Stefan Nowak rozdział XV: „Socjometryczne metody badania małych grup i układu stosunków w grupach”.
Brzeziński J. „Elementy metodologii badań psychologicznych”.
Ogólna charakterystyka metody socjometrycznej.
Najczęstsza forma badań socjometrycznych to:
badania ankietowe
ale również dane obserwacyjne lub informacyjne.
Socjometria to:
sposób patrzenia na przedmiot badań
pewien rodzaj zainteresowania nim
metoda analizy
Zajmuje się wzajemnymi oddziaływaniami między ludźmi, które zachodzą w jakichkolwiek grupach. Dane socjometryczne mogą dostarczy informacji o pozycji każdej jednostki w grupie, o podziałach na podgrupy, o zależnościach między podgrupami.
Metody socjometrycznej używa się przede wszystkim do badania prostych stosunkowo zachowań i upodobań.
W badaniach socjometrycznych występują zmienne:
psychologiczne to postawy i uczucia członków grupy wobec siebie
behavioralne czyli zachowanie jednych osób wobec innych.
Zmienne te mogą by przedmiotem samej analizy, bądź też pełnić funkcję wskaźników dla zmiennych innej kategorii. Mogą sta się podstawą do opisu pozycji poszczególnych osób w grupie jak też układu stosunków w niej panujących.
Analiza danych socjometrycznych.
Większość badań socjometrycznych obejmują 4 typy analiz:
analiza graficzna
analiza wskaźników liczbowych
analiza statystyczna
analiza macierzy
Jednostkę można przedstawić jako punkt, wybór jako linie ciągłą miedzy wybierającym i wybranym, odrzucenie jako linię przerywaną. Punkty i linie rysuje się na płaszczyźnie w taki sposób aby spełniały definicje operacyjne tj. aby suma długości linii ciągłych była stosunkowo niewielka, a suma długości linii przerywanych stosunkowo duża. Można jeszcze wziąć pod uwagę względy kompozycji estetycznej i przejrzystości obrazu. Uzyskujemy wtedy socjogram. Każda jednostka może reagować wobec innych na trzy różne sposoby: może wybierać, odrzucać, pomijać. Dla każdej pary jednostek wymienionych w def. operacyjnych istnieje 3X2 tj. sześć możliwych zależności:
A wybiera B i B wybiera A
A wybiera B i B pomija A
A wybiera B i B odrzuca A
A pomija B i B pomija A
A pomija B i B odrzuca A
A odrzuca B i B odrzuca A
Każdy z tych wariantów posiada jedno określone znaczenie. Odległość między dowolną parą jednostek musi wyrażać się liczbą, której na skali odpowiada dany typ związku. W praktyce stosuje się trzy typy socjogramów:
socjogramy tzw. nieuporządkowane sporządza się dla małych grup kilku czy kilkunastoosobowych ze względu na konieczność tworzenia go „metodą prób i błędów
socjogramy kołowe (tarczowe)
socjogramy hierarchiczne najbardziej czytelny stosujemy go gdy badamy duże liczebnie grupy, gdy przeprowadzamy badanie w oparciu o jedno kryterium tzn. przedstawiamy czytelnie tylko jedna strukturę grupy, gdy porównujemy dane z badań przeprowadzonych z wykorzystaniem kilku kryteriów wyboru, sporządzamy tyle socjogramów hierarchicznych, ile było pytań socjometrycznych.
W socjogramie mogą występować następ. rodzaje tzw. struktur socjometrycznych:
pary gdy dwie osoby wybierają siebie nawzajem
łańcuchy gdy osoba A wybiera osobę B, ta z kolei osobę C są to wybory jednostronne, nieodwzajemnione
gwiazdy socjometryczne są to osoby uzyskujące największą liczbę wyborów pozytywnych ale jednocześnie wyborów tych nie odwzajemniające
kliki część grupy składająca się z trzech lub więcej osób, które nawzajem wybierają jedna drugą. Istnienie klik świadczy o rozbiciu wewnątrz grupy, o możliwości istnienia rozmaitych konfliktów w grupie
siec tj. taki układ wyborów w grupie, że wszyscy członkowie grupy wybierają wszystkich.
Socjogram może dotyczyć całej przebadanej grupy (socjogram grupowy) lub też jednostek szczególnie badacza interesujących (socjogram indywidualny).
Po sporządzeniu socjogramu sprawdzamy poprawność naniesionych połączeń między osobami badanymi. Sprawdzamy czy liczba strzałek „odchodzących” od każdej osoby i „przychodzących” do niej zgodna jest z liczbą wyborów oddanych i otrzymanych zaznaczonych w tabeli socjometrycznej.
Analiza ilościowa wyników uzyskanych z badania socjometrycznego pozwala na dokonywanie porównań poszczególnych członków grupy jak i grup między sobą czy też samej grupy badanej kilkakrotnie. Analiza ta sprowadza się do szeregu wskaźników. Wskaźniki dzielimy na 3 zasadnicze grupy:
indywidualne dotyczą z jednej strony pozycji jednostki w grupie ze względu na liczbę wyborów otrzymanych a z drugiej ze względu na liczbę wyborów dokonanych, charakteryzują jednostkę na tle grupy
grupowe bierze się pod uwagę ogólną liczbę wyborów oddanych przez całą grupę, informują o cechach grupy jako całości
dla podgrup wyłaniające się w badanej grupie
Posługiwanie się socjogramem nie jest proste ze względu na bardzo dużą ilość krzyżujących się ze sobą linii. Zamiast socjogramu można użyć tzw. analizy macierzystej. Na podstawie otrzymanych danych, konstruuje się odpowiednią tabelę. Zsumowanie wszystkich wyborów otrzymanych i wszystkich przyznanych pozwala na obliczenie szeregu wskaźników zarówno charakteryzujących poszczególnych członków grupy, ich pozycje i grupę jako całość.
Struktura socjometryczna grupy jest badana za pomocą techniki socjometrycznej. Jest ich wiele:
socjometryczna samoocena polega na pytaniu członków grupy o to, kto z grupy wybiera ich, a kto odrzuca
test „zgadnij kto” zwana również techniką nominacyjną, polega na pytaniu poszczególnych członków grupy o to, kto z grupy jest np. „najbardziej lubiany”, „najbardziej agresywny”, „kto ma największy wpływ”?
Mówi się, że struktura socjometryczna to struktura wyborów. Twierdzi się również, że pozycje w strukturze socjometrycznej to struktura atrakcyjności interpersonalnej - postaw interpersonalnych.
Bardzo często badacze uzupełniają podstawowe pytania stawiane badanym poprzez wprowadzenie innych technik stanowiących odmianę techniki socjometrycznej. Wśród nich można wymienić samoocenę socjometryczną technikę wprowadzoną przez J. Moreno. Zanim badacz przystąpi do ostatecznego sformułowania pytania , jakie zamierza postawić badanej grupie osób, musi rozważyć szereg zagadnień. Kwestie te dotyczą:
- rodzaju sytuacji stanowiącej kryterium wyboru socjometrycznego
- liczby sytuacji (kryteriów) ze względu na które osoby badane będą dokonywały kolejnego wyboru
- rodzaju wyborów wymaganych od badanych osób (wybory pozytywne czy negatywne, tj. odrzucenia, czy jedne i drugie)
- liczby wyborów (dowolna czy określona przez badacza) - tę kwestię rozważ się oddzielnie dla wyborów pozytywnych i negatywnych
- uzasadnienie dokonanego wyboru
Podstawowe założenia , jakie muszą być spełnione przy dokonywaniu wyborów to:
sytuacja stanowiąca kryterium wyboru musi być sytuacją (lub może nią nie być), w której mogą uczestniczyć wszyscy członkowie grupy
zadaniem każdego członka grupy jest dokonanie wyboru spośród wszystkich członków tej grupy (a nie tylko spośród jej części).