Doradztwo zawodowe a wyzwania rynku pracy
W artykule pod tym właśnie tytułem, autorstwa Elżbiety Podoskiej-Filipowicz, który jest częścią publikacji pod redakcją R. Gerlacha - „ Edukacja wobec rynku pracy, realia - możliwości - perspektywy” znajdujemy liczne informacje na temat znaczenia doradztwa zawodowego w kontekście wysokiego bezrobocia w naszym kraju.
Bezrobocie, które wraz z transformacją ustrojową w latach dziewięćdziesiątych, eksplodowało w Polsce i innych krajach byłego bloku socjalistycznego, przybrało
z czasem niebezpieczne społecznie rozmiary i strukturalny charakter. Reakcją rządu było stworzenie systemu osłon socjalnych i instytucji rynku pracy. Instytucjonalna obsługa tego rynku z czasem dostosowana została do warunków unijnych i dziś opiera się zarówno na publicznych służbach zatrudnienia, prywatnych agencjach pośrednictwa pracy, instytucjach szkoleniowych, OHP, gremiach uczestniczących w dialogu społecznym, organizacjach pozarządowych działających w ramach partnerstwa społecznego.
Autorka omawianego tekstu słusznie poszerza ustawową listę instytucji ważnych
dla zagadnienia pracy zawodowej i walki z bezrobociem o system oświaty,
wraz z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi. Znaczenie poziomu kształcenia
ma niebagatelne znaczenie dla przyszłości zawodowej młodzieży i to właśnie młodzież
jest grupą ryzyka o szczególnym, dla gospodarki i całego społeczeństwa, znaczeniu.
W tym kontekście E. Podoska- Filipowicz opisuje rodzaje doradców zawodowych
i sposoby doradzania jako czynnika ważnego w przedmiotowej sprawie. Zarówno doradztwo nieprofesjonalne jak i profesjonalne odgrywa niemałą rolę w pozytywnym kształtowaniu postaw młodzieży, bezrobotnych i pracowników w odniesieniu
do ich działań na rynku pracy.
Myśl przewodnią zawartą w omawianym artykule trzeba jednak poszerzyć
o zagadnienia nieco odbiegające od istoty samego rynku.
Rozwój poradnictwa zawodowego, zwłaszcza instytucjonalnego, należy związać
z powstaniem społeczeństw zamożnych, o wysokiej, zrównoważonej kulturze
i cywilizacji ludzi wykształconych, oraz społeczeństw demokratycznych. Złożoność problemu, jakim jest bezrobocie w gospodarce rynkowej, prowadzi do rozwiązań społeczno-ekonomicznych, które w dużym stopniu biorą pod uwagę „czynnik ludzki” jako wartość nadrzędną i takie pojmowanie gospodarki rynkowej prowadzi
do zdefiniowania jej jako społeczna gospodarka rynkowa. Taka gospodarka to, z punktu widzenia nauk ekonomicznych, jakby cześć całej dyscypliny zwanej ekonomią społeczną, czyli takim widzeniem ekonomii, aby rynek i jego prawa zakładały istnienie społecznych potrzeb, które muszą być zaspokajane, wbrew nieraz prawom wolnego rynku.
D. Pieńkowska zwraca uwagę, że „pojęcie ekonomii społecznej jest bardzo szerokie i dotyka wielu sfer życia społecznego". Za istotną cechę gospodarki społecznej uznaje „prymat działania na rzecz ludzi, nad maksymalizacją zysku”.
Poradnictwo zawodowe w takiej rzeczywistości znajduje swoje miejsce
i uzasadnienie. Szczególnie dlatego, że gospodarka rynkowa niesie ze sobą liczne problemy o ogromnym znaczeniu dla jednostek i całych społeczności.
Czynnikami wpływającymi na wzrost zainteresowania poradnictwem są między innymi:
rozwój przemysłu, techniki i technologii i jego konsekwencje takie jak na przykład rozrost aglomeracji miejskich, atomizacja życia itp.,
ogólny wzrost wiedzy i świadomości społecznej,
pluralizm poglądów, postaw, związane z rozwojem komunikacji społecznej,
wzmożona dynamika i zróżnicowanie form życia społecznego, a wobec tego zwiększenie się liczby sytuacji trudnych, problemowych,
zanik „wielkiej rodziny”, a więc niemożność wspólnego rozwiązywania problemów i szukanie oparcia poza rodziną.
Postępu technologicznego nie sposób zatrzymać, wobec tego trzeba uznać,
że następować będzie polaryzacja społeczeństwa i jego podział na nielicznych bardzo bogatych i rozrastające się kręgi społeczeństwa ubożejącego przez brak dochodów
z zatrudnienia. Rozwiązanie tego problemu jest wielkim wyzwaniem dla ekonomistów
i polityków naszych czasów, ale także dla wyzwaniem dla doradców zawodowych, którzy mogą w dużej mierze przyczyniać się do zmniejszania tych strukturalnych problemów.
Jeśli więc mówimy o funkcjonowaniu poradnictwa zawodowego w warunkach społecznej gospodarki rynkowej to przede wszystkim trzeba podkreślić jej nowe cele. Tymi celami na pewno jest zaspokajanie potrzeb klientów, którzy coraz częściej, niezależnie od wieku potrzebują informacji i porad niezbędnych do zaplanowania swojej kariery zawodowej. Planowanie kariery może odbywać się już w wymiarze nie tylko lokalnym, ale globalnym, transnarodowym, transkulturowym, nawet wielokulturowym.
W kontekście poradnictwa zawodowego w planowaniu karier i ich realizacji zróżnicowanie kulturowe jest nie jest problemem i przeszkodą w dostępie do rynku pracy, lecz może być pozytywną wartością rozwojową, na której kształtują się nowe kompetencje zawodowe i zatrudnieniowe. Funkcjonowanie poradnictwa nowoczesnego w Europie to odkrywanie scenariuszy życia umożliwiających przekraczanie granic, adaptację do różnych środowisk, asymilowanie wzorców pozwalających na mobilność psychiczną.
Realizacja takich celów przez poradnictwo zawodowe wymaga:
szerokich kompetencji doradzających,
szerokiego dostępu do usług doradczych,
wysokiego poziomu (jakości) serwisu usług.
Specjaliści z zakresu promowania rozwoju usług doradztwa zawodowego
dla dorosłych wskazują na liczne problemy funkcjonowania tych usług we współczesnym świecie i w Europie. Oferta usług skierowana do dorosłych nie jest zbyt różnorodna
a populacja klientów jest niejednolita. Niewiele przedsiębiorstw zauważa potrzeby rozwoju kariery zawodowej swoich pracowników. Wskazuje się też, że popyt na usługi doradcze jest większy niż ich podaż. Niezbędny jest więc wysiłek zmierzający
do upowszechnienia doradztwa z wykorzystaniem nowoczesnych technik informacyjnychi telekomunikacyjnych, aby dotrzeć z ofertą pomocy do grup ryzyka.
Wskazuje się też uwagę na potrzebę poprawienia systemów wspierających jakość doradztwa zawodowego i kwalifikacje kadry doradczej.
Reasumując zagadnienie doradztwa zawodowego na rynku ogarniętym bezrobociem można po prostu stwierdzić, że jest ono potrzebne i powinno się rozwijać. Ten rozwój wydaje się być nieunikniony jako trend wynikający z tego, że nowoczesne społeczeństwa funkcjonują w warunkach, gdzie popyt na wszelkie doradzanie,
od finansów, ubezpieczeń po zawód i zatrudnienie włącznie, rośnie i takie profesje doradców mają bez wątpienia przyszłość.
W naszym kraju mamy obecnie sytuacje na rynku pracy, która jest specyficzna.
Ów rynek z przychylnego pracodawcom, mogącym jeszcze do niedawna z łatwością pozyskiwać tanią siłę roboczą, zmienił się w taki, gdzie poszukiwanie dobrego pracownika to trudne zadanie a presja płacowa jest coraz silniejsza. Jednocześnie mamy nadal stosunkowo wysokie bezrobocie. Takie bezrobocie, a którego bardzo trudno wyrwać tych, którzy przedtem latami nie pracowali lub „zaprzyjaźnili się” z szarą sferą na dobre. W takiej sytuacji ostrzej jeszcze zarysowuje się wspomniane
na początku - bezrobocie strukturalne.
Rola doradztwa zawodowego zmienia się wówczas w istotny sposób.
Nie wystarczy już doradzać bezrobotnym i poszukującym pracy i wskazywać im drogę
do zatrudnienia. Choć doradztwo zawodowe nie jest psychoterapią to jednak w obecnej sytuacji rośnie liczba wspólnych cech tych dwóch dziedzin. Jednocześnie trzeba ukierunkować nieco inaczej działania doradztwa w nowej sytuacji na rynku pracy. Doradzanie personalne ukierunkowane na pracodawców jest obecnie prawie niewidoczne. Potrzeby z tego zakresu będą rosły zapewne i to niezależnie od tego,
czy fala emigracji do UE zaniknie, czy tendencja się odwróci czy też nie.
Te zagadnienia w omawianym artykule zostały niemal pominięte i to zapewne dlatego, że zjawiska pozytywne zaskoczyły ekspertów nie mniej niż wcześniej eksplozja bezrobocia strukturalnego. Nie wolno oczywiście powiedzieć, że wiedza przedstawiona przez E. Podoską-Filipowicz jest nieaktualna. Wręcz przeciwnie, stanowi ona świetną podstawę dla dalszych badań i dla dalszego poszukiwania rozwiązań systemowych, które nie tylko będą nadążały za zmianami rynkowymi, ale też uwzględnią prognozy
i kierunki zarówno te, oficjalnie przyjęte przez organa państwa i UE, jak i te, których wektora dziś nie można jeszcze jednoznacznie określić. Doradzanie zawsze przecież zawiera w sobie elementy przewidywania przyszłości a nawet fantazji.
Bibliografia:
E. Podoska-Filipowicz, Doradztwo zawodowe a wyzwania rynku pracy,
w: R. Gerlach (red.), Edukacja wobec rynku pracy, realia - możliwości - perspektywy, Bydgoszcz 2003.
D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Ekonomia - Makroekonomia, Warszawa 2003.
J. Grabowski, Pośrednictwo pracy i doradztwo zawodowe w Unii Europejskiej, Warszawa 2006.
W. Trzeciak, Nowe trendy w poradnictwie zawodowym, Służba pracownicza
Nr 5/2003.
B. Wojtasik, Warsztat doradcy zawodu, Warszawa 1997.
D. Pieńkowska, Ekonomia społeczna -podstawowe informacje, www.ngo.pl.
M. Socha, U. Sztanderska, Strukturalne podstawy bezrobocia w Polsce, Warszawa 2000.
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, (Dz. U. z 2004 r. Nr 99, poz. 1001, z póź. zm.).
J. Grabowski, Pośrednictwo pracy i doradztwo zawodowe w Unii Europejskiej, zbiór skryptów, Warszawa 2006.
M. Socha, U. Sztanderska, Strukturalne podstawy bezrobocia w Polsce, Warszawa 2000, op. cit., s. 9.
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, (Dz. U. z 2004 r. Nr 99, poz. 1001,
z póź. zm.), art. 6 ust. 1.
J. Grabowski, Pośrednictwo pracy i doradztwo zawodowe w Unii Europejskiej, zbiór skryptów, Warszawa
2006, s. 55.
B. Wojtasik, Warsztat doradcy zawodu, Warszawa 1997, s. 9.
D. Pieńkowska, Ekonomia społeczna -podstawowe informacje, www.ngo.pl.
B. Wojtasik, Warsztat doradcy zawodu, op. cit., s. 10.
D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Ekonomia - Makroekonomia, Warszawa 2003, s. 219-220.
J. Grabowski, Pośrednictwo pracy i doradztwo zawodowe w Unii Europejskiej, op. cit., s. 53.
W. Trzeciak, Nowe trendy w poradnictwie zawodowym, Służba pracownicza Nr 5/2003.
MPiPS, Doradztwo zawodowe: Podręcznik dla twórców polityki, podsumowanie w języku polskim,
w: Poradnictwo zawodowe w oficjalnych dokumentach i opracowaniach o zasięgu międzynarodowym,
Zeszyt Informacyjno Metodyczny Doradcy Zawodowego, Nr 39, Warszawa 2007, s. 193.
E. Podoska-Filipowicz, Doradztwo zawodowe a wyzwania rynku pracy, w: R. Gerlach (red.), Edukacja wobec rynku pracy, realia - możliwości - perspektywy, Bydgoszcz 2003, s. 389.