Dziedziczenie - według definicji słownikowej - polega na tym, iż z chwilą śmierci spadkodawcy prawa i obowiązki zmarłego (spadek) przechodzą na jedną lub kilka osób (spadkobierców).
Spadkiem jest ogół praw i obowiązków należących do spadkodawcy w chwili jego śmierci, z wyjątkiem tych, które są ściśle związane z jego osobą oraz tych, które przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego czy są one spadkobiercami.
Prawo cywilne wyróżnia następujące rodzaje dziedziczenia:
1) ustawowe - następuje w sytuacji, gdy np.: spadkodawca nie zostawił testamentu, bądź okazał się on nieważny, bądź spadkobierca testamentowy spadek odrzucił lub został uznany za niegodnego, albo zmarł przed spadkodawcą. Kolejność dziedziczenia ustawowego określają art. 931-937 Kodeksu cywilnego,
testamentowe - spadkobiercą staje się osoba wskazana w testamencie. Formy testamentu określają art. 949-954 Kodeksu cywilnego.
Dziedziczenie testamentowe
Gdy spadkodawca pozostawił ważny testament wtedy dziedziczenie odbywa się na podstawie testamentu.
Testament jest czynnością prawną na mocy której za życia określonej osoby dochodzi do ustalenia kto, w jakich częściach odziedziczy po śmierci tej osoby jej majątek, względnie jakie składniki tego majątku mają być zapisane i komu itp. Testament, oprócz typowych zapisów może także zawierać szereg postanowień szczegółowych (np. ustanowienie tzw. zapisów i poleceń, powołanie wykonawcy testamentu, powołanie fundacji itp.). Sporządzenie testamentu ma na celu zwykle zmianę porządku dziedziczenia ustawowego.
Z punktu widzenia formy, w jakiej można sporządzić testament możemy wyróżnić trzy podstawowe:
· Testament notarialny (sporządzony przed notariuszem w formie aktu notarialnego);
· Testament pisemny
· Testament ustny (osoba zamierzająca rozporządzić swoim majątkiem w ten sposób winna oświadczyć swoją wole wobec przewodniczącego zarządu gminy, sekretarza gminy lub kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w obecności co najmniej dwóch świadków)
Obok form podstawowych istnieją jeszcze tzw. testamenty szczególne,
do których zalicza się:
1) Testament ustny, sporządzony w obawie rychłej śmierci. Oświadczenie woli składa się ustanie w obecności trzech świadków. Przed upływem roku treść oświadczenia winna zostać spisana ze wskazaniem miejsca i daty złożenia oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, oraz podpisana przez spadkodawcę i dwóch świadków lub przez wszystkich trzech świadków.
2) Testament sporządzony na statku morskim lub powietrznym.
3) Testament wojskowy.
Wszystkie testamenty szczególne mają przejściowy charakter i tracą swoją moc z upływem sześciu miesięcy od momentu w którym ustały przyczyny dla których nie można było dochować zwykłej formy testamentu.
Testament to jedyna czynność prawna, która może wywołać skutki prawne po śmierci osoby. Testament może sporządzić (i odwołać) jedynie osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, czyli osoba pełnoletnia (albo młodsza w związku małżeńskim) nie ograniczona sądownie co do zdolności prawnej). Testament należy sporządzić osobiście, nie można go sporządzić przez przedstawiciela czy pełnomocnika. Testament można sporządzić jedynie w określonej przez prawo formie - warto tu dodać, że nieważny będzie testament w postaci wydruku z komputera podpisanego przez spadkodawcę.
Odwołanie testamentu może nastąpić w następujący sposób:
spadkodawca sporządzi nowy testament, a jeżeli nie zaznaczy w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu;
spadkodawca w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność;
spadkodawca dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.
Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:
w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
pod wpływem groźby.
Polski system prawa wyróżnia dwa tytuły dziedziczenia: testament oraz ustawę. Regulacje dotyczące spadków zawiera Księga IV „Spadki” Kodeksu cywilnego. Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób, stosownie do przepisów księgi IV. Dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Przepisy dotyczące dziedziczenia ustawowego stosuje się tylko wtedy, gdy spadkodawca nie pozostawił ważnego testamentu. Jeżeli spadkodawca pozostawił testament, należy postępować zgodnie z jego wolą, którą w nim wyraził. Wypełnienie jej może wiązać się z określonymi obowiązkami podatkowymi.