BADANIA DEMOGRAFICZNE istotna cechą demografii jako dyscypliny naukowej jest to że:
zmierza ona do ustalenia prawidłowości zjawisk ludnościowych w określonych warunkach historycznych lub kontekście politycznym, ekonomiczno-społ. i kulturowym;
ważny element metody badawczej stanowi analiza ilościowa, właściwa badaniom zjawisk masowych.
Podstawowym instrumentem analizy demograficznej jest zbiór technik statycznych.
Problemy badawcze rozpatrywane na gruncie demografii są najczęściej wyrażane za pomocą mierzalnych kategorii.
Pomiar określonej kategorii demograficznej polega na bezpośrednim zsumowaniu faktów czy zdarzeń.
Podstawowe badania demograficzne wykorzystują źródła danych tworzone i utrzymywane przez statystykę państwową. Źródła te mają charakter powszechny i generują dane o charakterze bieżącym lub systematycznym.
Oprócz tego w badaniach demograficznych są wykorzystywane źródła incydentalne, tworzone na potrzeby „badań specjalnych”. Część z nich jest również generowana przez statystkę państwową, jednak większość wywodzi się z autonomicznych inspiracji badawczych.
Szczególne znaczenie w demografii mają dane uzyskane z sondaży realizowanych za pomocą technik zapożyczonych z socjologii. Proces badawczy w demografii obejmuje nie tylko opis i systematyzację zjawisk ludnościowych ale także ich wyjaśnienie. Współczesna demografia obfituje w teorie podejmujące kwestię przyczynowości,
Analiza demograficzna będąca podstawowym etapem badania (procesu poznawczego) to sposób statystycznego opisu i wnioskowania o zjawiskach ludnościowych na gruncie demografii. Gdy już został ustalony cel badania oraz związane z nim pytania badawcze i hipotezy, typowy zakres analizy demograficznej obejmuje wybór miernika badanego zjawiska, obserwację tego zjawiska i pomiar a następnie identyfikację jego cech strukturalnych. Poziom zjawisk demograficznych w wyrażeniu realnym jest silnie jednokierunkowo związany z wielkością populacji. Podstawowymi miarami analizy zjawisk demograficznych są miary natężenia zwane współczynnikami. W celu interpretacji jakościowej analizowanych zjawisk konstruuje się teoretyczne skale dla wartości różnych mierników demograficznych.
II. ŹRÓDŁA DANYCH
1- REJESTR LUDNOŚCI są to zbiory jednostkowych danych, dotyczące podstawowych faktów demograficznych, wykorzystywane do celów administracyjnych i będące podstawowym źródłem statystyki ludności. Ich cechami są: - obowiązkowość; -aktualność; -systematyczność; -ciągłość rejestracji.
Najstarszym jest ewidencja ruchu naturalnego ludności, obejmująca urodzenia, zgony i małżeństwa. Fakty te są odnotowywane w księgach stanu cywilnego za pośrednictwem aktów urodzeń, zgonów i małżeństw. Uzupełnienie ewidencji ruchu ludności stanowi w niektórych krajach ewidencja ruchu wędrówkowego, odzwierciedlająca fakty zameldowania lub wymeldowania związane z pobytem stałym lub czasowym.
Innym ważnym rodzajem tego źródła statystyki są centralne i lokalne rejestry ludności, zawierające listę nazwisk osób zamieszkujących w danej jednostce administracyjnej i ich adresów wraz z wybranymi cechami demograficzno-społ. (płeć, data i miejsce zamieszkania , stan cywilny, poziom wykształcenia). Służą one do oceny zarówno stanu jak i dynamiki ludności. W Polsce odpowiedni centralny rejestr (PESEL) został utworzony w 1986 r.
2- SPIS LUDNOŚCI stanowi podstawowe badanie z zakresu statystyki ludności mające na celu zebranie inf. o jej stanie i strukturze według ustalonych cech demograficznych i społ.-zawodowych, w oznaczonym momencie na określonym terytorium.
Wyróżnia się:
Powszechne spisy ludności - obejmujące wszystkich mieszkańców danego terytorium
Częściowe spisy ludności - ograniczające się do części terytorium lub do niektórych kategorii ludności.
Powszechny spis ludności musi spełnić warunki:
centralizacja - zarządzenie spisu jest decyzją rządową
powszechność - obejmuje całą ludność, na mocy obowiązku prawnego
jednoczesność - jest przeprowadzany w krótkim czasie zwykle w ciągu kilku tygodni a fakty ustala się według ich stanu w określonym, jednolitym momencie zwanym momentem krytycznym spisu
imienność - każda osoba zostaje spisana z imienia i nazwiska
bezpośredniość - informacja statystyczna jest uzyskiwana za pomocą bezpośredniego, osobistego kontaktu rachmistrza spisowego ze spisywaną osobą
CECHY DEMOGRAFICZNE
płeć
wiek
stosunek do głowy gospodarstwa domowego
stosunek do głowy rodziny
stan cywilny
wiek w momencie zawierania związku małżeńskiego
kolejność małżeństwa
liczba dzieci żywo urodzonych
liczba dzieci żyjących
obywatelstwo
narodowość (lub przynależność etniczna)
wykształcenie
uczęszczanie do szkół
CECHY GEOGRAFICZNE
miejsce pobytu w momencie spisu
miejsce stałego zamieszkania
miejsce urodzeń
długotrwałość stałego zamieszkania
miejsce pracy
miejsce poprzedniego zamieszkania
CECHY EKONOMICZNE
aktywność ekonomiczna
zawód wykonywania
zawód wyuczony
gałąź zatrudnienia
stanowisko zawodowe
główne źródło