PODSTAWY EDUKACJI EKOLOGICZNEJ
PEDAGOGIKA RESOCJALIZACYJNA I SĄDOWA
Człowiek jest nieodzowna częścią przyrody, jak i również miliony innych żywot ludzkich, które go otaczają. Jednakże człowiek jest wśród nich wyjątkiem, gdyż tylko on potrafi pojmować, rejestrować i klasyfikować to wszystko co go otacza. Nagina on odpowiednio do swoich potrzeb prawa natury. Ma potężną siłę i może decydować w pewnych granicach o warunkach własnej egzystencji. Człowiek znacząco zmienił oblicze świata. Zmienił on puszcze w pola uprawne, pustynie w stepy, czy tez bagna w sady. W ciągu ostatnich wieków człowiek w zastraszającym tempie prowadził akcje wyniszczania, szpecenia i pustoszenia obok akcji budowania, upiększania i ulepszania. Gatunek ludzki tak się rozmnożył i dalej mnoży, że jego działania destrukcyjne nabierają z dnia na dzień coraz większego znaczenia.
Te wszystkie działania nie są nieuzasadnione. Maja one swoje podłoże już w najwcześniejszych latach życia człowieka. Powodem jest tutaj brak wprowadzenia edukacji ekologiczna do życia człowieka. Jest ona tak samo ważna, jak każda inna dziedzina nauki. Ówczesny świat ciągle się rozwija, cywilizacja podąża naprzód i nie istnieje sposób by temu zaprzestać, gdyż jest to nieodzownym elementem rozwoju nauki i techniki. Jednakże współczesna technika jest zjawiskiem odmiennym od techniki minionych lat. Zarówno jej charakter, zakres i treść oddziaływań na człowieka i jego środowisko sprawia, ze wiążemy z nią nie tylko nadzieje na rozwiązania, ale dostrzegamy w niej również podstawowe źródło zagrożeń. Zagadnień ekologii nie da się oderwać od zagadnień techniki. Jednakże nie sama technika może być niebezpieczeństwem dla przyrody, gdyż jest nim człowiek bez wychowania moralnego w świetle ekologii. Jeżeli sam człowiek nie będzie świadomy swojego postępowania, faktu i możliwości wykorzystania współczesnej technologii, będzie on wykorzystywał to co daje mu nauka w sposób niewłaściwy i niekorzystny dla środowiska. Złożoność środowiska i problemów związanych z jego degradacją i ochroną utrudnia ludziom zrozumienie znaczenia następstw własnej działalności. Człowiek jest coraz bardziej zagubiony, a tym wartości i wiedza, którymi się kieruje w życiu, nie zawsze przystają do wymogów rzeczywistości. Zdolność niszczenia świata przyrody przez człowieka jest zarazem problemem o znacznie głębszym charakterze niż mogłoby się z pozoru wydawać. Globalne ocieplenie, dziura ozonowa, zagłada puszcz tropikalnych, zastraszające tempo wymierania roślin i zwierząt mają wspólną przyczynę - stosunek człowieka i jego cywilizacji do przyrody, polegający na braniu i nie oglądaniu się za siebie. I choć ostatnio nawołuje się do kochania przyrody, to tak naprawdę niewiele z tego wynika. Człowiekowi bardzo trudno jest wyobrazić inną rolę, niż tę, do której jest tak przywiązany - jedynego niczym nie skrępowanego uzurpatora. Ochrona środowiska to nie tylko potrzeba, ale konieczność, dlatego też świadomość o destrukcyjnym wpływie człowieka na świat przyrody przesądziła o ważności edukacji ekologicznej. Powinna ona być nieodzowna częścią edukacji w życiu człowieka, nie tylko we wczesnych latach ale także w wieku późniejszym, gdy człowiek już posiada większe możliwości działania. Edukacja ekologiczna powinna przyczyniać się do takiego wychowania, które usprawniłoby człowieka we wszystkich zakresach koniecznych do rozwijania pełni swojego człowieczeństwa, w tych wszystkich sytuacjach życia, jakie mogą być jego udziałem, jakie pojawiać się będą w przyszłości w związku z zachodzącymi przeobrażeniami jego życia i społeczeństw, dokonującymi się w warunkach rozwijającej się cywilizacji naukowo - technicznej.
Na świadomość ekologiczną powinna się zatem składać wiedza na temat zależności między częściami przyrody oraz między społeczeństwem i przyrodą, system wartości, reguł i norm działania oraz wrażliwość, rozumiana jako zdolność przewidywania ekologicznych skutków podejmowanych działań. Do celów edukacji ekologicznej należy zatem wyposażenie człowieka w wiedzę ekologiczną, w system wartości i ich normatywne odpowiedniki, a także kształtowanie postawy ekologicznej, rozumianej jako rozwinięte poczucie więzi ze światem przyrody i jego częściami, gotowość do jego obrony i ochrony, manifestujące się w konkretnych poczynaniach. Człowiek powinien być świadomy swojego postępowania i nie powinno to się przejawiać tylko włącznie w dziedzinie rozwoju techniki i możliwości jej wykorzystania, ale przede wszystkim w życiu codziennym. Takie zjawiska jak wyrzucanie papierka na ulice, pomimo znajdującego się obok kosza na śmieci, plucie na chodnik, tym bardziej w obecności innych osób powinny należeć do rzadkości, a wręcz powinny zniknąć z krajobrazu naszego świata. Dzięki zrozumieniu przez człowieka jego związku ze światem przyrody nie istniałyby liczne rozróby, takie jak wywracanie śmietników, ucinanie kwiatków w ogródkach, deptanie trawników czy tez nieodpowiednie zachowywanie się w lasach.
W procesie edukacji ekologicznej duże znaczenie ma również etyka środowiskowa, gdyż to ona dostarcza stosownego katalogu norm, wartości i zachowań. Wpływa ona na odpowiednie kształtowania postaw człowieka i motywacji jego działania. Pod względem możliwości działania etyki środowiskowej edukacja ekologiczna ma za zadanie realizacje następujących zadań. Jest to proces kształcenia i wychowania na poziomie kognitywnym, emocjonalno- wolitywnym i behawioralnym. Proces kształcenia na płaszczyźnie kognitywnym jest związany z prezentacja i uzasadnieniem wartości etyki środowiskowej i ich normatywnych odpowiedników. Proces emocjonalno- wolitywny skupia swoją uwagę głownie na kształtowaniu i pobudzaniu wrażliwości moralnej na problemy świata przyrody. Natomiast proces behawioralny przede wszystkim oddziałuje na postawy i zachowania, jak również mobilizuje do aktywnego przeciwstawiania się szkodliwym dla środowiska działaniom i procesom.
Rola i miejsce w edukacji ekologicznej zjawiska etyki środowiskowej daje nam podstawy do mówienia o etycznej ochronie środowiska naturalnego w znaczeniu podobnym, jak w przypadku ochrony technologicznej, ekonomicznej czy tez prawnej. Jednakże zasadnicza różnica polega na tym, że ochrona związana z technologia, ekonomia czy tez aspektami prawnymi jest zewnętrzna w stosunku do istnienia i życia człowieka, natomiast aspekt ochrony środowiska posiada charakter wewnętrzny w stosunku do postawy człowieka w świecie. Stwierdzenie, że aspekt ochrony technologicznej czy tez ekonomicznej bądź prawnej, jest tylko włącznie elementem zewnętrznym związanym z człowiekiem, znajduje swoje wytłumaczenia w tym, że ochrona ta opiera się na innych elementach. Jest to przede wszystkim przestrzeganie określonych norm i parametrów reżimu technologicznego, czy tez w przypadku strefy ekonomicznej, kalkulacji zysków uwzględniających straty, jak również respektowania norm i przepisów w strefie prawnej dotyczącej jednostki ludzkiej. Ochrona ta opiera się na sankcjach, podporządkowuje człowieka obecnej instancji, nakłada na niego przymus i wywiera presje. W przypadku stwierdzenia, że to właśnie ochrona środowiska naturalnego jest związana z wewnętrzną strefa życia człowieka, znajduje swoje odzwierciedlenie w tym, iż jest ona zależna od świadomości i wolnej woli człowieka. Jest ona ekspresja rozumności ludzkiej i podporządkowuje człowieka jego systemowi wartości, jego własnej wewnętrznej wrażliwości, jak również osobistemu wyczuleniu na dobro i krzywdę przyrody.
Przedmiot zainteresowań edukacji ekologicznej to także cały ogol zjawisk związanych, z jednej strony, ze wspomaganiem rozwoju człowieczeństwa w człowieku, z drugiej zaś strony, z ogółem zjawisk, jakie pojawiają się wówczas, gdy człowiek podejmuje w tym środowisku rozmaite działania, w także techniczne.
Należy się również zastanowić kto, jakie instytucje są odpowiedzialne za proces prowadzenia tejże edukacji. Jak już wcześniej wspomniałam należy ja już wprowadzać od najmłodszych lat, dlatego też w tym okresie to głownie rodzice i szkoła powinny wzbudzać w dzieciach świadomość chronienia i dbania o przyrodę. Proces ten powinien się zaczynać od bardzo podstawowych rzeczy, takich miedzy innymi jak oszczędzanie prądu czy wody, wyrzucaniu papierków do kosza, czy tez segregacji śmieci. Wprowadzając takie proste nawyki już u najmłodszych dzieci, możemy mieć pewność ze będą one procentować na przyszłość. Również Urząd Ministra Administracji Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska powinien przywiązywać duża wagę do ciągłej edukacji społeczeństwa w sprawie ochrony środowiska. Akcje takie nie powinny odbywać się tylko przez jeden dzień w roku, czyli Święto Ziemi, ale każdego dnia. Informacje w jaki sposób należy chronić środowisko naturalne powinny być dostępne na co dzień. Także informacje na temat tego w jaki sposób dostosować ciągle rozwijającą się technologie do świata przyrody są szczególnie ważne. Rozwoju technologicznego nie jesteśmy w stanie zatrzymać, jednakże jesteśmy go w stanie dostosować do świata środowiska naturalnego, w taki sposób, który w najmniejszym stopniu powodowałby szkody. Państwo także powinno posiadać fundusze na cel tak ważny jak edukacja ekologiczna. W krajach bogatszych istnieje dużo więcej organizacji związanych z ochrona środowiska, również państwa te przeznaczają większe nakłady pieniężne na cel edukacji ekologicznej i na ochronę środowiska. Przyroda jest nieodzowna częścią naszego ekosystemy, dlatego tez naszym obowiązkiem jest ochrona jej i uczenie się jak się do tej ochrony przyczyniać.
Na podstawie powyższych faktów można wysnuć wniosek, że edukacja ekologiczna i związana z nią etyka środowiskowa, o której także wspomniałam, to odrębne dziedziny nauki, jednakże są one bardzo ściśle ze sobą powiązane. Etyka pozwala nam pokazać, jaka powinna być postawa człowieka wobec przyrody, że powinien on być opiekuńczy i przyjazny wobec środowiska naturalnego. Edukacja ekologiczna ma za zadanie wskazywać nam konkretne sposoby, według których człowiek powinien, a wręcz musi ochraniać otaczająca go przyrodę. Jako konkluzje można stwierdzić, że do głównych celów edukacji środowiskowej należy przede wszystkim fakt informowania o podstawowych problemach środowiskowych nas otaczających, zwracania uwagi na związki przyczynowo- skutkowe wszelkich procesów zachodzących w przyrodzie, wdrażania umiejętności interdyscyplinarnego myślenia i rozumowania, nauczania oszczędnego korzystania z wszelakich zasobów przyrody, jak i również zaszczepianie potrzeby przestrzegania norm i zakazów ekologicznych oraz wybierania potrzeby i umiejętności współdziałania w ochronie środowiska. Edukacja ma na celu również kształtować etykę zabraniająca działań przeciwko środowiskowi i drugiemu człowiekowi, a co ważniejsze ma kształtować nawyki postępowania według przyjętej kultury ekologicznej. Za ostateczny cel, który jest stawiany edukacji ekologicznej i ściśle związanej z nią etyki środowiskowej, to wzbudzenie w człowieku miłości do przyrody i uświadomienie mu naszego nieodzownego związku z nią.
Bibliografia:
1. „ Człowiek wobec świata „ - pod red . Zbigniewa Hulla i Witolda Tulibackiego , Olsztyn 1996 r
2. „ Ochrona środowiska przyrodniczego „ Grzegorz Dobrzański, Bożena M. Dobrzańska , Dariusz Kiełczewski;
3. „ Ekologia „ E. Odum - Wybrane aspekty świadomości ekologicznej , Warszawa1969
1