Sytuację wewnątrzpsychiczną neurotyka cechuje nagromadzenie dezintegrujących konfliktów i niemożliwych do wytrzymania napięć oraz potencjalna groźba stanów lękowych. Musi więc stale i automatycznie łagodzić te napięcia i zapobiegać lękom. Uruchamia działanie sił integracyjnych, którymi posługuje się także w procesie samo idealizacji, który jest najradykalniejszym zabiegiem rozwiązania jego problemów i polega na postawieniu się ponad nimi. Innymi sposobami są:
Samoalienacja - poprzedni rozdział 6.
Polega na uciekaniu od swego „ja” prawdziwego. Neurotyk nie uznaje istnienia swej autentycznej osobowości, aby uniknąć walki wewnętrznej i łagodzić napięcie.
Uzewnętrznianie wewnętrznych doznań.
Procesy intrapsychiczne są ujmowane i odczuwane jako przebiegające między jednostką a światem zewnętrznym. Każdy z procesów neurotycznych mógłby ulec uzewnętrznieniu. Skutkami są zubożenie życia wewnętrznego i zaburzenia w stosunkach interpersonalnych. Np. nieświadomy własnej wygórowanej dumy, może jej nienawidzić albo być nią zafascynowany - ale u innych i jednocześnie nie dostrzega on tego, że nienawidzi/fascynuje się własną dumą.
Rozczłonkowanie (insulacja psychiczna).
Skłonność do ujmowania własnej osoby we fragmentarycznych wycinkach.
Neurotyk nie odczuwa siebie jako całościowej istoty, w której cząstki są powiązane z całością oraz uwikłane w zależności między sobą. W konsekwencji nie dostrzega związków przyczynowo-skutkowych (np. że jego niezadowolenie ma związek z wymaganiami). Nie zauważa również, że wyznaje sprzeczne wartości (np. ceniąc uczciwość potrafi ratować się z opresji chytrymi sposobami). Kiedy więc zastanawia się nad swoimi postawami i poczynaniami widzi tylko odrębne cechy (np. nieśmiałość, ambicję, potrzebę sympatii) bez kontekstu i ich powiązań.
Rozbicie psychiki na fragmenty służy zachowaniu status quo psychiki neurotyka i utrzymywaniu u niego złudnego poczucia rzekomej integracji wewnętrznej. Dzięki temu wszelkie sprzeczności i konflikty pozostają poza sferą jego świadomości a wewnętrzne napięcie jest złagodzone.
Automatyczna kontrola.
Jej funkcja polega na tłumieniu uczuć, które są traktowane jako nieposkromione siły z wewnątrz przez co zagrażają chwiejnej strukturze osobowości. Automatyczna kontrola hamuje impulsy i uczucia jako takie, więc nie jest to tylko świadoma samokontrola, która pozwala na powstrzymaniu działania pod wpływem impulsów czy wyrażania doznawanych uczuć. Działa ona jak system alarmowy, który wysyła sygnał w postaci strachu, kiedy budzą się niepożądane uczucia.
Jest to również sztuczny system kontroli do utrzymywania w jakimś pozornym scaleniu nie powiązanych ze sobą elementów osobowości, kiedy brak jednostce poczucia wewnętrznej jedności (które bierze się wskutek samoalienacji i fragmentaryzacji).
Świadomy stosunek do systemu kontroli bywa różny. Niektórym przeszkadza ciągłe hamowanie się i czasem pragną pośmiać się czy ponieść fali entuzjazmu. Inni „dopuścili do głosu” swą dumę, przez co kontrola ta jest nieprzenikniona i jest interpretowana jako godność, wewnętrzna równowaga, stoicyzm, realizm itp.
Kontrola wewnętrzna działa niezależnie i nadrzędnie w stosunku do innych czynników, a każda groźba jej utraty lub osłabienia wywołuje silny strach (np. sytuacja bycia pod narkozą, działanie alkoholu czy nawet zwykłe zaśnięcie czy atmosfera relaksu). Panika pojawia się w obawie przed określonym uczuciem (np. zagrażającym jakiemuś elementowi neurotycznej struktury) lub po prostu z powodu uświadomienia sobie złego funkcjonowania systemu kontroli.
Przekonanie o wyższości rozumu.
Rozum jest tu przeciwstawiany uczuciom, stronie cielesnej czy własnemu „ja”. Konflikt intelektu z osobowością służy łagodzeniu napięć, zamazywaniu sprzeczności i tworzeniu pozorów wewnętrznej integracji. Neurotyk osiąga to na trzy sposoby, gdzie umysł może funkcjonować jako obserwator własnego „ja”, koordynator lub magiczny władca o boskiej wszechmocy.
- Obserwator - neurotyk widzi siebie jakby przyglądał się drugiej osobie, zachowuje dystans. Pacjent relacjonuje wydarzenia, swoje działania czy symptomy, ale pomija ich znaczenie dla siebie oraz swoje reakcje na nie. Może być zainteresowany własną osobą, ale jego obserwacje są mechaniczne i powierzchowne. Czasami przybiera to postać szukania w sobie win i dostrzegania ich z sadystyczną satysfakcją. To zainteresowanie może zostać uzewnętrznione (por. pkt. 2) i odwrócone od własnej osoby - co sprawia, że neurotyk bystrze obserwuje innych ludzi i ich problemy lub jest przekonany, że jest pod wrogą i szyderczą obserwacją innych.
Niezależnie od jakości samoobserwacji, neurotyk przestaje angażować się w wewnętrzne rozterki i trzyma się na uboczu od nękających go problemów.
- Koordynator - Umysł ma tu podobną rolę jak wyobraźnia w tworzeniu idealnego obrazu „ja” - zaciera jedne fakty a uwypukla inne, czyni cnoty z potrzeb i przekształca możliwości w realne dokonania. Rozum eliminuje wątpliwości wobec siebie i sprawia, że neurotyk ma niewzruszone przekonanie o własnej nieomylności. W niektórych zespołach nerwicowych występuje przeciwieństwo takiego zadufania - dominuje postawa zwątpienia w swoją wartość. Takie podejście również niweluje napięcia, bo „jeżeli nic nie przedstawia się tak, jak mi się wydaje, to po co się tym przejmować”. Taki zgeneralizowany sceptycyzm (dotyczący swojej wartości) bywa głęboko ukryty i pacjenci tylko pozornie przyjmują do wiadomości oceny własnej osoby czy interpretacje (swoje lub analityka), jednak naprawdę nie zostawiają one śladów w świadomości i nikną.
- Władca - Intelekt jest magicznym i wszechmocnym władcą. Neurotyk jest przekonany, że poznanie własnych wewnętrznych problemów nie jest krokiem do zmiany, ponieważ sama wiedza o nich jest uzdrawiająca. Pacjenci dziwią się, że dane zakłócenie życia psychicznego nie znika nawet, gdy dogłębnie poznają jego mechanizm.
Im bardziej neurotyk stara się kierować życiem za pomocą intelektu tym trudniej przyjmuje istnienie pewnych nieświadomych mechanizmów. Jeśli dają o sobie wyraźnie znać to wywołują bardzo silny lęk, ponieważ pacjent zaczyna zdawać sobie sprawę, że jego wyobraźnia czy intelekt nie mogą sprawić, żeby to co przeciwstawne mogło się harmonijnie ze sobą zgadzać. Niektórzy odrzucają istnienie tych nieświadomych mechanizmów.