GENEZA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH I ICH TEORIA.
I. Pojęcie słowa „międzynarodowy”.
Po raz pierwszy słowo to zostało użyte przez Jeremiego Benthama, jako definicja dziedziny prawa zwanego „Pra-wem Narodów”
Wzajemne powiązania.
a/ Polityczne (dyplomacja, umowy, traktaty, wojny)
b/ Ekonomiczne (handel i finanse),
c/ Kulturalne (migracje, aktywność misyjna, podróże nauczycieli, środki przekazu),
d/ Społeczne (aktywność różnych organizacji).
Powód nawiązywania stosunków - chęć realizacji własnych interesów.
II. Rozwój stosunków międzynarodowych.
Starożytność.
a/ do 1000r pne były to sporadyczne kontakty między stykającymi się rejonami,
b/ 500r pne - 200r ne nastąpił przełom dokonany przez rolnicze społeczności Chin, Indii, Bliskiego Wschodu, oraz państw leżących nad Morzem Śródziemnym.
Średniowiecze.
a/ otwarcie drogi morskiej między Europą a Chinami i Indiami,
b/ odkrycia geograficzne Ameryk.
Czynniki wpływające na rozwój stosunków.
a/ postęp ekonomiczny i technologiczny,
b/ niemożliwość opanowania świata przez jedno państwo,
c/ brak możliwości zdobycia dominacji w Europie przez jedno państwo,
d/ dominacja mocarstw Europy w świecie.
Kalendarium rozwoju stosunków.
a/ dominacja Portugalii, Hiszpanii, Francji i Anglii (zdobycze terytorialne, korzyści handlowe)
b/ traktat z Tordesillas (wprowadzenie w XVIw przez Portugalię globalnego systemu zdobyczy terytorialnych)
c/ wzrost konfliktów o dominację.
zmniejszenie się wpływów religii w Europie,
odstąpienie od krucjat na rzecz polityki siły,
kampania przeciwko Hiszpanii (po jej upadku walki sojuszników),
walka o przywództwo pomiędzy Anglią a Francją (wygrana przez Anglię mimo utraty Ameryki).
d/ zmiana sposobu uzyskiwania dominacji.
powstrzymanie w XVII wieku ambicji terytorialnych Francji i Anglii,
opanowanie morza przez Anglię,
uznanie że do bogactwa prowadzi handel i produkcja a nie tereny kolonialne.
e/ rozwój technologiczny w XIX wieku.
przejęcie zdobyczy europejskich przez Niemcy i USA,
wzrost potęgi militarnej i ekonomicznej Niemiec
f/ sytuacja w XX wieku.
przejęcie dominacji przez USA po II wojnie światowej.
utworzenie w 1947 roku w Genewie układu o cłach i handlu przez 23 państwa,
utworzenie w latach 50-tych EWG i EFTA,
osłabienie USA na rzecz państw Europy zachodniej.
g/ nowe tendencje.
malejące znaczenie państwa narodowego,
dążenie do dobrobytu zastąpiono dążeniem do bezpieczeństwa,
spadek znaczenia siły istotnych dla stosunków (rewolucja techniczna i stworzenie nowej broni, współzależność ekonomiczna, wspólne rozwiązywanie problemów globalnych)
III. Stosunki międzynarodowe jako dyscyplina.
Główne założenia jako nauki (potrzeba bezpieczeństwa i rozwoju, pokoju i wojny, porządku i sprawiedliwości)
Koncepcje badań na przestrzeni lat.
a/ Racjonalizm (edukacja, instytucje społeczne, ograniczenie przemocy)
b/ Liberalizm (wzrost ekonomiczny, wzrost zachodnich wartości)
c/ Badania konfliktów (przyczyny, wpływ mediów. Rola jednostki i grup).
Zadania stojące przed nauką.
a/ badania redukcjonistyczne (na poziomie jednostki),
b/ badania systemowe (na poziomie systemu międzynarodowego),
c/ teoria stosunków międzynarodowych
IV. Teoria stosunków międzynarodowych.
Podział ze względu na chronologię.
a/ Idealizm (okres międzywojenny),
b/ Realizm polityczny (okres po II wojnie światowej)
c/ Behawioryzm (lata 60-te)
d/ Postbehawioryzm (lata 70-te).
Podział według Handley Bull'a
a/ Klasyczne (opierają się na historii, filozofii, prawie)
b/ Naukowe (dowody logiczne i matematyczne)
Najnowszy podział teorii.
a/ Realizm (systemem jest Anarchia gdzie państwa prowadzą walkę o władzę w oparciu o militaryzm)
b/ Pluralizm (systemem jest społeczność światowa gdzie rządy mają na uwadze problemy globalne i ponad-narodowe)
c/ Strukturalizm (systemem jest centrum, gdzie klasy społeczne opierają się na sile ekonomicznej)
CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE.
I. Systematyka czynników.
Kryterium czasowe (historyczne, aktualne, potencjalne i ich wzajemne współrelacje)
Kryterium przestrzenne (narodowe i międzynarodowe czyli lokalne, regionalne, kontynentalne i globalne)
Kryterium strukturalne
a/ czynniki obiektywne (człowiek, klimat, obszar, zasoby, środowisko)
b/ czynniki subiektywne (idee, poglądy, programy polityczne, religie).
Kryterium dynamiki i intensywności oddziaływań.
a/ warunkujące procesy oddziaływań międzynarodowych,
b/ czynniki realizujące te procesy.
II. Czynniki warunkujące.
Środowisko geograficzne (położenie i ukształtowanie terenu)
a/ państwa morskie (ochrona przez wodę, ekspansja przez kolonie i rozwój własny)
b/ państwa kontynentalne (dążenia do rozciągłości, która obecnie nie zabezpiecza przed agresją),
c/ klimat (najlepszy dla rozwoju jest umiarkowany, ma wpływ na produkcję żywności, dostęp do wody itp.)
d/ najlepsze jest położenie kontynentalne takie jak Rosja.
Czynnik demograficzny. (zaludnienie, przyrost naturalny, wiek). W przeszłości większe znaczenie miała ilość a obecnie posiadany przez dane państwo potencjał ekonomiczny.
Czynnik narodowy.
a/ rzadkością są państwa jednonarodowe i jest to przyczyną :
konfliktów,
problemami samo istnienia i samodzielnego kraju,
b/ rozwiązywanie konfliktów (ochrona, przesiedlenie, wymiana, autonomie)
Czynniki ideologiczne.
Wpływają na nie struktury społeczno - ustrojowe państwa, oraz przynależność do odmiennych systemów.
Czynniki religijne.
Przez niego formują się narody, ale również jest pożywką kształtowania się ruchów nacjonalistycznych.
III. Czynniki realizujące.
Czynniki ekonomiczno - techniczne.
a/ potencjał gospodarczy (stanowi potęgę gdy jest świadomie wykorzystywany),
b/ postęp rodzi nowe dziedziny współpracy (kolejnictwo, telekomunikacja itd.),
c/ rozszerzony zasięg współpracy (Arktyka, kosmos, głębiny morza),
d/ wpływanie ekonomią na stosunki polityczne (pomoc lub sankcja)
Czynniki wojskowe.
a/ współczesny zakaz stosowania siły i groźby jej użycia,
b/ rozwijający się wyścig zbrojeń (broń konwencjonalna i nuklearna),
c/ znaczenie odstraszające posiadania broni jądrowej, polityczne oraz ekonomiczne (zrujnowanie rywala).
Czynniki organizacyjno - społeczne.
a/ instytucje państwowe i międzynarodowe wywierają wpływ na stosunki,
b/ istotna jest sprawność i przygotowanie służb zagranicznych.
Czynniki osobowościowe.
a/ wybitne jednostki (przywódcy państw, decydenci polityczni)
b/ stan zdrowia przywódców.
CO WPŁYWA NA BEZPIECZEŃSTWO I SUWERENNOŚĆ PAŃSTW.
I. Czynnik gospodarczy.
Polega na sile ekonomicznej państwa, które nie działa w pojedynkę lecz przeważnie łączy się w większe struktu-ry integracyjne.
Polega także na tym, że we współczesnym świecie kluczową rolę odgrywa grupa państw najsilniejszych G-7.
Elementem czynnika gospodarczego jest także zjawisko rozbudowywania zasięgu działania ponadnarodowych struktur gospodarczych (koncerny, konglomeraty, holdingi itd.).
Aktualnie miejsce państwa w systemie gospodarczym wyznacza jego rolę we współczesnym świecie. Zdecydowana większość państw jest przedmiotem działania wielkich przedsiębiorstw, co ma zasad-niczy wpływ na coraz bardziej zmniejszającą się ich suwerenność.
II. Czynnik finansowy.
Gospodarkę finansową większości państw kontroluje obecnie sieć głównych banków światowych.
Różne są metody działania (kredyty, pomoc finansowa, ustalanie kursów walutowych).
Skala korzyści bądź ujemnych skutków działań podejmowanych przez sieć bankową jest uzależniona w większości od stanu zadłużenia danego państwa.
Podporządkowywanie rynku finansowego nie jest tak widoczne jak np. działania militarne co jest groźne.
Państwa słabo rozwinięte nie są w stanie samodzielnie zaistnieć na rynku m międzynarodowym i z konieczności muszą wchodzić w porozumienia z potentatami finansowymi.
III. Czynnik technologiczny.
Postęp technologiczny jest głównym instrumentem za pomocą którego państwa próbują zdominować rynek.
Coraz to nowe zdobycze technologiczne wytworzone coraz to mniejszymi wydatkami finansowymi siłą rzeczy będą wypierać produkty stare i droższe.
Postęp technologiczny wpływa na zmniejszenie zapotrzebowania na siłę roboczą, które to zjawisko powoduje bezrobocie z którym z kolei nie mogą uporać się nawet najbardziej rozwinięte kraje.
IV. Czynnik ekologiczny.
Rozwój przemysłu w sposób zasadniczo negatywny wpływa na środowisko naturalne świata.
Postęp techniczny jest w rozumieniu ekologicznym złym zjawiskiem, jeżeli nie jest należycie kontrolowany.
Poprzez uprzemysłowienie świat stoi przed takimi zagrożeniami dla życia ludzkiego jak dziura ozonowa, topnienie lodowców, kurczenie się wielkich przestrzeni leśnych itd.
V. czynnik informacyjny.
Czynnik ten obejmuje środki techniczne masowej informacji, metody ich używania i wywierania wpływu na świadomość człowieka.
Główną rolę odgrywa sieć stacji telewizyjnych i radiowych, dodatkowo wzmacniania techniką satelitarną,
Informacja przekazywana coraz szybciej działa ponad granicami państw, również bez ich zgody.
Wielkie koncerny prasowe, telewizyjne, radiowe próbują (ze skutkiem) wpływać na światopogląd ludzkości w każdym zakątku świata cywilizowanego.
Informacja kulturalna, rozrywka nie dążą już do przekazywania treści humanitarnych, ale do zwiększenia skali sprzedaży swoich produktów.
Obecnie środki masowego przekazu źle wpływają na społeczeństwo ludzkie i wzajemne korelacje między narodami, gdyż w większości nastawione są na przekazywanie wojen, rozlewu krwi i ludzkich nieszczęść.
VI. Czynnik militarny.
Jest najbardziej znanym czynnikiem ponieważ od początku ludzkości uważany był za najważniejszy.
W aktualnym świecie jednak, taniej można podporządkować sobie kraje za pomocą innych środków takich jak ekonomiczne, finansowe, technologiczne, czy też panowanie nad środkami przekazu.
Z uwagi na to, że utrzymywanie sprawnego wojska przez państwa małe i słabo rozwinięte jest kosztowne, należałoby się raczej skupić na rozwoju współpracy pomiędzy państwami i rozbrojeniu, tak aby każdy mógł stać się bezpieczny.
UCZESTNICY STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH
I. Pojecie uczestnika międzynarodowego.
Uczestnikiem stosunków międzynarodowych można nazwać każdego nosiciela jakiejś aktywności, która wpływa na stosunki międzynarodowe w sensie pozytywnym lub negatywnym.
Działalność taka powinna być ciągłym, wolnym, świadomym i zamierzonym działaniem wywierającym skutki wykraczające poza granice jednego kraju.
Przez uczestnictwo rozumieć można też udział podmiotów w określonej, zbiorowej aktywności, działanie w związku z pozostałymi podmiotami oraz wnoszenie własnego wkładu w ta aktywność.
Atrybuty uczestnika międzynarodowego.
a/ niezależne działanie,
b/ wpływ na stosunki międzynarodowe,
c/ kształtowanie współzależności międzynarodowej
Podział uczestników.
a/ państwowe,
b/ pozapaństwowe
narody,
organizacje i ruchy międzynarodowe,
uczestnicy transnarodowi (przedsiębiorstwa, fundacje, kościoły),
uczestnicy subpaństwowi (partie polityczne, organizacje społeczne, osoby fizyczne)
Podział uczestników według J. Kukułki.
a/ przedmiotowi
b/ podmiotowi
państwa,
Stolica Apostolska,
organizacje międzynarodowe i pozarządowe,
osiągnięcia technologiczne i kulturalne,
arsenały najgroźniejszej broni,
międzynarodowy podział pracy,
prestiż państw i narodów,
stereotypy i mity międzynarodowe,
ważne źródła surowców i energii).
II. Państwa. Strategia i polistrategia państw.
Podstawą funkcjonowania państwa są systemy polityczne w obrębie których funkcjonują, oraz normy prawa międzynarodowego. Państwa kreują, regulują i determinują całość stosunków w systemach międzynarodowych.
Podział państw ze względu na zakres efektywnej zdolności do działań międzynarodowych.
a/ mocarstwa uniwersalne zdolne do działań w skali globalnej we wszystkich dziedzinach np. USA,
b/ mocarstwa sektorowe zdolne do działań w skali globalnej w jednej dziedzinie np. Japonia,
c/ mocarstwa regionalne zdolne do efektywnego działania w regionie np. Francja,
d/ państwa zdolne do efektywnego działania w skali lokalnej np. Polska.
3. Polistrategia.
a/ różnica między polityką zagraniczną polega na tym, że w polistrategii bierze się pod uwagę nie tylko sytuacje realne lecz w większym stopniu sytuacje mające miejsce w rzeczywistości, nieznane, możliwe oraz prawdopodobne,
b/ następna różnica polega na tym, że polistrategia zajmuje się aspektami operacyjno - prakseologicznymi polityki zagranicznej i spełnia wobec niej funkcje instrumentalną i służebną.
c/ trzecia różnica istnieje wtedy, gdy w polityce zagranicznej stałym ośrodkiem zainteresowania jest interes państwa, to w polistrategii ośrodek koncentracji uwagi jest zmienny.
III. Narody.
Jest to wielka grupa społeczna, która związana jest wspólnotą losów historycznych, kultury, języka, terytorium oraz życia ekonomicznego.
narody w porównaniu z państwami mają ograniczony zakres zdolności do działania międzynarodowego. Mogą one nawiązywać i utrzymywać stosunki z innymi uczestnikami, ale ich ranga jest niższa od stosunków międzypaństwowych.
IV. Organizacje międzynarodowe.
Powstają wtedy, gdy pewna zbiorowość państw akceptuje dotychczasowe oddziaływania wzajemne, oraz uznaje celowość ich powtarzania i kontrolowania.
Jest to zrzeszenie bądź to państw, bądź też innych osób prawnych lub fizycznych z różnych krajów, powołane do życia w celu realizowania zadań określonych w statucie. Istnieje podział na organizacje rządowe (międzynarodowe) i pozarządowe (inne osoby prawne lub fizyczne).
Podział ze względu na zakres kompetencji.
a/ wszechstronne (np. ONZ), b/ wyspecjalizowane (np. FAO, UNESCO)
Podział ze względu na kryterium przestrzenne.
a/ uniwersalne (np. ONZ) b/ regionalne (np. Wspólnota Europejska) c/ mieszane (np. NATO)
Funkcje organizacji międzynarodowych.
a/ stabilizacja zmierzająca do utrzymania i utrwalenia status quo politycznego, terytorialnego, ekonomiczne-go i kulturalnego,
b/ legitymizacja która sprowadza się do potwierdzania ważności nowych sytuacji faktycznych w stosunkach międzynarodowych,
c/ integracja zbliżająca uczestników stosunków międzynarodowych wokół realizacji wspólnych celów oraz zaspokojenia wspólnych potrzeb i interesów.
V. Wspólnoty i ruchy międzynarodowe.
Są to związki zazwyczaj słabo zinstytucjonalizowane i chociaż powołują własne organy czy też sekretariaty, to zwykle ich aktywność daleko wykracza poza działalność samych międzynarodowych organów.
Podział wspólnot międzynarodowych.
a/ organizacje polityczne (np. Światowa unia chrześcijańsko - demokratyczna)
b/ organizacje sportowe (np. FIFA),
c/ organizacje wyznaniowe (np. Światowy kongres Żydów)
d/ organizacje naukowe (np. Stowarzyszenie prawa międzynarodowego),
e/ organizacje kulturalne (np. międzynarodowa federacja operatorów filmowych),
f/ organizacje zawodowe i inne.
VI. Interesy i oddziaływanie uczestników stosunków międzynarodowych.
Interes międzynarodowy to relacja między potrzebami uczestnika stosunków międzynarodowych a zaspakającymi je dobrami lub wartościami, stosunkami i stanami rzeczywistymi.
Rodzaje interesów międzynarodowych.
a/ interesy światowego systemu stosunków międzynarodowych jak np. światowy spokój i bezpieczeństwo,
b/ interesy ponadregionalnych systemów stosunków międzynarodowych jak np. KBWE,
c/ interesy regionalnych systemów jak np. Unia Europejska,
d/ interesy poszczególnych państw,
e/ interesy uczestników stosunków międzynarodowych działających w wewnątrz państw.
Podział interesów.
a/ egoistyczne (interes jako dążenie do przetrwania, ochrony integralności terytorialnej itp.)
b/ egoistyczne i altruistyczne (państwa oprócz własnych interesów dążą do rozwoju systemów międzynaro-dowych,
c/ egoistyczne, altruistyczne i samozachowawcze (dążenia do ekspansji i samoobrony)
Podział interesów według J.Kukiełki.
a/ egzystencjalne (integralność terytorialna i bezpieczeństwo),
b/ koegzystencjalne (współpraca i uczestnictwo),
c/ funkcjonalne (skuteczność, sprawność i innowacyjność).