Jerzy Ficowski

Poeta, pisarz, publicysta, tłumacz. Urodzony w 1924 w Warszawie, zmarł w 2006 tamże.

Jerzy Ficowski od samego początku swego życia związany był z Warszawą. Tutaj przyszedł na świat 4 września 1924 roku. Urodził się w rodzinie inteligenckiej. Jego ojciec, Tadeusz, był prawnikiem, matka, Halina z domu Średnicka, była urzędniczką. W Warszawie przyszły poeta uczęszczał do szkoły powszechnej, a potem w 1937 poszedł do gimnazjum. Najpierw było to Gimnazjum im. S. Staszica, a później słynne Gimnazjum im. J. Zamoyskiego. Wybuch wojny w 1939 przerwał Ficowskiemu naukę. W czasie okupacji podjął ją na tajnych kompletach. W 1941 Ficowski zamieszkał we Włochach pod Warszawą. To właśnie tam, warto na to zwrócić uwagę, wzrastało i wychowywało się wtedy kilku przyszłych polskich pisarzy, a wśród nich Marek Nowakowski i Wojciech Albiński. Środowisko, w którym przebywał wówczas Jerzy Ficowski, związane było z konspiracją. On sam wkrótce wstąpił do Armii Krajowej. W 1943 został aresztowany przez Niemców i osadzony na Pawiaku. Z więzienia udało mu się wyjść i w okupowanej Warszawie doczekał do wybuchu Powstania. Wziął w nim udział i walczył w pułku "Baszta" na Mokotowie, został odznaczony Krzyżem Walecznych. W konspiracji używał pseudonimu "Wrak".

Po Powstaniu Ficowski trafił do niemieckiej niewoli. Był więźniem obozów jenieckich na terenie Rzeszy. Do Polski powrócił tuż po wyzwoleniu w 1945. Zamieszkał - tak jak wcześniej - we Włochach. W 1946 rozpoczął studia na Uniwersytecie Warszawskim i do 1950 studiował tam socjologię i filozofię.

Debiut literacki Ficowskiego przypada dokładnie na ten sam rok, w którym poeta zapisał się na studia. Tym pierwszym ogłoszonym drukiem utworem był zamieszczony w szesnastym numerze "Dziś i jutro" wiersz pt. "Ptakom niebieskim". Od 1946 Ficowski pisze i drukuje nie tylko wiersze, ale także recenzje i artykuły poświęcone kulturze i literaturze - między innymi w "Odrodzeniu" - sięga także do literatury obcej i tłumaczy z hiszpańskiego wiersze Garcii Lorki. W 1948 ukazał się pierwszy tomik poetycki Ficowskiego zatytułowany "Ołowiani żołnierze". W tym samym roku pisarz został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich, a w 1950 ożenił się z Wanda Komalą.

Ficowski od samego początku traktował swoje pisanie jako rzecz wyjątkową i niezwykłą. Uważał - i mówił o tym wielokrotnie - że wiersz powstaje w momencie uroczystym, nieomal świętym. Poeta niewątpliwie umiał takie momenty wychwycić i twórczo wykorzystać. Jego droga pisarska, która rozpoczęła się w drugiej połowie lat czterdziestych, w czasach dramatycznych zmian dotykających Polskę i jej kulturę, od samego początku była oryginalna. Wynikało to między innymi z fascynacji kulturą cygańską. Na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych Ficowski wędrował po Polsce razem z taborami cygańskimi. Tam poznawał język, obyczajowość i codzienne życie tej niezwykle barwnej społeczności. Wtopienie się w cygańską społeczność dawało Ficowskiemu także ważne wówczas poczucie bezpieczeństwa. Wśród Cyganów ubecy nie mogli pisarza inwigilować. W 1949 Ficowski został przyjęty do prestiżowego angielskiego towarzystwa badającego folklor cygański Gypsy Lore Society. Cyganom pisarz poświęcił wiele lat swego życia i wiele o tej niszczonej w peerelu kulturze napisał. W 1954 wyjechał na Węgry, aby poznać życie tamtejszych Cyganów.

Zbliżenie do wspólnoty cygańskiej miało ogromny wpływ na twórczość autora "Pisma obrazkowego". W jego poezji wyraźnie można dostrzec ślady cygańskich pieśni. Ficowski także przekładał poezję cygańska na język polski. Efektem tych zainteresowań i badań był wydany w 1953 tom szkiców poświęconych historii i życiu Cyganów pt. "Cyganie polscy". Ficowski sięgnął tutaj do źródeł, przedstawiał dzieje cygańskie od XV w. poczynając, przywołał legendy i fakty wiążące się z ich barwną kulturą. Na tym jednak nie poprzestał i swoje badania nad dziejami Cyganów prowadził dalej. Warto więc odnotować, że kolejna, znacznie poszerzona i rozbudowana monografia Cyganów, tym razem zatytułowana "Cyganie na polskich drogach", ukazała się w 1965 roku.

W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych Ficowski współpracował z wieloma pismami literackimi, między innymi z "Twórczością", "Nową Kulturą", "Współczesnością", a także, jako autor utworów dla dzieci, z "Płomyczkiem" i "Płomykiem". W 1956 został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi.

Ficowski był pisarzem o wielostronnych zainteresowaniach i zdolnościach. Świat cygański nie był jedynym obszarem jego badań. Wojna i dramat zagłady Żydów wzbudziły w nim potrzebę oclenia także tej kultury od zapomnienia. Jednym z owoców tego zainteresowania był poemat pt. "List do Marka Chagalla", wydany drukiem w 1957. Ale postacią, którą Ficowski zajął się w sposób szczególnie dokładny, był Bruno Schulz. W 1967 Ficowski wydał pasjonujące i przynoszące wiele informacji szkice o życiu tego niezwykłego artysty pt. "Regiony wielkiej herezji". Ficowski - jak sam pisze - zachwycił się "Sklepami cynamonowymi" Schulza jeszcze w czasie wojny. Kiedy dowiedział się o tragicznej śmierci ich autora, postanowił jego twórczość - nie tylko literacką, ale także plastyczną - badać dalej i opatrywać ją komentarzami. Miał to być rodzaj literackiego hołdu dla Schulza.

W 1968 Jerzy Ficowski ożenił się po raz drugi. Jego żoną została pisarka Elżbieta Bussold. Dwa lata później pisarz został członkiem Polskiego PEN Clubu i od 1972 był w jego zarządzie.

W grudniu 1975 Ficowski podpisał słynny "Memoriał 59" w proteście przeciwko proponowanym zmianom w Konstytucji. Był to początek jego działalności opozycyjnej w peerelu. W roku następnym jego twórczość objęto zakazem druku, który utrzymano aż do 1980. W 1977 PEN Club przyznał pisarzowi nagrodę za przekłady poetyckie. Ale od 1977 Ficowski publikował już tylko w drugim obiegu, przede wszystkim w "Zapisie", a od 1978 należał do Komitetu Samoobrony Społecznej KOR. Jeździł na procesy radomskie, opracowywał oświadczenia i odezwy korowskie, między innymi jest autorem odezwy KOR wydanej 11 listopada 1978 w sześćdziesiątą rocznicę odzyskania niepodległości. W 1979 w niezależnym wydawnictwie NOWA ukazał się tom jego wierszy pt. "Gryps".

W stanie wojennym Ficowski nadal współpracował ze środowiskami opozycyjnymi wobec komunistycznej władzy. Zawsze podkreślał, że chce być człowiekiem wolnym. Chciał też zawsze żyć w świecie wolnym i uwolnionym od agresji. W swojej twórczości, a głównie w swojej poezji, przedstawiał świat, który jest podlega baśniowym przemianom. Ficowskiego interesowało pogranicze jawy i snu. To w tym niezwykłym miejscu odkrywał tajemnice świata, jego kolory i głębię. Ficowski był pisarzem o niezwykłej wrażliwości na słowo. Język stanowił dla niego kopalnię możliwości znaczeniowych, pisarz chciał je wydobywać, poznawać i utrwalać.

W 1981 i w 1984 udało mu się wyjechać kolejno do Izraela i Wielkiej Brytanii w związku z badaniami nad literaturą żydowską. W 1984 Ficowski został odznaczony przez rząd londyński Medalem Wojska. W tym samym roku otrzymał nagrodę Fundacji A. Jurzykowskiego, a w 1986 za twórczość poświęconą ratowaniu pamięci Żydów nagrodę literacką "Kacetnika" przyznawaną w Izraelu. W 1988 należał do Komitetu Społecznego organizującego obchody 45-lecia powstania w Gettcie Warszawskim.

W 1989 został członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. W 1992 przewodniczył Komitetowi Obchodów 100-lecia urodzin i 50-lecia śmierci Brunona Schulza przy SPP.

Jerzy Ficowski zmarł w Warszawie 9 maja 2006. Pochowany został w Warszawie na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Twórczość (wybrane pozycje, bez przekładów i prac edytorskich):

• "Ołowiani żołnierze", Warszawa 1948

• "Cyganie polscy. Szkice historyczno-obyczajowe", Warszawa 1953

• "Wiersze wybrane", Kraków 1956

• "Moje strony świata" [wiersze], Warszawa 1957

• "Syrenka" [wiersze dla dzieci], Warszawa 1957

• "Gałązka z drzewa słońca" [baśnie cygańskie], Warszawa 1961

• "Pismo obrazkowe" [wiersze], Warszawa 1962

• "Kolorowy kalendarzyk" [wiersze dla dzieci], Warszawa 1964

• "Cyganie na polskich drogach", Kraków 1965

• "Regiony wielkiej herezji. Szkice o życiu i twórczości Brunona Schulza", Kraków 1967

• "Zielona majka" [wiersze dla dzieci], Warszawa 1968

• "Czekanie na psa" [miniatury literackie], Kraków 1970

• "Gryps" [wiersze], NOWA, Warszawa 1979

• "Odczytanie popiołów" [wiersze], Londyn 1979

• "Errata" [wiersze], Londyn 1981

• "Okolice sklepów cynamonowych. Szkice, przyczynki, impresje", Kraków 1986

• "Pantareja" [wiersze], Kraków 2006

Autor: Wojciech Kaliszewski, grudzień 2007.

http://www.culture.pl/pl/culture/artykuly/os_ficowski_jerzy

---