2. Administracja publiczna w kontekście zasady państwa prawnego

Państwo prawne: Organy i instytucje administracji mogą podejmować czynności (działania) urzędowe wówczas, gdy przepisy obowiązującego w państwie prawa nakazują lub upoważniają do podjęcia określonych działań. Organy administracji publicznej muszą zatem działać na podstawie i w ramach przyznanych im uprawnień.

Prawne konsekwencje obowiązywania konstytucyjnej zasady demokratycznego państwa prawnego:

• zasada praworządności- reguła działania tylko na podstawie i tylko w ramach prawnie określonych kompetencji.

• wymóg ochrony zaufania obywateli wobec państwa i jego organów- zachowanie przez organy administracji publicznej minimalnej uczciwości w stosunku do obywateli.

• zakaz retroakcji- zakaz stanowienia i stosowania w działaniach organów administracji publicznej przepisów prawnych działających z mocą wsteczną.

• Vacatio legis - czas na obywateli na zapoznanie się z nowo wydanymi przepisami prawa.

• Reguła ochrony praw nabytych- uzyskane raz prawo nie może być odebrane lub zmodyfikowane w sposób niekorzystny dla podmiotu prawa.

• Wymóg określoności prawa- przepisy prawne winny być stanowione w postaci na tyle zrozumiałej i jednoznacznej, by ich adresaci mogli bez trudu określić prawne konsekwencje regulowanego postępowania.

• Reguła proporcjonalności -zakaz nadmiernej ingerencji

• „urzeczywistnienia sprawiedliwości społecznej” -należy preferować te wykładnie prawa, które w wyższym stopniu odpowiadają poczuciu sprawiedliwości społecznej.

5. ADMINISTRACJA WEBEROWSKA
Niemiecki socjolog M. Weber był twórcą teorii biurokracji.

Weber stwierdził, że istnieją trzy typy władzy:

• charyzmatyczna (odwołanie się do charyzmatycznego przywództwa)

• tradycyjna (wywodzona z tradycji sprawowania władzy i przywództwa)

• racjonalna/legalna

biurokracja idealna:

• hierarchiczność -urzędnik podporządkowuje się decyzjom przełożonego, przysługuje mu jednak prawo odwołania się i zażalenia na jego decyzję;

• depersonalizacja - władza urzędnika i obowiązek podporządkowania się jej przez obywatela wynika ze sprawowanego przez niego urzędu nie zaś z jego cech osobistych, praca urzędnika jest jego stałym i podstawowym zajęciem;

• bezosobowe przepisy podstawą działania - precyzyjne rozgraniczenie - za pomocą norm prawnych oraz zasad organizacyjnych - zakresu uprawnień i obowiązków poszczególnych urzędników oraz urzędów

• kwalifikacje formalne podstawą zatrudnienia i awansu - rekrutacja na stanowiska urzędnicze opiera się na kryteriach formalnych kwalifikacji. Nominacje i awanse regulowane są przepisami. Na wynagrodzenie duży wpływ ma staż pracy;

• specjalizacja i podział pracy - precyzyjny podział uprawnień i zadań, oparty na normach prawa

• skuteczność -gwarancję skuteczności działania biurokracji.

W rozumieniu teorii biurokracji weberowskiej urzędnik:

• zabiega o prestiż społeczny

• jest mianowany przez swoich zwierzchników,

• regularnie otrzymuje gratyfikację finansową

• podstawą ustalenia wysokości wynagrodzenia jest pozycja zajmowana w strukturze aparatu urzędniczego oraz dodatek za staż pracy,

znajduje się w hierarchicznie zorganizowanej strukturze biurokratycznej.

11. Co stanowi centralną administrację rządową?

Struktura administracji publicznej ma charakter dwuszczeblowy.

System ten tworzą:

• centrum rządowe (Rada Ministrów i struktury ją obsługujące [Kancelaria Premiera, Rządowe Centrum Legislacyjne, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych]),

• ministerstwa,

• urzędy centralne,

• państwowe jednostki organizacyjne (agencje, fundusze),

• terenowa rządowa administracja ogólna (wojewoda i jego urząd),

• terenowe organy administracji zespolonej,

• terenowe organy administracji niezespolonej.

30. Zasady budowy administracji publicznej.

1. Zasada celowości

Zasada ta oznacza, że nie można tworzyć bezcelowo instytucji. Tworzenie każdego stanowiska musi być oparte na wyodrębnionym i określonym dla tego stanowiska celu oraz rodzaju i zakresu działania.

2. Zasada kolegialności i jednoosobowości

Znajduje zastosowanie w budowie organów i metodzie działania. Kolegialność oznacza konieczność współpracy wielu osób. Jednoosobowość polega na tworzeniu jednoosobowych organów administracji i jednoosobowym podejmowaniu decyzji.

3. Zasada związania administracji prawem

Organy administracji publicznej działają na podstawie przepisów prawa i w granicach zakreślonych przepisami prawa.

4. Zasada kierownictwa

Działanie organu administracji publicznej organizacyjne, inicjatywne, koordynacyjne, sprawdzające, kadrowe, nadzorcze, kontrolne.

5. Zasada koordynacji

sprowadza się do harmonizowania działań różnych organów administracji i urzędów publicznych dla osiągnięcia zamierzonych celów.

6. Zasada zakresu działania i właściwości (kompetencji) organu:

Zakres ten obejmuje wyliczenie spraw, jakimi organ się zajmuje. Wyróżnia się kilka rodzajów właściwości:

1. właściwość miejscowa - służy do określenia organu terenowego, który ma kompetencję do rozstrzygnięcia danej sprawy z punktu widzenia terytorialnego zasięgu działania.

2. właściwość rzeczowa - jest to przyznanie organowi administracji prawa do rozstrzygnięcia tylko określonych kategorii spraw.

3. właściwość instancyjna - jest to wskazanie instancji właściwej do rozstrzygnięcia danej sprawy.

7. Zasada decentralizacji

rozłożeniem zadań między poszczególne ogniwa aparatu w układzie pionowym

8. Zasada nadzoru

Nadzór jest to możliwość wynikająca z przepisów prawa wkraczania w działalność jednostki nadzorowanej środkami instruktywnymi, organizacyjnymi, kontrolnymi i władczymi.

9. Zasada kontroli

Kontrola administracji sprowadza się do wykonywania czynności sprawdzających działania jednostek administracji publicznej.

10. Zasada odpowiedzialności:

Wyróżniamy:

1. odpowiedzialność kierownicza - dotyczy osób pełniących kierownicze funkcje w administracji publicznej,

2. odpowiedzialność karna - odpowiedzialność sprawcza indywidualna,

3. odpowiedzialność majątkowa - wiąże się ze szkodami wyrządzonymi przez urzędnika w procesie realizacji funkcji administrowania,

4. odpowiedzialność służbowa - jest to odpowiedzialność pracowników względem przełożonych za uchybienia wobec obowiązków służbowych.

28. Pojecie aparatu administracyjnego

Określenie zbiorcze dla oznaczenia różnych jednostek organizacyjnych wykonujących funkcje administracji publicznej, takich jak organy administracji publicznej (rządowej, samorządowej), zakłady publiczne, przedsiębiorstwa użyteczności publicznej (komunalne), organizacje społeczne, korporacje i upoważnione osoby prywatne.

Aparat administracji tworzą podmioty o różnym charakterze. Przyczyny podziału aparatu administracyjnego na różne jednostki organizacyjne można podzielić na przyczyny:

• funkcjonalne - różne dziedziny administracji wymagają zróżnicowanych, specjalnych kwalifikacji, innych w administracji służby zdrowia, a innych w administracji obrony kraju;

• terytorialne - ze względu na podział terytorialny i wagę spraw występujących, inną np. w gminie a inną w skali całego kraju;

• organizacyjne - inne są powiązania miedzy organami samorządowymi, a inne między samorządem a administracją rządową czy między organami administracji rządowej wzajemnie.

Jednostki wchodzące w skład aparatu administracyjnego nazywane są podmiotami administracyjnymi.

9. Administracja Publiczna po 1945 r.

Zerwano z tradycją II RP.

Niska efektywność administracji państwa i kształtowanie się mechanizmów biurokratycznych wewnątrz niej i w relacjach ze społeczeństwem.

W okresie PRL nie uregulowano wyraźnie statusu urzędników administracji państwowej, których pozycja i awans były uzależnione w dużym stopniu od kwalifikacji politycznych. Dopiero ustawa z dnia 16 września 1982 roku uregulowała kompleksowo status urzędników państwowych i zasady pragmatyki służbowej,

a) Administracja centralna

Od 19 lutego 1947 roku najwyższymi organami Rzeczypospolitej w zakresie władzy wykonawczej są: Prezydent, Rada Państwa (prezydent jako przewodniczący, marszałek sejmu, wicemarszałkowie, ewentualnie naczelny dowódca Wojska Polskiego) i rząd.

Prezydent sprawował władzę za pośrednictwem ministrów oraz przewodnicząc Prezydium Rządu (premier i jego zastępcy, podsekretarz stanu oraz niestali członkowie). Prezydium było likwidowane i przywracane na przestrzeni lat.

Od 1952 roku do naczelnych organów administracji państwowej zaliczono: rząd, premiera i ministrów oraz przewodniczących komisji i komitetów, pełniących funkcję naczelnych organów administracji państwowej.

Rada Ministrów była najwyższym organem w systemie organów administracji państwowej. Specyficzną cechą centralnej administracji państwa socjalistycznego była rozbudowa centralnej administracji gospodarczej. Charakter naczelnych organów administracji miały różnego rodzaju komisje i komitety. Do organów administracji centralnej należały urzędy centralne nie będące naczelnymi organami administracji.

System administracji centralnej był silnie rozbudowany i scentralizowany.

b) Terenowe organy władzy i administracji państwowej

Ustawa z 20 marca 1950 roku, która zniosła wspomniany dualizm administracji terenowej i zlikwidowała samorząd terytorialny.

Stworzono nowy system podziału kraju na 49 województw, zniesiono trójszczeblową strukturę administracji i rad narodowych oraz ustanowiono jednoosobowe organy administracji terenowej w postaci wojewodów, naczelników miast, dzielnic i gmin. Prezydia rad stały się po reformie organami wewnętrznymi rad narodowych. Podstawową jednostką terytorialną stała się gmina, a gminna rada narodowa podstawowym organem władzy państwowej i samorządu społecznego.
15. Działy administracji rządowej

Dział administracji rządowej - pojęcie wprowadzone art. 149 Konstytucji RP i dookreślone ustawą z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. z 1997 r. Nr 141, poz. 943).

DZIAŁADMINISTRACJI: KLASYCZNEJ, GOSPODARCZEJ, ŚWIADCZĄCEJ, INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ

• administracja publiczna

• budownictwo, gospodarka przestrzenna i mieszkaniowa

• budżet

• finanse publiczne

• gospodarka

• gospodarka morska

• gospodarka wodna

• instytucje finansowe

• informatyzacja

• członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej

• kultura i ochrona dziedzictwa narodowego

• kultura fizyczna i sport

• łączność

• nauka

• obrona narodowa

• oświata i wychowanie

• praca

• rolnictwo

• rozwój wsi

• rozwój regionalny

• rynki rolne

• rybołówstwo

• Skarb Państwa

• sprawiedliwość

• szkolnictwo wyższe

• transport

• turystyka

• środowisko

• sprawy rodziny

• sprawy wewnętrzne

• wyznania religijne oraz mniejszości narodowe i etniczne

• zdrowie

• sprawy zagraniczne 35 zabezpieczenia społeczne

21. Służba cywilna- rola i zadania.
Głównymi zasadami, o jakie oparta jest praca w służbie są: rzetelność, profesjonalizm, bezstronność i neutralność polityczna.

W skład służby cywilnej wchodzą osoby zatrudnione w administracji rządowej w następujących instytucjach:

• kancelaria premiera,

• urzędy ministrów,

• urzędy przewodniczących komitetów, które wchodzą w skład Rady Ministrów,

• urzędy centralnych organów administracji rządowej,

• urzędy wojewódzkie,

• Rządowe Centrum Studiów Strategicznych,

• komendy, inspektoraty oraz inne jednostki organizacyjne stanowiące aparat pomocniczy kierowników powiatowych służb inspekcji i straży.

Rolą służby cywilnej jest zapewnienie sprawnego funkcjonowania aparatu administracyjnego państwa, niezależnie od sytuacji politycznej i zmian rządów. Sprawność taką mogą zapewnić odpowiednie kadry - kompetentni urzędnicy, profesjonaliści rzetelnie i bezstronnie wykonujący swoje obowiązki.
Celem powołania służby cywilnej jest wykonywanie przez urzędników administracji powierzonych im zadań w sposób bezstronny i profesjonalny. Podstawą działalności służby cywilnej jest założenie, iż praca w administracji ma charakter specyficzny. Ma ona charakter służebny wobec interesu ogólnego. Praca w służbie cywilnej wiąże się z przymusem rezygnacji urzędników z części swoich praw, szczególnie związanych z prowadzeniem działalności politycznej. Istotą służby cywilnej jest zagwarantowanie profesjonalnego i lojalnego obsługiwania zmieniających się ekip rządzących oraz przygotowanie urzędników do działania w warunkach napięć politycznych.
27. Pojecie organu administracji

Organ administracji publicznej - definiowany jest jako podmiot (człowiek lub grupa ludzi) wyodrębniony w strukturze administracji, wyposażony we władztwo administracyjne oraz posiadający własne, wyróżniające go kompetencje.

Według definicji zawartej w polskim Kodeksie postępowania administracyjnego organami administracji publicznej są ministrowie, centralne organy administracji rządowej, wojewodowie, działające w ich imieniu lub we własnym imieniu inne organy administracji rządowej (zespolonej i niezespolonej), organy jednostek samorządu terytorialnego oraz organy i podmioty, które są powołane z mocy prawa lub na podstawie porozumień powołane do rozstrzygania spraw indywidualnych w drodze decyzji administracyjnych.
23. Pojęcie i rodzaje kontroli w administracji publicznej

Z punktu widzenia teoretycznego kontrola jest działaniem wieloetapowym, obejmującym następujące czynności:

• badanie istniejącego stanu rzeczy,

• zestawienie stanu rzeczywistego, z tym co być powinno, co przewidują wzorce i normy postępowania,

• w przypadku ustalenia rozbieżności między stanem istniejącym, a stanem pożądanym na ustaleniu przyczyn tej rozbieżności,

• sformułowaniu zlecań mających na celu usunięcie niepożądanych zjawisk o pozwalających na zapobieżenie w przyszłości powstawaniu określonych rozbieżności.

Kontrola jest regulowana przez prawo, które określa podmioty uprawnione do kontroli, sposoby ich działania, cele i kryteria kontroli.

Kryteria:

• legalność

• celowość

• rzetelność

• gospodarność

• zgodność z celami rządu

3. Przedmiot kontroli: struktura organizacyjna lub działalność administracji publicznej. Ma charakter władczy i może ingerować w działalność administracyjną.

4. Rodzaje kontroli:

• kontrola zewnętrzna- wszystkie organy państwa tworzące władzę legislacyjną i sądowniczą i niektóre organy wykonawczej sprawują pośrednią i bezpośrednią kontrolę nad działaniem administracyjnym i wydawanymi przez nie decyzjami.

Najważniejsza jest rola władzy sądowniczej. Art.173 Konstytucji: sądy i trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych; SN, sądy powszechne i administracyjne, sprawują wymiar sprawiedliwości, a TS i TK mają osobne kompetencje.

• Kontrola dotycząca realizacji. Art.7 Konstytucji: działanie organów na podstawie i w granicach prawa. W przeciwieństwie do kontroli organów kontroli, sądy nie kontrolują merytorycznie, ale kontrolują legalność aktów i działań administracyjnych.

---