciwość. Książe jest pogardzany, gdy uważa się go za zmiennego, Co do poddanych to książę musi się zawsze ich obawiać, aby nie spiskowali przeciw niemu. Książe nie powinien dbać o spiski jeżeli lud jest mu przychylny, lecz gdy jest mu wrogi, musi się go obawiać.
XX Czy twierdze tudzież wiele innych poczynań które książęta częstokroć przedsiębiorą, przynoszą pożytek czy szkodę
Książe który bardziej boi się swego ludu niż obcych, powinien budować twierdze, natomiast powinien zaniechać ich ten, który bardziej obawia się obcych niż ludu
XXI Jak powinien postępować książę, aby zyskać poważanie
Największą rzeczą przysparzającą księciu szacunek są wielkie przedsięwzięcia i dawanie dobrego przykładu. Książe powinien starać się o to, aby w każdej swojej czynności okazywać się wielkim mężem.
XXII O doradcach księcia
Rzeczą ważną dla księcia jest wybór ministra, bo zależnie od rozumu może wybrać dobrego lub złego.Są bowiem trzy rodzaje umysłów: jeden rozum sam przez się, drugi rozumie co mu inni pokazują, a trzeci nie rozumie sam przez się, ani gdy mu inni pokazują, pierwszy jest najwyborniejszy, drugi wyborny, a trzeci do niczego.
XXIII Jak należy wystrzegać się pochlebców
Książę powinien w państwie wybrać sobie kilku ludzi, którzy będą mogli mówić mu prawdę i to tylko w tych rzeczach, w których książę ich zapyta. Książe powinien radzić się zawsze, lecz tylko wtedy gdy sam chce, a nie wtedy gdy chce ktoś inny. Dobre rady, pochodzące od kogokolwiek, powinny wynikać z mądrości księcia, a nie mądrość księcia z dobrych rad.
XXIV Dlaczego książęta włoscy potracili swe państwa
Książęta włoscy potracili swe państwa z kilku ważnych powodów, po pierwsze przez wojsko, po drugie że książę miał ku sobie wrogo nastawiony lud, po trzecie nie umiał zabezpieczyć się przed możnowładztwem.
XXV Ile w sprawach ludzkich zależy od losu i w jaki sposób można mu się oprzeć
Niektórzy twierdzą, że całe nasze życie i wszystko co robimy zależy od losu i Boga, i że nie warto się trudzić aby to zmienić, lecz Machiavelli twierdzi, że nasze życie w połowie zależy od losu, w drugiej połowie od nas samych.
XXVI Wezwanie do objęcia przewodnictwa w Italii i uwolnienia jej z rąk barbarzyńców
Autor zastanawiając się nad możliwością zmiany władzy i zamieszania w Italii, dochodzi do wniosku, że nie ma lepszego czasu niż właśnie teraz. Machiavelli jako tego jedynego, który ma podnieść Italię przedstawia Wawrzyńca Wspaniałego.