Wskrzesić neandertalczyka

Niemieccy naukowcy, wspólnie z amerykańską firmą, planują zrekonstruować genom neandertalczyków, archaicznego ludzkiego gatunku, który zamieszkiwał Europę w okresie od 300 tysięcy do 30 tysięcy lat temu, dopóki nie zastąpił go człowiek współczesny.

Rekonstrukcja wyglądu neandertalczyka, Muzeum Prehistoryczne w Eyzies.
Fot. AFP

Sekwencjonowanie czy dekodowanie DNA neandertalczyka nagle okazało się możliwe dzięki połączeniu analiz starożytnego DNA prowadzonych przez doktora Svante Paabo z Instytutu Antropologii Ewolucyjnej im. Maxa Plancka w Lipsku oraz nowej metody sekwencjonowania DNA opracowanej przez firmę z Connecticut, 454 Life Sciences.

Genom do wstępnego odkodowania pochodzi z kości neandertalczyka sprzed 45 tysięcy lat, które znaleziono w Chorwacji. Ponieważ genom musi być stale naprawiany i zaczyna się rozpadać natychmiast po śmierci komórki, DNA przetrwałe w kościach neandertalczyka ma postać małych fragmentów o długości mniej więcej 100 jednostek. Tak się składa, że jest to właśnie długość najbardziej odpowiadająca urządzeniu 454, które potrafi także dekodować ogromne ilości DNA małym kosztem.

Odtworzenie genomu Neandertalczyka - częściowo bądź w całości - byłoby bezcenne dla zrekonstruowania wielu wydarzeń dotyczących prehistorii i ewolucji człowieka. Pomogłoby również odpowiedzieć na pytania: czy neandertalczycy i ludzie współcześni krzyżowali się miedzy sobą, czy archaiczni ludzie posługiwali się artykułowaną mową, jak był zbudowany mózg neandertalczyka, czy jego skóra była ciemna czy jasna, a także jak duża była populacja neandertalczyków.

Jednym z najważniejszych rezultatów, jakie naukowcy mają nadzieję uzyskać dzięki porównaniu trzech genomów - szympansa, człowieka i neandertalczyka - jest ustalenie, które geny czynią nas ludźmi. Genomy szympansa i człowieka różnią się tylko 1 procentem sekwencji genów. Analiza tych miejsc DNA, w których ludzie różnią się od dwóch pozostałych gatunków pomoże zrozumieć ewolucję specyficznie ludzkich cech. - A może nawet aspektów funkcji poznawczych - dodaje Paabo.

Stopień podobieństwa pomiędzy ludźmi współczesnymi i neandertalczykami jest od lat zawzięcie dyskutowany przez archeologów i nawet takie zagadnienia jak to, czy neandertalczycy posługiwali się językiem, nie zostały do tej pory rozstrzygnięte.

Paabo wierzy, że najlepszym sposobem udzielenia odpowiedzi jest analiza genetyczna. Zwrócił szczególną uwagę na gen zwany FOXP2, którego zmutowane formy u ludzi wydają się odgrywać rolę w kilku zaawansowanych aspektach języka.

Długoletnia dyskusja archeologów dotyczy tego, czy współcześni ludzie, którzy po raz pierwszy wkroczyli do Europy 45 tysięcy lat temu z Afryki krzyżowali się z neandertalczykami, czy też doprowadzili do ich wymarcia. - Krzyżowanie mogło być genetycznie korzystne dla ludzi - twierdzi Bruce Lahn, genetyk z Uniwersytetu w Chicago - ponieważ neandertalczycy byli dobrze przystosowani do zimnego klimatu Europy - epoka lodowcowa miała przecież trwać jeszcze 35 tysięcy lat - a także do lokalnie występujących chorób.

Dowody zawarte w ludzkim genomie sugerują krzyżowanie się z archaicznymi gatunkami - neandertalczykami lub innymi wczesnymi ludźmi - wskazuje Lahn.

Fragment czaszki neandertalczyka
fot. AFP

Jak dotąd nie znaleziono konkretnych dowodów krzyżowania się neandertalczyków z ludźmi współczesnymi -mówi Egholm. - Jednak może to wymagać analizy niemal całego genomu neandertalczyków, tak aby wykluczyć wszelką możliwość wymiany genetycznej.

Jeśli Paabo i 454 Life Sciences uda się zrekonstruować cały genom neandertalczyka, teoretycznie możliwe byłoby przywrócenie gatunku do życia poprzez wprowadzenie tego genomu do ludzkiej komórki jajowej (której własne chromosomy wcześniej usunięto) i rozwój neandertalskich zarodków w organizmach ochotniczek.

Być może, ten sposób byłby najlepszym z możliwych dla ustalenia, za co odpowiadał każdy z poszczególnych genów neandertalczyka. Naukowcy jednak szybko wskazują na wielkie problemy techniczne i etyczne takiego przedsięwzięcia.

Paabo zaznacza, że nie potrafi nawet sobie wyobrazić, jak taki projekt mógłby zostać zrealizowany, a zastrzeżenia natury etycznej  „całkowicie wykluczają taki eksperyment.”

Lahn opisuje zaś ten scenariusz jako  „z pewnością możliwy, ale futurystyczny.”

Jednak powtórnemu przyjściu na świat neandertalskiego dziecka towarzyszyłyby kontrowersje i poważne problemy moralne.

- Pierwsze, co przychodzi mi na myśl, to samotne dziecko pozbawione krewnych - mówi Ronald M. Green, etyk z Dartmouth College. Ryzyko byłoby większe, gdyby jak we  „Frankensteinie” Mary Shelley stworzyć samotnemu neandertalczykowi towarzyszkę życia. - To gatunek, z którym w historii konkurowaliśmy. Nie chcielibyśmy powtórzyć sytuacji, w której konkurują dwa zaawansowane ludzkie gatunki - mówi.

Zdaniem Greena w przyszłości mogą pojawić się argumenty za wskrzeszeniem neandertalczyków. - Jeśli ustalimy, że ten gatunek został niesłusznie zepchnięty ze sceny historii, istnieje rodzaj moralnego argumentu za jego przywróceniem - mówi. - Jednak status quo ma swoje zalety. Sama ciekawość nie może usprawiedliwiać działania, które okazałoby się katastrofą dla obu gatunków.

---