Kortykosterydy, kortykosteroidy, glikokortykoidy, glikokortykosterydy, glikokortykosteroidy to hormony produkowane w warstwach pasmowatej i siatkowatej kory nadnerczy pod wpływem ACTH, które regulują przemiany białek, węglowodanów i tłuszczów. Zalicza się do nich: kortyzol, kortykosteron, kortyzon.

Kortykosterydy to także grupa leków o działaniu przeciwzapalnym, przeciwalergicznym i immunosupresyjnym, które mają silny wpływ na gospodarkę węglowodanową, białkową, lipidową i wodno-elektrolitową organizmu.

Nadmierne wydzielanie kortykosterydów, względnie nadmierna podaż leków o tym samym działaniu, powoduje hiperkortyzolemię - chorobę nazywaną zespołem Cushinga.

Działanie na organizm

Kortykosterydy zmieniają czynności wielu narządów i wpływają na przebieg reakcji odpornościowych.

Zmniejszają zużycie glukozy w tkankach i jednocześnie nasilają glukoneogenezę, co prowadzi w sumie do podniesienia poziomu glukozy we krwi (hiperglikemia). W tym zakresie wzmacniają działanie adrenaliny.
Wstrzymują syntezę białek w organizmie, a nasilają ich rozkład. Pod wpływem glikokortykosteroidów rozbiciu ulegają białkowe kompleksy immunologiczne, co jest przyczyną ich działania immunosupresyjnego. Mogą też powodować rozpad białek mięśniowych co może być przyczyną spadku siły mięśni.
Przebudowują tkankę tłuszczową powodując charakterystyczne przemieszczenie się depozytów tkanki tłuszczowej (bawoli kark, twarz księżyc w pełni, otyłość brzuszna, chude kończyny) nazywane też otyłością typu Cushinga)

Zastosowanie

Glikokortykosteroidy jako leki są stosowane w chorobach, w których korzystne jest osłabienie działania układu immunologicznego oraz w stanach niedoboru tych hormonów. Znajdują zastosowanie w leczeniu:

• stanów po uszkodzeniu kory nadnerczy przebiegających z niedoborem kortykosterydów

• wstrząsu anafilaktycznego

• astmy oskrzelowej - podawane przewlekle, najlepiej drogą wziewną (przez inhalacje)

• chorób autoimmunologicznych takich jak: choroba Leśniowskiego-Crohna, reumatoidalne zapalenie stawów, niedokrwistość hemolityczna, colitis ulcerosa, toczeń rumieniowaty, sarkoidoza, atopowe zapalenie skóry

• chorób rozrostowych - białaczek limfocytarnych

• miejscowych zmian zapalnych w dermatologii

Glikokortykoidy są również lekami immunosupresyjnymi, stosowanymi w zapobieganiu odrzucania przeszczepów.

Dają szereg działań ubocznych, dlatego ich stosowanie musi się odbywać pod ścisłym nadzorem lekarza.

Działania niepożądane

Glikokortykoidy są lekami o dość szerokim spektrum potencjalnych działań niepożądanych, z których niektóre mogą być nieodwracalne. Leki te osłabiają naturalną odporność organizmu (działanie immunosupresyjne) co sprawia, że pacjent nimi leczony jest bardziej podatny na wszelkiego typu infekcje bakteryjne, grzybicze i wirusowe. Podczas przyjmowania kortykosterydów drogą wziewną (w astmie), zakażeniom jamy ustnej i gardła można zapobiec przez dokładne płukanie jej wodą po każdym podaniu leku^{[potrzebne źródło]}.

Innymi możliwymi działaniami niepożądanymi są:

• otyłość typu Cushinga

• zaburzenia wzrostu u dzieci

• rozstępy (praktycznie nieodwracalne)

• zaburzenia gospodarki węglowodanowej, cukrzyca

• zaburzenia gospodarki lipidowej i białkowej

• zaburzenia elektrolitowe - zatrzymywanie wody i jonów sodu w organizmie prowadzące do obrzęków, utrata jonów potasu

• wrzody żołądka powodowane zahamowaniem wytwarzania prostaglandyn, pobudzających wydzielanie ochronnego śluzu w żołądku

• ścieńczenie skóry (aż do jej zaniku), zanik błon śluzowych na skutek upośledzenia syntezy kolagenu

• znaczne obniżenie uwapnienia kości mogące prowadzić nawet do osteoporozy

• zmiany neurologiczno-psychiatryczne:

• napady szału (zwłaszcza u młodzieży i młodych dorosłych)

• depresja jatrogenna

• skłonność do poirytowania i agresji

• zmniejszenie objętości i upośledzenie funkcji hipokampa^[1][2], poprzez oddziaływanie na receptory glikokortykosterydowe zlokalizowane w OUN, a także wskutek polekowego zwiększenia stresu oksydacyjnego w tej części mózgowia^[3] oraz wpływ na układ dopaminergiczny i neurotensynergiczny^[4]

• wzrost ciśnienia tętniczego (nawet do nadciśnienia)

• osłabienie siły mięśni, miopatia

• zaćma i jaskra

• zaburzenia miesiączkowania

• zaburzenia funkcyj powiązanych z hormonami płciowymi

Zobacz też: Skutki uboczne kortykosterydów - Na stronie poświęconej atopowemu zapaleniu skóry.

Przeciwwskazania

Glikokortykosteroidów nie powinno się podawać pacjentom, u których występują objawy lub choroby takie, jakie mogą być powodowane przez same kortykosterydy w ramach działań ubocznych (np. cukrzyca, nadciśnienie).

---