Najstarsza wiadomość pisana o Bardzie pochodzi z roku 1096. Podaje ją  Kosmas w "Kronice Czechów": "Albowiem w tym czasie książę Brzestysław II z całym swym wojskiem w Polsce nad brzegiem rzeki zwanej Nysa, po zburzeniu ich grodu zwanym Byrdo, daleko dalej nad tą samą rzeką podobnie zbudował bardzo mocny gród na wysokiej skale, skąd wziął (ów gród) nazwę Kamieniec".

Historia Sanktuarium

KOŚCIOŁY

    W pierwszej połowie XII w. w kaplicy zakonnej została umieszczona Figura Matki Bożej. Wkrótce sława cudownej Figury zaczeła zataczać coraz to szersze kręgi. Kaplica okazała się mała dla tłumów pielgrzymów. Około 1315 r. Mikołaj I, opat z Kamieńca, wybudował nowy kościół i w nim umieścił Figurę Matki Bożej. Nadano mu nazwę kościół "czeski", bowiem - jak głosiły przekazy - najpierw kaplicę, a następnie kościół wybudował czeski rycerz, który za przyczyną Matki Bożej Bardzkiej doznał łaski uzdrowienia.
    W początkach XV w. ruch pielgrzymkowy wzmógł się jeszcze bardziej. Istniejący kościół "czeski" nie mieścił już wszystkich wiernych. Dlatego w latach 1408 - 1411 opat kamieniecki Jan I, przy wsparciu finansowym księcia Jana i biskupa wrocławskiego Wacława Pisatowicza oraz magistratów Ząbkowic i Nysy, wybudował nowy kościół, powszechnie nazywany kościołem "niemieckim".
Oba kościoły połączono wspólną zakrystią i kruchtą. Figura Matki Bożej pozostała w starym kościele, który stał się teraz sanktuarium. W 1425 r. obydwa kościoły zostały spalone przez husytów. Kościół "czeski" odbudowano dopiero w 1436 r., a "niemiecki" około 1440 r.
     Po pożarze w 1525 r., podczas którego podobno zginął zakonnik ratujący Figurę, kościół "czeski" przez długi czas pozostawał w ruinie. Odbudowano go w 1661 r. dzięki staraniom opata Kaspra Kalusa. Przystąpiono również do budowy nowego kościoła "niemieckiego". w 1665 r. ukończono jego budowę. Konsekracja odbyła się w roku następnym, a dokonał jej biskup S. v Rostock.
Odbudowane kościoły nie mieściły jednak licznie przybywających pielgrzymów. Postanowiono więc je zburzyć i wybudować jedną, ale wystarczająco dużą świątynię.

KOŚCIÓŁ NAWIEDZENIA N.M.P.

    Barokowy kościół pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, wybudowany w latach 1686 - 1704 na miejscu kościołów "czeskiego" i "niemieckiego", może pomieścić około 5 tys. ludzi, ma 54,5 m długości, 26 m szerokości i 25 m wysokości.
     Kamień węgielny poświęcił w 1686 r. opat z Krzeszowa, sławny B. Rosa, wielki czciciel Matki Bożej Bardzkiej. Konsekracji kościoła dokonał 28 IX 1704 r. sufragan wrocławski biskup F.E. Barbo.
Niestety, nie udało się ustalić nazwiska projektanta świątyni. Według kronik proboszcza F. Millera projektantem kościoła był architekt M. Klein. Inni znawcy problematyki bardzkiej uważają, iż był to bliżej nieznany Włoch Quadro.
     Zgodnie z duchem baroku w kościele bardzkim wyeksponowane zostały tabernakulum, ambona, chrzcielnica oraz organy - elementy uważane wówczas za najważniejsze w wyposażeniu kościoła.

FIGURA MATKI BOŻEJ

    Figura Matki Bożej Bardzkiej to najstarsza drewniana rzeźba romańska zachowana na Dolnym Śląsku. Wykonana z drewna lipowego, mierzy 43,3 cm. Wnętrze Figury wydłutowano, a w jego górnej części umieszczono siedem rzędów liter, których znaczenia dotąd nie odszyfrowano. Zakomponowana frontalnie i symetrycznie rzeźba tworzy zwarty układ zbliżony do trójkąta. Siedząca na tronie Matka Boża przybrana jest w suknię i płaszcz, na głowie ma koronę o trójlistnych zębach. Dzieciątko Boże siedzi na kolanach Matki również frontalnie, nieznacznym odchyleniem od pełnej symetrii jest lekkie skręcenie górnej części jego tułowia oraz układ rąk. Matka Boża trzyma w wyciągniętej do przodu prawej ręce królewskie jabłko. Dzieciątko natomiast lewą rączką podtrzymuje opartą na kolanach Księgę, a prawą podnosi w geście błogosławieństwa.
Zadumana i z dobrocią uśmiechającą się Matkę Boża Bardzką niekiedy nazywa się "Madonną uśmiechniętą".
    Figura Matki Bożej Bardzkiej reprezentuje niezwykle rozpowszechniony w XI i XII w. typ "Madonny Tronującej". Historycy nie są zgodni co do tego, czyim jest dziełem i kiedy powstała. Prawdopodobnie Figura Matki Bożej pojawiła się w Bardzie w około 1110 r. i umieszczona była w kaplicy zamkowej. Według legendy, Maryja objawiła się w tej kaplicy pobożnemu młodzieńcowi, któremu przekazała swój wizerunek wraz z życzeniem, by w tym miejscu czczono ją w szczególny sposób.

OŁTARZ

    Obecny ołtarz w kościele Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, pochodzący z 1715 r., jest dziełem Mikołaja Richtera. Jego oryginalność polega na tym, iż nie tworzy on jednolitej całości, łączącej mensę z nastawą (retabulum). Dzięki ich rozmieszczeniu w różnych płaszczyznach uzyskano nowe efekty przestrzenne. Właściwie retabulum (nastawa) tworzy bogatą ramę okalającą obraz. Wysunięta do przodu mensa stanowi niezwykłą oprawę tabernakulum. Zwieńczenie tworzy Figura Matki Bożej Bardzkiej umieszczona w oszklonej szafce oraz rzeźbiona grupa Trójcy Świętej.
     Obraz w ołtarzu głównym - dzieło malarza Michała Willmanna, zwanego mistrzem śląskiego baroku - przedstawia scenę Nawiedzenia św. Elżbiety przez Matkę Najświętszą.
    W latach 1978-1980 w prezbiterium dokonano zmian. Poddając konserwacji cały ołtarz usunięto przemalowania mensy ołtarzowej, uzupełniono złocenia. Ze ścian zdjęto dwie duże tkaniny pochodzące z lat 1929-1931, zamiast nich umieszczono 8 nowych gobelinów, które wykonały I. Konarzewska i K. Szczepanek.

AMBONA

    Pochodząca z 1698 r. ambona to jeden z najstarszych elementów bardzkiego kościoła. Nazwisko twórcy jest nieznane, choć niektórzy wysuwają hipotezę, że wykonał ją J.J.Weiss, snycerz będący na usługach ówczesnego biskupa Franciszka Ludwika, prawdopodobnie fundatora kazalnicy. Ustawienie ambony jest zgodne z wymogami baroku, kaznodzieja ma przed sobą ludzi zgromadzonych w szerokiej nawie głównej.
    Posiada kształt czworoboczny i jest podwieszona. Podtrzymuje ją para aniołów z kartuszem herbowym. Na korpusie postać Chrystusa pośród Ewangelistów, zaś na baldachimie czterech Ojców Kościoła rzymskiego, grupa aniołków i stojąca w obłokach postać Boga Ojca. Całość niezwykle bogato zdobiona ornamentem akantowym.

ORGANY

    Wykonane w 1759 r. przez F.Eberharda organy bardzkie to jeden z najokazalszych instrumentów schyłkowego baroku zachowany na Dolnym Śląsku. Sporna jest osoba ich fundatora. Według jednych, był nim król pruski Fryderyk, inni utrzymują, iż parafia kamieniecka kupiła całe organy.
Ze względu na strukturę wewnętrzną, wielkość oraz unikatowy wystrój zewnętrzny organy są instrumentem wyjątkowo cennym, zarówno w skali krajowej, jak i europejskiej. Rokokową, piękną dekorację wykonał znakomity snycerz H.Hartman. W bogatym prospekcie wyróżnia się grupa przedstawiająca Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny. W kręgu chmur i promieni widać postać Boga Ojca oraz Chrystusa. Nad nim unosi się Duch Święty w postaci gołębicy.
     W 1875 r. świdnicka firma Braci Schlag, przeprowadzając remont organów, dokonała pewnych zmian w stosunku do stanu pierwotnego. Zmodernizowano zabytkową materię brzmieniową i elementy konstrukcyjne instrumentu. Obecnie organy posiadają 990 piszczałek drewnianych oraz 1998 metalowych.

CHRZCIELNICA

    Chrzcielnica, pochodząca z 1825 r., ma wysokość 2,5 m. Jej podstawa i czasza zostały wykonane z marmuru, a przykrywa z drewna. Część kamienną wykonał J.Groger z Lipowej k. Nysy, a drewnianą B. Kutzera z Czech. Na przykrywie umieszczono scenę chrztu Chrystusa. Całość kompozycji wieńczy postać Boga Ojca w obłokach.

KLASZTOR

W czasie pożaru w 1711 r. spłonął stary, drewniany klasztor. Na jego miejscu w latach 1712-1716 zbudowano obecny klasztor - murowany z kamienia, piętrowy, o nieregularnym rzucie zbliżonym do kształtu litery T. W 1933 r. przerobiono wysoki dach, dobudowując obecną górną kondygnacje, przez co budowla straciła pierwotny wygląd, ale klasztor zyskał pomieszczenia mieszkalne potrzebne do organizowania rekolekcji zamkniętych.
W 1900 r. nad portalem wejściowym umieszczono herb zakonny redemptorystów z łacińskim napisem Copiosa apud eum redemptio (tzn. "Obfite u Niego odkupienie").
    Obszerne korytarze klasztorne są sklepione ceglasto na gurtach, a w skrzydle głównym ozdobione kolistymi plafonami. Korytarz parteru przylegający do zakrystii jest zamknięty kratą i stanowi tzw. Kaplicę Wotywną. Górne korytarze na pierwszym piętrze mieszczą Muzeum Sztuki Sakralnej.

MUZEUM SZTUKI SAKRALNEJ

Powstało ono w 1967 r., a jego twórcą był O. Stanisław Golec, przy współudziale zespołu konserwatorów. Bogate zbiory malarstwa, rzeźby i rzemiosła artystycznego - w sumie ponad 1000 eksponatów - umieszczono w głównym skrzydle klasztoru na parterze, klatce schodowej oraz na pierwszym piętrze.

** W dziale malarstwa przeważają obrazy barokowe, zwłaszcza z XVIII wieku (np. "Zdjęcie Chrystusa z krzyża", "Adoracja Dzieciątka", "Opłakiwanie Chrystusa"). Warto też zwrócić uwagę na kolekcję portretów opatów - dobrodziejów kościoła bardzkiego (Jana Kaleta, Augustyna Neudecka, Tobiasza Ackermana).

** W dziale rzeźby znajduje się zbiór bardzkich figurek Matki Bożej z Dzieciątkiem oraz ponad 60 innych rzeźb barokowych i rokokowych różnego typu, a także ludowych świątków, co daje bogaty przegląd twórczości rzeźbiarzy.

** Niezwykle cennym zespołem zabytków są argentaria kościelne. Najokazalsza jest monstrancja ze złoconego srebra, ufundowana w 1674 r. przez opata kamienieckiego Fryderyka Steinera.

** Wiele jest też w muzeum innych wyrobów złotniczych, a także zabytkowych kap, ornatów i różnych pamiątek historycznych, związanych z tutejszym wielowiekowym kultem religijnym. Interesująca jest również kolekcja portretów opatów kamienieckich oraz obrazów i rycin z wizerunkiem Barda.

Pielgrzymki

    Koniec XVII i początek XVIII w. to "złoty okres" w dziejach Barda jako miejsca pielgrzymkowego. Rocznie przychodziło tu 120 do 150 tys. pielgrzymów, mszę odprawiało około 400 - 600 księży. Niejednokrotnie przybywali do Barda różni dygnitarze duchowni i świeccy, przedstawiciele najwybitniejszych rodów.
    W drugiej połowie XVIII w. nastąpił spadek liczby przybywających pielgrzymek. Wpłynęły na to wojny śląskie oraz ogólne osłabienie pobożności. Nawet biskupi wrocławscy przestali interesować się Bardem. Ostatnia w XVIII w. wizyta biskupa odbyła się w 1752 r. Dzięki staraniom cystersów, którzy pragnęli ożywić ruch pielgrzymkowy, papież Pius VI w 1797 r. nadał odpust zupełny na wieczne czasy tym, którzy w dniu dowolnie wybranym nawiedzą kościół w Bardzie, przystąpią do sakramentów świętych i pomodlą się w intencji Ojca Świętego.
     Wojny napoleońskie, a potem kasata klasztorów w Kamieńcu i w Bardzie (1810 r.) zahamowały odradzanie się ruchu pielgrzymkowego.
Jednakże dzięki staraniom kapłanów diecezjalnych kult Matki Bożej Bardzkiej wciąż był żywy. Pod koniec XIX w. wzrosła liczba pielgrzymek, do czego przyczyniła się m.in. budowa kolei żelaznej w latach 1871-1875, łączącej Wrocław z Międzylesiem.
    W 1900 r. do sanktuarium bardzkiego sprowadzono zgromadzenie redemptorystów. Duchowa posługa wiernych spowodowała, że już w pierwszym roku ich działalności liczba pielgrzymów wzrosła z 53 tys. do 62 tys., a liczba komunii - z 18 tys. do 24 tys.
     W okresie międzywojennym, obok tradycyjnych pielgrzymek, dużym powodzeniem cieszyły się pielgrzymki stanowe. Pierwsza stanowa pielgrzymka mężczyzn odbyła się w 1920 r., zorganizowana przez O. F.Fraza, a przewodniczył jej kardynał Bertram. Od tego czasu pielgrzymka mężczyzn organizowana jest każdego roku. Od 1930 r. organizowano również pielgrzymki młodzieży męskiej oraz różnych grup zawodowych, a od 1935 r. pielgrzymowały do Barda także niewiasty i młodzież żeńska.

RUCHOMA SZOPKA PANORAMICZNA

    Dla upamiętnienia 700 - lecia (1270-1970) pielgrzymowania do Barda w Sanktuarium została zbudowana szopka. W miejscu, w którym znajduje się ona obecnie do 1803 r. była krypta grzebalna dla zakonników. W 1930 r. zamierzano kryptę wykorzystać na kotłownię do planowanego centralnego ogrzewania kościoła, dlatego dokonano ekshumacji zwłok, kryptę oczyszczono. Instalacja ogrzewania nie doszła do skutku, a kryptę wykorzystywano jako magazyn. W 1967 r. redemptoryści postanowili urządzić w krypcie ruchomą szopkę. Jej głównym konstruktorem został brat zakonny W. Janik, po nim ojcowie K. Zymuła i R. Wantuch. W 1971 r. szopka została ostatecznie wykończona i udostępniona dla zwiedzających.

KAPLICA GÓRSKA

    Ponad miasteczkiem, po prawej stronie Nysy Kłodzkiej wznosi się Góra Bardzka, zwana również Kalwarią. Jest to, o czym się dziś często nie pamięta, odrębne miejsce kultu Maryjnego w Bardzie. Według przekazów w początkach XV wieku objawiła się Matka Boża płacząca nad niedolą, jaka czekała ludzi podczas nadciągającej wojny. Jako znak prawdziwości objawienia a zarazem jako pamiątkę po sobie, pozostawiła na skale objawienia ślady swoich stóp i rąk.
Na miejscu objawień w latach 1617 - 1619 wzniesiono kaplicę z kamienia łupanego.
    W 1608 r. kamień na którym widniały ślady "stóp" Matki Bożej, był jeszcze cały. Parę lat później został pokruszony przez pielgrzymów jako pewnego rodzaju relikwie. Dzisiejsza "stopka" znajdująca się za kaplicą jest zrobiona w późniejszym okresie, na pamiątkę tej właściwej. Natomiast w miejscu prawdziwej "stopy" obecnie stoi ołtarz.

DROGA KRZYŻOWA

    Do Górskiej Kaplicy prowadziły trzy drogi określane - w zależności od tego skąd przybywali pątnicy - jako czeska, polska i niemiecka.
Główna ("niemiecka"), zwana od czasów wystawienia kapliczek drogi Krzyżowej - Kalwaryjską, wiedzie przez malowniczy jar, którego dnem płynie potok, mający swe źródło w jego górnej części. Dalej droga wspina się stromymi zakosami na niższy szczyt, skąd rozciąga się piękny widok na miasto.
    Obecnie murowane stacje Drogi Krzyżowej zbudował proboszcz Fr.Miller w latach 1833-1839: są to prostokątne słupy o skromnych formach klasycystycznych.
    Z łąki nad prawym brzegiem Nysy prowadzi bardzo stroma ścieżka prosto na szczyt Kalwarii. Kiedyś chodzili nią z godną podziwu wytrwałością Czesi i dlatego nazwano ją "Czeską Drogą". W 1870 roku ze względu na bezpieczeństwo pielgrzymów, oficjalnie zabroniono tamtędy się przemieszczać.
    Trzecia droga, prowadząca do kaplicy przez wieś Janowiec, nazywała się "Polską Drogą". Zachowane stacje pochodzą z 1822 r. Po latach zapomnienia poddano je renowacji. Aktu ich ponownego poświęcenia dokonał w 1988 r. ks. Bp. J.Pazdur z Wrocławia.

KAPLICE MATKI BOŻEJ BOLESNEJ

    Pomiędzy stacjami Drogi Krzyżowej znajduje się siedem murowanych kapliczek ze scenami: Proroctwa Symeona, Ucieczki do Egiptu, Pozostania Pana Jezusa w Świątyni, Spotkania na Drodze Krzyżowej, Śmierci Jezusa na Krzyżu, Zdjęcia z Krzyża i Złożenia do grobu. Pochodzą one z początku XVIII wieku, zaś obrazy w nich namalowane z 1894 roku. Po II wojnie światowej kapliczki uległy znacznemu zniszczeniu. W 1987 roku wszystkie kapliczki wyremontowano.

"STUDZIENKA MARYI"

    W połowie drogi do Górskiej Kaplicy znajduje się "Studzienka Maryi", z której wytryskuje źródło wody, znane już od przeszło 300 lat. Tradycja przypisuje mu właściwości lecznicze, szczególnie przy chorobie oczu i bólu głowy. Obecna obudowa źródła w postaci murowanego domku pochodzi z roku 1893. Obraz nad wejściem, przedstawiający Jezusa i Samarytankę przy studni Jakuba, namalował w 1895 r. Knauer z Nysy.

KAPLICE RÓŻAŃCOWE

    Po przeciwległej stronie Góry Bardzkiej, na północny wschód od kościoła, wznosi się niewielkie wzgórze zwane dawniej Łysą Górą, a obecnie Górą Różańcową.
    Po objęciu Barda przez Redemptorystów zaczęto zastanawiać się, w jaki sposób można urozmaicić pielgrzymom pobyt w Bardzie. Podjęto decyzję o zbudowaniiu trasy różańcowej z kaplicami.
    Ówczesny superior klasztoru O. Franz w latach 1902-1904 wykupił z rąk prywatnych właścicieli dość znaczny obszar na południowym stoku (łatwo dostępny nawet dla ludzi starszych i chorych) i przy pomocy inż. drogowego Pawła Kastnera wytyczył tam aleje o szerokości 5 m i długości 1740 m, obiegająca całość w czworobok i obsadził ją ponad 600 lipami i klonami.
    Chociaż budowę kaplic rozpoczęto w 1904 r. plan do dziś nie został w pełni zrealizowany. z zaplanowanych 17 kaplic brak jeszcze trzech: Nawiedzenia, Wniebowstąpienia Pana Jezusa i Wniebowzięcia NMP. Każda kaplica utrzymana jest w innym stylu (głównie posiadają formy neoromańskie, neogotyckie bądż neobarokowe), umieszczone w nich drewniane rzeźby są prawie naturalnej wielkości.

---