Nieprzystosowanie społeczne: L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna
Nieprzystosowanie społeczne wiąże się ze specyficznym układem postaw społecznych, które wyrażają się gotowością do zachowań i reakcji w sposób niezgodny z obowiązującymi normami. Są to zachowania sprzeczne ze społecznym wyobrażeniem pełnienia określonych ról. Przedmiotem tych postaw są normy i wartości, które określają zachowania jednostki w jej kontaktach z innymi ludźmi, czyli interakcje społeczne.
Etapy nieprzystosowania społecznego wg C. Czapowa:
I stadium:
występowanie u jednostki poczucia odtrącenia,
niezaspokojona jest potrzeba więzi emocjonalnej,
pojawiają się relacje agresywne, zachowania antyspołeczne, buntownicze, wrogie wobec rodziny i społeczeństwa,
jednostka nie potrafi długo koncentrować się na wykonywanych czynnościach, nudzi się, nie utrzymuje wytrwałości w dążeniu do celu, [stawianie celów dalekosiężnych w procesie reso jest mało zasadne]
II stadium:
utrwalają się wrogie reakcje wobec osób dotąd znaczących w toku socjalizacji,
pojawia się irracjonalny opór wobec osób chcących nawiązywać emocjonalny kontakt z jednostkami nieprzystosowanymi,
typowe jest wyzbycie się wszelkich form ekspresji, które wyrażały więź jednostki ze społeczeństwem,
podstawowe potrzeby emocjonalne i społeczne są zaspokajane poza najbliższym kręgiem osób (rodzina),
pojawiają się zachowania charakterystyczne dla wykolejenia społecznego, czyli alkoholizowanie się, wagary, ucieczki z domu,
III stadium:
autonomizowanie się działalności aspołecznej,
czerpanie przyjemności i satysfakcji zachowań destruktywnych,
nawiązywanie kontaktów z zorganizowanymi grupami o charakterze chuligańskim lub wręcz przestępczym,
nieprzystosowanie społeczne w tym stadium przejawia się jako grupowa działalność prowadząca do konfliktu z normami moralnymi i prawnymi pozostałej części społeczeństwa.
Typy niedostosowania społecznego (wykolejenia) rozpatrywane według czynników, które generują te niedostosowane zachowania (Czapów 1978):
Zwichnięta socjalizacja:
jest ona przyczyną występowania różnych form nieprzystosowania,
wynikają one z niedostatków w zakresie opieki rodzicielskiej, odtrącenia emocjonalnego, zaniedbania społecznego i pedagogicznego,
Demoralizacja:
dziecko prawidłowo zsocjalizowane podlega wpływom innej kultury niż ta w której było wychowywane,
demoralizacja jest przewartościowaniem , gdy dotąd zinternalizowane wartości zostają zastąpione nowymi, charakterystycznymi dla innego środowiska,
do nowych wartości jednostka nie potrafi w pełni się dostosować (pojawia się np. przy zmianie dotychczasowego środowiska życia)
Socjalizacja podkulturowa:
-jednostka przyjmuje wartości i normy charakterystyczne dla grup pozostających w opozycji wobec kultury ogółu społeczeństwa,
proces socjalizacji przebiega prawidłowo z punktu widzenia mechanizmów psychologicznych,
problemem jest treść jaką niesie socjalizacja, gdyż są to sposoby adaptacji do warunków tylko wąskiej grupy np. przestępczej.
Typologia Sullivana i Granta (1957)
Aspołeczni:
- osoby postrzegające innych jako obszar eksploatacji,
w ich zachowaniach dominuje agresja i złość wobec innych ludzi, nasilająca się w sytuacjach nawet lekkiego zagrożenia lub niepewności,
nie potrafią przewidywać zachowań innych osób wobec siebie,
ich działanie społeczne jest podporządkowane własnym celom, a relacje z innymi tylko im służą,
nie mogą kontrolować efektów własnego zachowania z uwagi na impulsywne działanie,
Konformiści:
nadmierny serwilizm i uległość jako reakcja na frustrację własnych potrzeb,
jest to skrajna podległość wobec osób znaczących,
jest to zachowanie instrumentalne, ponieważ jednostka manipuluje własnym konformizmem w celu uzyskania przychylności innych czy własnych korzyści,
nie wyraża własnego sprzeciwu ,
jest to zachowanie pojawiające się w przypadku kontroli społecznej, jeżeli kontroli nie ma to jednostka zachowuje się według własnych przekonań,
Neurotycy:
osoby, które w toku socjalizacji uwewnętrzniły określony zakres norm i wartości,
ich działanie jest z jednej stronty regulowane przyjętymi normami z drugiej strony przeżywają lęk, że nie sprostają tym wartościom i normom,
mają przekonanie o własnej niemocy i bezradności, dlatego jako reakcja na swój stan manifestują zachowania agresywne, nieakceptowane społecznie.