FENOMENOLOGIA SCHUTZA
Metoda fenomenologiczna polega na opisie i oglądzie tego, co bezpośrednio dane. Podejście fenomenologiczne różni się od naturalnego nastawienia brakiem założeń. Fenomenologia chce przyjrzeć się światu tak, jak się on jawi. Redukcja fenomenologiczna, która oznacza wzięcie w nawias, zawieszenie przekonania o realnym istnieniu świata i poznającego podmiotu. Miała sprawić, że świadomość stanie się czysta (pozbawiona założeń), będzie traktować świat wyłącznie jako fenomeny, zjawiska. Fenomenologia zaczyna budować teorię od tego, co oczywiste.
Dla fenomenologii ważne znaczenie ma pojęcie intencjonalności. Intencja jest relacją łączącą umysł, świadomość z treścią lub przedmiotem. Relacja intencjonalna składa się z dwóch członów: noezy i noematu. Noeza to akt świadomościowy, a noemat - przedmiot dany w tym akcie. Brentano przypisywał intencjonalność wszystkim stanom umysłowym. Husserl zauważył, że tak nie jest, niektóre stany nie są intencjonalne: np. ani nastrój, ani stan ducha nie są nakierowane na coś.
W swoich rozważaniach Schütz przyjął tezę Husserla, że każdy człowiek posiada swój "świat życia" (Lebenswelt), który przyjmuje za coś oczywistego. Ludzie sądzą, że dzielą ten sam świat życia i działają tak, jak gdyby żyli we wspólnym świecie doświadczeń i doznań. Schütz uważał, że poznanie procesów społecznych możliwe jest tylko poprzez obserwację interakcji, w których jednostki zaczynają podzielać ten sam świat. Podstawowym elementem myśli austriackiego filozofa była intersubiektywność, czyli tworzenie się i utrzymywanie wspólnego, subiektywnego świata dla różnych jednostek wchodzących ze sobą w liczne interakcje.
Schütz używał również określenia "wiedza podręczna" dla oznaczenia ogółu zasad i przepisów społecznych, które umożliwiają ludziom działanie w świecie społecznym. Jest to wiedza praktyczna, która oceniana jest ze względu na swoją skuteczność. Zasób wiedzy, przyswajany w procesie socjalizacji, stanowi absolutną rzeczywistość działań każdego człowieka i nadaje sens wszelkim zdarzeniom. Ludzie, nawiązując stosunki z innymi, przyjmują zasadę "wzajemnej przekładalności perspektyw", co oznacza, że każdy człowiek traktuje innych, tak jak gdyby posiadali ten sam zasób wiedzy podręcznej bez względu na różnice ich doświadczeń życiowych. W trakcie interakcji ludzie mają tendencję do ignorowania różnic w biografii i działają na zasadzie domniemania, że świat jest taki sam dla wszystkich. Taktyką ułatwiającą interakcje są "typifikacje", polegające na klasyfikowaniu różnorodnych zachowań w podobne do siebie typy. Wchodząc w kolejne interakcje, nie musimy analizować szczegółowo zachowań, a używamy raczej wypracowanych wcześniej typyfikacji.
INTERAKCJONIZM SYMBOLICZNY
Interakcjonizm symboliczny to teoria socjologiczna, wg której kluczowym mechanizmem kształtowania się struktur społecznych jest ciągła wymiana i ewolucja znaczeń symboli, odbywająca się w trakcie wszelkich procesów oddziaływań zachodzących między ludźmi. Teoria ta wywodzi się z amerykańskiego pragmatyzmu filozoficznego.
Ojcem dziedziny jest George Herbert Mead, który opisuje społeczeństwo jako skonstruowane wzory uporządkowanego działania, które utrzymują się i zmieniają dzięki interakcji symbolicznej między jednostkami i wewnątrz nich.
Podstawowe założenia:
- ludzie działają na bazie znaczeń, jakie mają dla nich rzeczy.
- znaczenia pochodzą z interakcji.
- znaczenia są modyfikowane przez ich interpretacje, dokonywane przez ludzi w aktualnych sytuacjach.
Czterema podstawowymi dla interakcjonizmu społecznego kategoriami analizy są:
1) Umysł - rozumiany jako proces myślenia, który pociąga są sobą umiejętność "rozważania" alternatywnych możliwości działania - są to tzw. próby generalne w wyobraźni
2) Jaźń - jednostkowa tożsamość z samym sobą, świadomość swojej odrębności
3) Interakcja - wzajemne oddziaływanie na siebie dwóch lub więcej jednostek, polegające na obustronnym wpływaniu na swoje zachowania
4) Społeczeństwo - forma życia zbiorowego ludzi, oparta na interakcjach pomiędzy jednostkami, które tworzą samowystarczalną zbiorowość.
Blumer uważał, że ludzie postrzegają siebie jako obiekty w sytuacjach interakcyjnych. Jednostki są aktywnymi twórcami świata. Kuhn kładzie nacisk na rdzeń jaźni - kształtuje on i wymusza sposób, w jaki ludzie definiują sytuacje ze względu na zakres zjawiska jak i użycie obiektów. Osobowość zatem jest względnie trwała co nadaje działaniom ciągłość i przewidywalność. Jeżeli poznamy cele grupy, która kształtuje jednostce rdzeń jaźni, to będziemy w stanie przewidywać zachowanie tej jednostki.
GOFFMAN - ŻYCIE JAKO TEATR
Głównym tematem zainteresowań Goffmana był porządek interakcyjny, czyli siatka jawnych i ukrytych reguł kierujących interakcjami ludzi w obrębie "spotkań", "zgromadzeń", "sytuacji" i "okazji społecznych". Porządek ten można zrekonstruować przy pomocy różnych modeli, np. modelu dramaturgicznego. W myśl tego modelu kontakt twarzą w twarz to rodzaj przedstawienia teatralnego, w czasie którego obaj rozmówcy odgrywają swoje partie w celu wywarcia zamierzonego wrażenia na drugiej osobie. Publicznie prezentują oni tylko jedną jaźń - "fronton". Za nią kryje się druga - "kulisy", która na zimno ocenia skuteczność działań podjętych w czasie rozmowy. Jednostki społeczne przedstawiają siebie tak jak aktorzy na scenie, z tym że wzajemnie wobec siebie są widzami odgrywającymi różne role. Goffman zanegował istnienie tożsamości jednostki. Twierdził, że w zależności od kontekstu sytuacyjnego przejawiają się różne tożsamości aktora społecznego.
Fasada to otoczenie wokół aktora i rozmieszczone w nim rzeczy. Gesty służą dramatyzacji, bądź wyrażeniu jak bardzo jesteśmy w coś zaangażowani. Kontrolowanie ekspresji polega na dopasowaniu odpowiednich zachowań do tego, co przekazujemy. Publiczność z racji swojej gotowości do zobaczenia przedstawienia, może zobaczyć przedstawienie fałszywe. Aktor może używać mistyfikacji, nie chce również ukazywać środków, dzięki którym nastąpiło jego przedstawienie - dlatego stara się być szczery, naturalny i spontaniczny.
Interakcja niezogniskowana - interakcja, która przebiega tylko dlatego, że uczestnicy są w tym samym miejscu. Ma miejsce, gdy dwie osoby się wzajemnie obserwują i dostosowują swoje zachowania, bo wiedzą, że są obserwowane. Interakcja zogniskowana - ludzie zgadają się na jakiś czas na patrzenie w to samo miejsce i przyciągającego uwagę. Sytuacja taka zachodzi w czasie rozmowy, gry, itp.
Klucz to zbiór konwencji, dzięki którym dane działanie już coś znaczące w terminach jednej ramy pierwotnej, zostaje przekształcone na inne, wzorowane na tym pierwszym, ale postrzegane jako coś zupełnie innego. Na przykład bieganie to po przełożeniu aktywność sportowa (rywalizacja lekkoatletów).
ETNOMETODOLOGIA
Etnometodologia to orientacja badawcza w socjologii wywodząca się z fenomenologii i interakcjonalizmu. Etnometodologia opisuje wypracowywane w codzienności potoczne metody, które regulują wzajemne interakcje oraz dzięki którym ludzie porządkują swój świat społeczny. Analizuje się przede wszystkim konwersacje. Interesuje ich to, w jaki sposób ludzie wspólnie osiągają wrażenie, że istnieją wspólne reguły czy wartości. Próbuje określić się metody, dzięki którym ludzie są w stanie osiągnąć wspólne definicje sytuacji i poczucie porządku społecznego.
Podstawowe typy meto stosowane przez jednostki podczas interakcji:
- poszukiwanie normalnej formy (jeśli poglądy jednostek się różnią, próbować będą nakłonić drugą osobę do przyjęcia w danej chwili czegoś za normalne)
- tworzenie przekładalności perspektyw (przekonywanie, że nawet po zamianie miejsc obie jednostki będą przeżywały te same doświadczenia)
- stosowanie zasady et cetera (druga osoba celowo przestaje wypytywać o dodatkowe informacje potrzebne do zrozumienia, stąd brak reakcji na przerywnik w stylu „rozumiesz?” gdy rzeczywiście to nie rozumiemy do końca)
BOURDIEU
Strukturalizm oznacza, że w świecie społecznym istnieją obiektywne struktury niezależne od świadomości i woli podmiotów, zdolne do kierowania i wywierania nacisku na praktyki tych podmiotów. Klasy społeczne dzielą się na dominujące, pośrednie i zdominowane. Habitus to upodobania członków klasy społecznej do szczególnego rodzaju jedzenia, gustu, ubioru, itp.
Przemoc symboliczna to miękka forma przemocy, która nie daje po sobie poznać, że jest przemocą. Polega na uzyskiwaniu takiego oddziaływania klas dominujących na pozostałe, by postrzegały one rzeczywistość tak jak chcą klasy dominujące. W wyniku tego podporządkowani uznają za naturalne swoje pozycje, co podkreśla dominację klas dominujących.
Kapitał symboliczny jest najważniejszy ze wszystkich kapitałów, które służą w swym ostatecznym celu konwersji na kapitał symboliczny. Ten daje możliwość sprawowania władzy symbolicznej z użyciem przemocy symbolicznej. Wyróżniamy 4 typy kapitału - ekonomiczny (przedmioty materialne, kasa), społeczny (pozycje i relacje w społ.), kulturowy (zwyczaje, nawyki, gusta), symboliczny (użycie symboli by posiadać inne kapitały).
STRUKTURACJA GIDDENSA
Koncepcja strukturacji wprowadzona przez Anthony'ego Giddensa zakłada, że rzeczywistość społeczna ma dualną naturę. Z jednej strony struktura jest układem reguł działania, ale także umożliwia zaistnienie działań społecznych, jest elementem dynamizującym działanie społeczne.
Typologia reguł i zasobów składa się z dominacji, legitymizacji i znaczenia. Zasoby wiążą się z mobilizacją urządzeń do podjęcia działania. Reguły mogą być przekształcane na normatywne (tworzenie uprawnień i zobowiązań w danym kontekście) i interpretacyjne (tworzenie schematów wiedzy uważanej za oczywistą), a zasoby na autorytetu (organizacyjna zdolność do kontrolowania interakcji) i alokacyjne (wykorzystywanie do kontrolowania interakcji różnych dóbr materialnych).
Teoria społeczna podczas konstruowania wiąże się z podwójną hermeneutyką - pojęcia, którymi posługują się badacze do wyjaśniania rzeczywistości, mogą zostać użyte przez normalnych ludzi. Teoria społeczna jest krytyką społeczną - zaprzecza powodom, jakie ludzie podają by wyjaśnić to, co robią. Teoria społeczna nie istnieje poza naszym światem.
POSTMODERNIZM
Postmodernizm (synonim - ponowoczesność) jest pojęciem niezmiernie pojemnym. Przygoda z postmodernizmem zaczęła się od pewnych trendów w architekturze, później objęła krytykę literacką, a niedługo potem całą humanistykę. Najogólniej rzecz ujmując terminem postmodernizm usiłuje się określić ogól przemian zachodzących po drugiej wojnie światowej w społeczeństwie i kulturze euroamerykańskiej. Zmiany te dotyczą bardzo wielu dziedzin życia i często uwarunkowane są postępem technologicznym oraz wszechstronnym rozwojem mediów. Chociaż tak naprawdę pod termin postmodernizm można podciągnąć niemal wszystko.