Polska jako przedmurze Europy.

Elżbieta Lasek Agnieszka Zając

2011-05-29

Spis treści

Położenie geograficzne Polski 3

Pojęcie przedmurza 3

Polska jako chrześcijańskie przedmurze Europy 3

Podsumowanie 7

Bibliografia 8

Położenie geograficzne Polski.

Państwo Polskie powstało w X wieku w momencie przyjęcia chrztu (966r.) przez Mieszka I. jego granice obejmowały: Wielkopolska, Kujawy, Mazowsze, Śląsk i Pomorze. W kolejnych wiekach Polskie granice ulegały ciągłym zmianom. Odzwierciedlały one burzliwe dzieje samego narodu, jego bolesne porażki jaki i znaczące zwycięstwa. Stosunkowo mocną i stabilną granicę mieliśmy na południu, biegnącą wzdłuż północno-zachodniego łuku Karpat. Równie stabilna była granica z zachodnim sąsiadem od XIV w aż do 1945r. Natomiast najbardziej zmienne i drażliwe były granice wschodnie jak i dostęp do Morza Bałtyckiego. Pomimo tych ciągłych ewaluacji granic państwa, ukształtowały się one następująco: wschodnia granica opiera się na Bugu, zachodnia na Odrze i Nysie Łużyckiej, północna wzdłuż wybrzeża Bałtyku i południowa wzdłuż pasm górskich Sudetów i Karpat. Łącznie długość granic wynosi 3511km. Polska jako kraj leżący w Europie środkowej graniczy z dużą liczbą państw tj.: Rosja, Litwa, Białoruś, Ukraina, Słowacja, Czechy, Niemcy.

Pojecie przedmurza.

Przedmurze w potocznym znaczeniu oznacza zewnętrzną część niższego muru otaczającego zamek lub miasto, chroniącego przed najazdami wrogich wojsk. Jest to teren szczególnie narażony na ataki z zewnątrz. Stosowne w takim razie jest wyjaśnienie również pojęcia muru, który ściśle powiązany jest z tematem naszej pracy. W Słowniku Języka Polskiego pojęcie to ma wydźwięk negatywny, utożsamiany z sytuacją bez wyjścia, zaciętością i uporem prowadzącym niekiedy do klęski („być przyciśniętym do muru”, „mur obojętności”). Podobne i równie nie przychylne znaczenie ma słowo mur w innych słownikach np.: Niemiecki Słownik Wahriga, który przytacza związki frazeologiczne, jak „mur uprzedzeń”, „mur milczenia”, które niewątpliwie nie kojarzą się pozytywnie. Jednakowoż Samuel Bogumił Linde wskazuje na pozytywny aspekt pojęcia muru, jako czegoś stałego, wiernego, chroniącego ludzi jaki i wartości przez nich wyznawanych.

Polska przedmurzem chrześcijańskiej Europy.

Samo pojęcie przedmurza; antemurale christianitatis odegrało znaczącą rolę w kształtowaniu się polskiej świadomości historycznej. Jego oddziaływanie było na tyle silne, że doprowadziło do stworzenia polskiego mitu narodowego. Wiara Polsków w jakże bezinteresowne i szlachetne poświęcenia się dla dobra chrześcijaństwa i zachodniej Europy doprowadziła do nadania Polsce zaszczytnego miana „Ostatniego bastionu chrześcijaństwa.” XV wieczna Rzeczpospolita Obojga Narodów sąsiadowała z pogańskim państwem osmańskim zamieszkałym przez wyznawców islamu, religi obcej i zagrażającej chrześcijaństwu. Szlachta polska w ogromnym poczuciu odpowiedzialności jaka ciąży na Rzeczpospolitej podjęła się walki z niewiernymi, broniąc granic chrześcijaństwa i hamując ekspansję ludów osmańskich w głąb Europy. Pchała ich do tego wiara w słuszność sprawy jak i wiara w boską opatrzność, która miała chronić ich od złego jak i wymierzać sprawiedliwość ich wrogom. Jednak czy aby na pewno konflikty z państwem osmańskim były wywołane przez tak „górnolotne” ideały? Rzeczpospolita broniła się nie tyle przed wpływem kultury i religii tureckiej, co w obronie własnych granic jak i państwa Polskiego, na którego terytorium Turcy wypuszczali się w „misjach” rabunkowych. Mimo to Europa zachodnia ujrzała w naszych działaniach coś więcej. Zaczęła uznawać nas oficjalnie za głównego obrońcę wiary i kultury europejskiej, widziała nas jako owo przedmurze, o które rozbijają się „dzikie ludy barbarzyńskie”.

„Obraz Polski jako państwa, które szerzy chrześcijaństwo i stoi na jego straży utrwalały żywoty św. Wojciecha i historia jego misji wśród Prusów (X w.), chrystianizacja Pomorza za Bolesława Krzywoustego (XII w.), bitwa pod Legnicą i śmierć Henryka Pobożnego (XIII w.), chrystianizacja Litwy (XIV w.), bitwa pod Warną i śmierć Władysława Jagiellończyka (XV w.)”

W historii można zaobserwować wiele państw, które przypisywały sobie z ogromną dumą tytuł antemurale. Wśród nich należałoby wymienić chociażby Hiszpanię, Austro-Węgry czy Rosja, które równie często wykazywały jakoby to właśnie ich państwo przyjmuje ciężar obrony Europy zachodniej przed islamem i ludami barbarzyńskimi. Polska nie była więc w tym względzie wyjątkowa, co ją w takim razie wyróżniało spośród tych państw? Można powiedzieć, że był to czas w jakim utożsamialiśmy się z przedmurzem. W wymienionych wyżej państwach okres antemurale był dość krótki, szybko dobiegał końca, a naród nie rozpamiętywał i nie upajał się tą zaszczytną funkcją. Przechodzono do spraw codziennych, ważniejszych. W Polsce natomiast upajano się tym mianem i ciągle rozpamiętywani czyny polskiego rycerstwa, które powstrzymały dzikie ludy Azji.

Rzeczpospolitą popierało i utwierdzało w jej działaniach papiestwo, któro widziało w narodzie polskim swoistego rodzaju tarczę osłaniającą ich przed poganinami. Jednak nie darzyło nas zbyt dużym zaufaniem. Było to spowodowane przez kilkakrotne zawieranie przez nas sojuszy/rozejmów z Turkami w XVI w. Przez owe spoufalanie się z głównym wrogiem chrześcijaństwa „Polska przestała kojarzyć się papiestwu z obroną chrześcijaństwa przed poganami.” Polska odpierała stawiane im zarzuty, wskazując na to, że jest otoczona zarówno przez barbarzyńskich pogan (Tatarów) jak i schizmatyckiej Moskwie a pokój z Turcją w niczym nie przeszkadza ich działaniom i nie zagraża chrześcijaństwu. Polacy nie chcieli utracić przez to pomocy militarnej jak i materialnej jaką otrzymywali od Rzymu. Jednak idea przedmurza widziana przez papiestwo zdecydowanie odbiegała i kłóciła się z polską.

Pomimo tego, jak twierdzi Janusz Tazbir „iż to nie przedstawiciele papieskiej dyplomacji lecz sami Polacy nazwali swoją ojczyznę przedmurzem chrześcijaństwa” to rozgłos i sławę w Europie zyskała dzięki obcym pisarzom, którzy rozpisywali się na temat polskiego poświęcenia i oddania chrześcijaństwu. Przykładem może być Filip Melanchton współpracownik Lutra, który to pisał, że „Polska zasługuje na szczególną wdzięczność Europy. (…)państwo polskie stanowi od pięciuset lat mur obronny, chroniący Europę od najazdu Tatarów.” Godny zacytowania jest również Krzysztof Marlowe, który pisał w swojej sztuce The Massacre of Paris „Polacy to mężny naród, obarczony największymi w społeczności chrześcijańskiej wojanmi.”

XVII wiek to okres, w którym dość mocno można powiedzieć ugruntowały się poglądy polskiej szlachty na temat przedmurza. Były to czasy wojen z Moskalami, przez które Polska starała się ukazać ich jako niewiernych, obłudnych barbarzyńców z Azji. Nasza pozycja jako przedmurza wzrosła znacząco. Jednocześnie bitwa pod Chocimiem z Tatarami przyniosła również długo oczekiwane uznanie ze strony Rzymu, który jak wcześniej wspomniano zachowywał pewną dozę nieufności w stosunku do polskiego przedmurza. Co ważniejsze XVII w. a dokładniej lata 1648-1660 były okresem wojen toczonych nie z poganami lecz z prawosławnym (Kozacy, Moskwa), kalwińskim (Siedmiogród) i luterańskim (Szwecja) kościołem. Następuje tutaj powolna zmiana idei przedmurza jako antemurale christianitatis na twierdzę mającą zapewnić Europie bezpieczeństwo ale już pod względem cywilizacyjny a nie religijnym.

Podczas powolnego oddalania się od pierwotnej funkcji przedmurza jaką była walka z islamem a pochłanianie się w walce pomiędzy katolikami następuje ponowny zwrot ku pierwotnemu celowi. Jest to spowodowane klęską oręża polskiego i utratą południowo - wschodnich terenów kraju na rzecz Turków. Co gorsza straciliśmy cenny Kamieniec Podolski, który był uważany za „bramę chrześcijaństwa” i sam w sobie był istotna twierdzą przedmurza. Te wydarzenia jak i haniebny traktat z Buczaczu 1672r. poruszyły do tego stopnia skorumpowaną, egoistyczną i podzieloną szlachtę, że zgodnie podjęła decyzję o wypowiedzeniu wojny Turcji. Urażona duma obrońców przedmurza wyzwoliła siłę w polskiej szlachcie zdolną pokonać nieprzyjaciela i ponownie ukazać świetność polskiego antemurale. Znaczącym również etapem była odsiecz Wiedeńska Jana III Sobieskiego. Ostatecznym potwierdzeniem Polski jako obrońcy chrześcijaństwa było przystąpienie w 1684r. do Ligi Antytureckiej.

Wiek XVIII to jak pisze prof. dr Werner Benecke powolna utrata suwerenności i niezależności państwa Polskiego na rzecz Rosji i Prus a idea przedmurza stawała się tylko złudnym wspomnieniem jej świetności. Rozgłos jaki uzyskała Polska po pojedynczym lecz znaczącym zwycięstwie polskich wojsk pod Wiedniem szybko ucichł. Państwa europejskie zwróciły swoje zainteresowanie w innym kierunku a mianowicie skupiły się na podziale ziem po rozpadzie imperium Tureckiego. Polska została pozostawiona sama sobie a Rosja stawała się „członkiem wielkiej rodziny cywilizowanej Europy”. Co więcej w coraz większym stopniu podporządkowywała sobie Rzeczpospolitą, słabą, anarchiczną i posądzaną o nadmierny fanatyzm religijny. Europa nie widziała już w niej owego silnego przedmurza jakim była wcześniej. Polska w tym wieku znikła z map Europy dzięki rozbiorom dokonanym przez Prusy, Rosję i Austrię. Zaczęto się zastanawiać czy takie położenie geograficzne jakie posiada Polska aby na pewno jest korzystne. Również pod dyskusję poddawano słuszność decyzji Jana III Sobieskiego odnośnie słynnej odsieczy wiedeńskiej, przecież Austria była później jednym z zaborców. Rosło również niezadowolenie z braku reakcji na rozbiory ze strony innych państw Europy zachodniej, której to wolności również broniliśmy.

XIX i XX wiek to ponowne nawiązanie do polskiego przedmurza. Widząc, że Polska nie jest w stanie sama odzyskać niepodległości Polacy zwrócili się o pomoc w kierunku Europy zachodniej, licząc na spłatę ogromnego długu, jaki Europa zaciągnęła wobec polskiego narodu. Jakże wielkie rozczarowanie spotkało Polaków. Wspomniany przez Tazbita Stanisław Staszic wystawia rachunek dziejowy Europie jak i zarzuca niewdzięczność jakiej się ona dopuściła, pozwalając na tak niesprawiedliwe działania. W tym okresie znaczenie przedmurza ulega całkowitej zmianie na antyrosyjskie a później antyniemieckie. Rzeczpospolita coraz bardziej stawała się nie przedmurzem ale mostem, po którym Rosja Piotra I i jego następców wchodziła do Europy. A na środku tego mostu podawały sobie ręce potęgi XVIII w. Abstrahując od słabnącej roli Polski, nawet w czasach kiedy to Europa nie była już jednoznacznie chrześcijańska, a państwo nasze tylko wspomnieniem, powracaliśmy do mitu przedmurza i podkreślaliśmy mimo wszystko kontynuację naszej służebnej misji wobec Europy Zachodniej. W 1807 r. Jan Paweł Woronicz, arcybiskup warszawski, napisał z okazji poświęcenia sztandaru: „Głucha Europa na jęk naszych braci Niewdzięcznością za swoje ocalenie płaci, Gdy niepomna, że Polska jej mocne przedmurze Odpierała od reszty świata wschodnie burze."

W tych słowach słychać owy żal i gorycz Polaków w stosunku do Europy, która opuściła swoich byłych obrońców w chwili jego słabości.

Podsumowanie

Przyglądając się dziejom państwa Polskiego można odnieść dwojakie wrażenie: z jednej strony dumna, silna i chrześcijańska Rzeczpospolita stojąca na straży religii Europy zachodniej, stawiająca czoła nieprzyjaznym ludom barbarzyńskim, pogańskim, szlachetnie poświęcając własne rycerstwo w imię wyższych ideałów. Z drugiej jednak strony widać osamotnione państwo walczące w nierównych wojnach, otoczone przez nieprzychylne, wrogie, niewierne i barbarzyńskie państwa. Ciężar jakim została obarczona Polska okazał się zbyt duży . Rażąca wydaję się również obojętność na problemy polski ze strony wydawałoby się dłużników. Jednak czy na pewno są oni naszymi dłużnikami? Żadne z państw europejskich nie prosiło nas oficjalnie o takie poświęcenie i o taki heroizm. Polska, zważywszy na jej specyficzne i jakby na to nie patrzeć dość niedogodne położenie geograficzne, musiała pełnić rolę przedmurza pod względem wyznaniowym jak i cywilizacyjno - politycznym.

Aktualnie możemy jednak być spokojniejsi o nasze losy, bowiem Europa zachodnia nie oczekuje już od nas heroicznych poświęceń i stania na straży bezpieczeństwa. Możemy bowiem teraz zadbać o nasz los i nasze własne interesy. Nie musimy już walczyć w obronie wolności i sprawiedliwości. Po roku '89 oraz po wstąpieniu Polski do UE zmienia się układ geopolityczny Polski i omawiane pojęcie przedmurza wydaje się pozostawione w uśpieniu.

Jak natomiast określenie przedmurza i roli Polski w Europie odnosi się do XXI w.? Najlepiej na to pytanie odpowiedzieć cytując bł. Jana Pawła II : „Polska zawsze stanowiła ważną część Europy i dziś nie może wyłączać się z tej wspólnoty, która... stanowi jedną rodzinę narodów, opartą na wspólnej chrześcijańskiej tradycji. (…) Europa potrzebuje Polski. Polska potrzebuje Europy. Od Unii Lubelskiej do Unii Europejskiej!"

Bibliografia

1. Janusz Tazbir, Polskie przedmurze chrześcijańskiej Europy mity a rzeczywistość historyczna, wyd. Interpress, Warszawa 1987.

2. Andrzej Wierzbicki - Europa w polskiej myśli historycznej i politycznej XIX i XX w.

3. Przedmurze - wczoraj i dziś

4. Janusz Tazbir - Polska przedmurzem Europy

5. Prof. dr Werner Benecke - Mur. Polska w Europie

6. Polska tożsamość narodowa w jednoczącej się Europie.

7. Polska przedmurzem Europy - Wojciech Cesarski

Andrzej Wierzbicki - Europa w polskiej myśli historycznej i politycznej XIX i XX w.,s.12

Janusz Tazbir, polskie przedmurze chrześcijańskiej Europy mity a rzeczywistość historyczna, wyd. Interpress, Warszawa 1987, s. 9.

Janusz Tazbir, polskie przedmurze chrześcijańskiej Europy mity a rzeczywistość historyczna, wyd. Interpress, Warszawa 1987, s. 141.

Janusz Tazbir, polskie przedmurze chrześcijańskiej Europy mity a rzeczywistość historyczna, wyd. Interpress, Warszawa 1987, s.20

Janusz Tazbir, polskie przedmurze chrześcijańskiej Europy mity a rzeczywistość historyczna, wyd. Interpress, Warszawa 1987, s.21

Andrzej Wierzbicki - Europa w polskiej myśli historycznej i politycznej XIX i XX w.,s.14

Prof. dr Werner Benecke - Mur. Polska w Europie,s.4

Janusz Tazbir, polskie przedmurze chrześcijańskiej Europy mity a rzeczywistość historyczna, wyd. Interpress, Warszawa 1987, s. 93.

Janusz Tazbir, polskie przedmurze chrześcijańskiej Europy mity a rzeczywistość historyczna, wyd. Interpress, Warszawa 1987, s.105

Polska tożsamość narodowa w jednoczącej się Europie., 24 kwietnia 2004 r.

7

---