Nieprzystosowanie społeczne: L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna

Nieprzystosowanie społeczne wiąże się ze specyficznym układem postaw społecznych, które wyrażają się gotowością do zachowań i reakcji w sposób niezgodny z obowiązującymi normami. Są to zachowania sprzeczne ze społecznym wyobrażeniem pełnienia określonych ról. Przedmiotem tych postaw są normy i wartości, które określają zachowania jednostki w jej kontaktach z innymi ludźmi, czyli interakcje społeczne.

Etapy nieprzystosowania społecznego wg C. Czapowa:

I stadium:

• występowanie u jednostki poczucia odtrącenia,

• niezaspokojona jest potrzeba więzi emocjonalnej,

• pojawiają się relacje agresywne, zachowania antyspołeczne, buntownicze, wrogie wobec rodziny i społeczeństwa,

• jednostka nie potrafi długo koncentrować się na wykonywanych czynnościach, nudzi się, nie utrzymuje wytrwałości w dążeniu do celu, [stawianie celów dalekosiężnych w procesie reso jest mało zasadne]

II stadium:

• utrwalają się wrogie reakcje wobec osób dotąd znaczących w toku socjalizacji,

• pojawia się irracjonalny opór wobec osób chcących nawiązywać emocjonalny kontakt z jednostkami nieprzystosowanymi,

• typowe jest wyzbycie się wszelkich form ekspresji, które wyrażały więź jednostki ze społeczeństwem,

• podstawowe potrzeby emocjonalne i społeczne są zaspokajane poza najbliższym kręgiem osób (rodzina),

• pojawiają się zachowania charakterystyczne dla wykolejenia społecznego, czyli alkoholizowanie się, wagary, ucieczki z domu,

III stadium:

• autonomizowanie się działalności aspołecznej,

• czerpanie przyjemności i satysfakcji zachowań destruktywnych,

• nawiązywanie kontaktów z zorganizowanymi grupami o charakterze chuligańskim lub wręcz przestępczym,

• nieprzystosowanie społeczne w tym stadium przejawia się jako grupowa działalność prowadząca do konfliktu z normami moralnymi i prawnymi pozostałej części społeczeństwa.

Typy niedostosowania społecznego (wykolejenia) rozpatrywane według czynników, które generują te niedostosowane zachowania (Czapów 1978):

1. Zwichnięta socjalizacja:

• jest ona przyczyną występowania różnych form nieprzystosowania,

• wynikają one z niedostatków w zakresie opieki rodzicielskiej, odtrącenia emocjonalnego, zaniedbania społecznego i pedagogicznego,

2. Demoralizacja:

• dziecko prawidłowo zsocjalizowane podlega wpływom innej kultury niż ta w której było wychowywane,

• demoralizacja jest przewartościowaniem , gdy dotąd zinternalizowane wartości zostają zastąpione nowymi, charakterystycznymi dla innego środowiska,

• do nowych wartości jednostka nie potrafi w pełni się dostosować (pojawia się np. przy zmianie dotychczasowego środowiska życia)

3. Socjalizacja podkulturowa:

-jednostka przyjmuje wartości i normy charakterystyczne dla grup pozostających w opozycji wobec kultury ogółu społeczeństwa,

• proces socjalizacji przebiega prawidłowo z punktu widzenia mechanizmów psychologicznych,

• problemem jest treść jaką niesie socjalizacja, gdyż są to sposoby adaptacji do warunków tylko wąskiej grupy np. przestępczej.

Typologia Sullivana i Granta (1957)

1. Aspołeczni:

- osoby postrzegające innych jako obszar eksploatacji,

• w ich zachowaniach dominuje agresja i złość wobec innych ludzi, nasilająca się w sytuacjach nawet lekkiego zagrożenia lub niepewności,

• nie potrafią przewidywać zachowań innych osób wobec siebie,

• ich działanie społeczne jest podporządkowane własnym celom, a relacje z innymi tylko im służą,

• nie mogą kontrolować efektów własnego zachowania z uwagi na impulsywne działanie,

2. Konformiści:

• nadmierny serwilizm i uległość jako reakcja na frustrację własnych potrzeb,

• jest to skrajna podległość wobec osób znaczących,

• jest to zachowanie instrumentalne, ponieważ jednostka manipuluje własnym konformizmem w celu uzyskania przychylności innych czy własnych korzyści,

• nie wyraża własnego sprzeciwu ,

• jest to zachowanie pojawiające się w przypadku kontroli społecznej, jeżeli kontroli nie ma to jednostka zachowuje się według własnych przekonań,

3. Neurotycy:

• osoby, które w toku socjalizacji uwewnętrzniły określony zakres norm i wartości,

• ich działanie jest z jednej stronty regulowane przyjętymi normami z drugiej strony przeżywają lęk, że nie sprostają tym wartościom i normom,

• mają przekonanie o własnej niemocy i bezradności, dlatego jako reakcja na swój stan manifestują zachowania agresywne, nieakceptowane społecznie.